Helgarpósturinn - 26.11.1987, Blaðsíða 12

Út er að koma íslensk bók um breytinga-
skeiðid, sem Jóhanna Sveinsdóttir skrifaði í
samráði við Þuríði Pálsdóttur. Bók þessi á ekki
síður erindi til ungra kvenna en þeirra sem
eldri eru
W
OG_____
Ungar konur sýna oft ekki mikinn áhuga á breytinga-
skeiðinu og finnst það lítið koma sér við. Þær kvíða þessu
óumflýjanlega tímabili og vilja sem minnst um það
hugsa fyrr en þær á endanum standa sjálfar frammi fyrir
því. Slíkt viðhorf getur hins vegar gert konum breytinga-
skeiðið erfiðara en ella, þar sem rót ýmissa vandamála
í kringum tíðahvörf er einmitt að finna í lifnaðarháttum
kvennanna á yngri árum.
EFTIR JÓNiNU LEÓSDÓTTUR MYND JIM SMART
Forlagiö er um þessar mundir að
gefa út bókina „Á besta aldri", sem
Jóharma Sveinsdóttir, blaðamaður,
skrifaði í samráði við Þurídi Páls-
dóttur, söngkonu. Umfjöllunarefnið
er breytingaskeið kvenna, sem
bækur hafa verið skrifaðar um er-
lendis þó því hafi ekki verið gerð
mikil skil hér á landi. Þetta efni hef-
ur löngum þótt hálfgert feimnismál
og eiginlega fremur óspennandi.
Samt sem áður eiga allar konur eftir
að ganga í gegnum breytingaskeið-
ið, svo ekkert væri eðlilegra en það
vekti áhuga þeirra. Blaðamaður HP
innti Jóhönnu Sveinsdóttur eftir þvi,
hvers vegna hún héldi að ungar
konur væru ekki áhugasamari um
þetta óumflýjanlega tímabil í lífi
kvenna.
„Konur ýta hugsunum um breyt-
ingaskeiðið mikið frá sér og hugsa
sem svo, að þær láti þetta bara yfir
sig ganga þegar þar að kemur. Það
tengist því, að tíðahvörfin hafa oft á
tíðum verið jafnmikið feimnismál
og bannorð og sjálfur dauðinn.
Dauðinn bindur enda á tilvistina á
þessari jörð, en tíðahvörfin binda
aftur á móti enda á frjósemi kvenna.
Konur hafa oft verið skilgreindar út
frá frjósemi sinni, kynhlutverkinu
og uppeldishlutverkinu, en þess
vegna hefur mörgum konum — og
kannski ekki síður körlum — fundist
þær verða á einhvern hátt „minni"
konur þegar þessu tímabili lyki. Að
þær féllu sem sagt í verði! Þetta er
auðvitað fáránlegt, því við höfum
ein 35 ár til að eiga börn og það ber
síst að harma það, þó það skeið taki
enda.
Þetta er ein af ástæðunum fyrir
því, að konur hafa svolítið ýtt þessu
á undan sér. Tíðahvörfin tengjast
þeirra kynferði og allt, sem tengist
kynferðismálum, hefur til skamms
tíma verið feimnismál. En lítil um-
ræða um breytingaskeiðið á sér
einnig aðrar orsakir. Konur eru þær,
sem hugsa um heilsufar annarra í
fjölskyldunni. Ef þær halda að eitt-
hvað sé að manninum eða börnun-
um sjá þær til þess að koma viðkom-
andi til læknis eða reyna sjálfar að
hlúa að sjúklingnum.
Þegar konurnar sjálfar kenna sér
einhvers meins er annað upp á ten-
ingnum, einkanlega ef um er að
ræða sjúkdóma sem tengjast þeirra
eigin kyni — svo sem fyrirtíðakvilla,
tíðaverki og vanlíðan í tengslum við
tíðahvörf. Þá hugsa konurnar með
sér, að þetta sé óhjákvæmilegt
vegna þess að þær eru kvenkyns og
gera ekkert í málunum. Þær segja
sem svo „Ég verð að láta mig hafa
þetta... láta þetta yfir mig ganga."
Konur hafa sem sagt oft verið allt of
lítilþægar, þegar heilsa þeirra sjálfra
á í hlut. Þær eru ekki vanar að rjúka
til læknis og linna ekki látunum fyrr
en þær fá bót meina sinna.
