Helgarpósturinn - 26.11.1987, Blaðsíða 32

EFTIR ÖNNU KRISTINE MAGNÚSDÖTTUR
Mannskemmandi eöa edlileg tilfinning?
Hefur þú einhvern tímann ordid
svo heltekin(n) afbrýdisemi að þú
hefur tekið vatnskönnur og hellt
úr þeim yfir þann sem þér finnst
eiga það skilið? Hefur afbrýðisemi
einhvern tíma náð svo sterkum
tökum á þér að þú hefur látið þig
hverfa um tíma? Hefurðu einhvern
tíma leitað leiða til hefnda af völd-
um afbrýðisemi? Kannistu við eitt-
hvert ofangreindra atriða ertu
sennilega óörugg persóna, sjálfs-
ímyndin léleg og jafnvel geturðu
verið að yfirfœra afbrýðisemi úr
œsku yfir á maka þinn . . .
ÁSTRÍÐUMORÐ
Það er engin tilviljun sem veld-
ur því að fólk hefur framið morð í
afbrýðisemiskasti. Slík ástríðu-
morð hafa löngum verið vinsælt
yrkisefni skálda og rithöfunda.
* Um sekt eða sakleysi í slíkum til-
vikum eru oft skiptar skoðanir.
Þannig voru framin tvö ástríðu-
morð í úthverfi New York-borgar,
Scarsdale, annað á tvítugri auðkýf-
ingsdóttur, hitt á hinum þekkta
„megrunarlækni" og uppfinninga-
manni Scarsdale-megrunarkúrsins,
Herman Tarnower.
Fyrrnefnt fórnarlamb, Bonnie Gar-
land, var myrt á þann hátt að
unnusti hennar, Richard Herrin,
sló hamri í höfuð hennar þegar
honum var ljóst að hún ætlaði að
slíta ástarsambandi