Maður heyrir það oft, bæði frá
konum og læknum, að margar kon-
ur hugsi bara vel um sjálfar sig þeg-
ar þær ganga með börn. Það stafar
fyrst og fremst af því, að þá eru þær
að hugsa um annan einstakling,
sem þær þurfa að vernda. í tengsl-
um við þetta má t.d. velta því fyrir
sér, hvers vegna konur undirbúa sig
yfirleitt svona vel fyrir meðgöngu
og fæðingu, en ekki breytingaskeið-
ið. Þó getur þetta tímabil spannað
um 15 ár í lífi kvenna, en fæstar kon-
ur eru ófrískar nema í örfá ár um
ævina."
BEINÞYNNINGIN
„Það er auðvitað afskaplega ein-
staklingsbundið hve lengi breyt-
ingaskeiðið varir. Sumar konur
finna hreinlega ekki fyrir neinu,
aðrar fá eitt eða tvö léttvæg ein-
kenni, enn aðrar fá nokkur erfið ein-
kenni og svo eru til konur sem hafa
það beinlínis helvítlegt í 15—20 ár.
Það er óskaplega erfitt að segja til
um það hvernig hver og ein muni
fara út úr þessu, en það er um að
gera fyrir konur að kynna sér fljótt
hvað þetta skeið getur borið í skauti
sér. Þannig geta þær undirbúið sig
og athugað hvaða möguleikar
standa þeim til boða, þegar fer að
bera á kvillunum.
Persónulega hafði ég svo sem
ekki kviðið tíðahvörfunum, þegar
ég tók að mér að skrifa þessa bók —
enda um fimmtán ár í þau enn í
mínu tilviki — og ég hafði ekki
kynnt mér þau neitt sérstaklega. En
það, sem kom mér mest á óvart, er
að hafa komist að raun um að það
eru ýmsir þættir í fortíðinni, sem
hafa áhrif á hvernig líður á breyt-
ingaskeiðinu. Mikilvægasta málið í
því sambandi er þessi svokallaða
beinþynning, sem u.þ.b. 40% allra
hvítra kvenna fá í talsvert alvarleg-
um mæli einhvern tímann á efri ár-
um.
Það er náttúrulega margt, sem
greinir konur líkamlega frá körlum.
Eitt er t.d. það, að við upplifum ýmis
meiriháttar tímamót og breytingar
beinlínis í kviðnum, svo sem blæð-
ingar, þungun og tíðahvörf. Þar að
auki þynnast bein kvenna miklu
hraðar en bein karla og það er gífur-
lega mikilvægt mál, sem bregðast
verður við í tæka tíð. Beinin byrja að
rýrna strax um 35 ára aldur og síðan
verður beinmissirinn hraðastur á
fyrstu árunum eftir tíðahvörf, þegar
estrogenframleiðsla líkamans dett-
ur að mestu leyti niður. Estrogenið
verndar nefnilega á vissan hátt
beinin.
í þessu sambandi skiptir það
miklu máli, að konan hafi stundað
líkamsrækt í gegnum tíðina. Lík-
amsrækt, sem ber þunga líkamans
og styrkir þar með beinin, t.d.
göngu, skokk, eróbikk og leikfimi.
Það hafa verið gerðar margar rann-
sóknir á þessu og það er aldrei of
seint að byrja. Ef maður er dugleg-
ur, er hægt að styrkja beinmassann
með hóflegri líkamsrækt á hvaða
aldri sem er. Síðan er það kalkið.
Það er mikilvægt að borða kalkríka
fæðu frá vöggu til grafar, en eftir
tíðahvörf þurfa konur helmingi
Jóhanna Sveinsdóttir, annar höfundur bókarinnar „Á besta aldri": „Tiðahvörfin tengjast kynferði og því hafa þau til
skamms tíma verið mikið feimnismál."
stærri dagskammt af kalki en fyrir
þau. D-vítamín skiptir líka miklu
máii, því það helst í hendur við kalk-
neysluna. Ef þú færð ekki nógu mik-
ið D-vítamín, verður kalkvinnsla
líkamans ekki nægilega virk."
EKKERT VOL OG VÆL
„Reykingar tengjast líka tíða-
hvörfunum, þó menn viti ekki ná-
kvæmlega hvernig það samspil
virkar. Þær konur, sem hafa reykt
lengi, ná tíðahvörfum að meðaltali
tveimur til þremur árum fyrr en
þær, sem ekki hafa reykt. Sumir
halda líka að reykingar tengist eitt-
hvað kalkvinnslunni og estrogen-
inu, en það liggur ekki alveg Ijóst
fyrir. Að minnsta kosti hafa reyking-
ar ekki góð áhrif í þessu samhengi.
Síðan hefur komið í ljós að græn-
metisætur hafa sterkari bein en
kjötætur. Það er sjálfsagt m.a. vegna
fosfórinnihalds kjötsins, sem hefur
slæm áhrif á kalkvinnsluna. Það er
sem sagt margt, sem skiptir máli í
þessu sambandi, og konur eiga þar
af leiðandi alls ekki að bíða að-
gerðalausar eftir einkennum breyt-
ingaskeiðsins. Staðreyndin er líka
sú, að mun fleiri konur fá beinþynn-
ingu en krabbamein og fylgikvillar
hennar eru t.d. helsta dánarorsök
bandarískra kvenna. Því miður eru
ekki til tölur yfir þetta hér á landi.
En breytingaskeiðinu geta einnig
fylgt andlegir kvillar og það er
alveg bráðnauðsynlegt fyrir ungar
konur að kynna sér þetta allt tíman-
lega. Þær verða að vita til hvaða
ráða þær geta gripið. Margar konur
segjast hafa orðið afar þunglyndar
og viðkvæmar og það má t.d. oft
tengja hormónamissinum. Eigi að
síður markar þessi tími gjarnan mik-
il straumhvörf í lífi kvenna, vegna
þess að börnin eru komin á legg
o.s.frv. Sumar konur fara kannski í
fyrsta sinn að sinna félagslífi, aðrar
skipta um vinnu eða skella sér í
nám, eða eitthvað slíkt. Og auðvitað
á fólk að staldra ögn við á þessum
aldri og athuga hvort það er ánægt
með líf sitt og þá stefnu, sem það
hefur tekið. Ef niðurstaðan er nei-
kvæð er síðan um að gera að taka
völdin í sínar hendur og breyta til,
en það er að sjálfsögðu stundum
hægara sagt en gert. Þetta getur
hins vegar oft reynst konum æði erf-
itt, þ.e.a.s. að bera ábyrgð á sjálfum
sér. Þess vegna hættir mörgum kon-
um — og læknum og sálfræðingum
líka — til þess að nota breytinga-
skeiðið sem eina allsherjar rusla-
kistu fyrir alla óhamingju og allt,
sem úrskeiðis fer á þessu æviskeiði.
En þessi mál eru fyrst og fremst í
höndum okkar sjálfra og það þýðir
ekkert að leggjast í eitthvert vol og
væl. Og mig langar til að taka það
skýrt fram, að þunglyndi er t.d. ekki
algengara hjá konum í kringum
tíðahvörfin. Það er þvert á móti
mun algengara hjá konum á aldrin-
um 30—40 ára, m.a. vegna þess að
þá eru kröfurnar á konur hvað fjöl-
breyttastar og mestar; Þess vegna
heitir bókin einmitt „Á besta aldri“,
því þessi ár ættu að geta verið nokk-
urs konar uppskerutími, ef allt er
með felldu."
ÓÞARFA FORDÓMAR
„í Ijósi nýjustu rannsókna eru
flestir læknar orðnir mjög fylgjandi
því að konur á breytingaskeiði fái
hormónagjafir. Þeir segja hins veg-
ar, að konurnar sjálfar séu oft haldn-
ar miklum fordómum hvað það
varðar. Ég hef heyrt lækna skella
skuldinni á óvandaða umfjöll-
un um hormónagjafir í dönsku blöð-
unum! En — svona í alvöru talað —
þá held ég að þessi hormóna-
hræðsla stafi oft hreinlega af van-
þekkingu. Þegar byrjað var að gefa
konum hormóna i kringum tíða-
hvörf var það fyrst og fremst estro-
gen og það í mjög stórum skömmt-
um. Slík hormónagjöf gat haft ýmis-
legt í för með sér, en nú er um mun
minni skammta að ræða og konum
eru gefin bæði estrogen og progest-
eron. Þetta vinnur á móti öllum
þessum helstu kvillum, svo sem
svitakófum, leggangaþurrki eða
ertingu og ósjálfráðum þvaglátum.
Þar að auki geta hormónagjafirn-
ar haft góð áhrif á svefnleysið og til-
finningasveiflurnar, sem margar
konur upplifa. En allt spilar þetta
auðvitað saman, því ef kona getur
t.d. ekki sofið fyrir svitakófum verð-
ur hún náttúrulega grátgjörn og
uppstökk. Hver kona verður hins
vegar endanlega að gera það upp
við sig hvað hún gerir og hafa sam-
ráð við lækni, sem hún treystir. Ég
held hins vegar að flestir læknar
myndu mæla með hormónagjöfum,
ef konan er ekki með sjúkdóm sem
kemur í veg fyrir að hún geti fengið
slíka meðferð. Margir læknar mæla
nú með því, að konur taki hormóna
frá tíðahvörfum til æviloka, aðal-
lega til að koma í veg fyrir bein-
þynningu."
12 HELGARPÓSTURINN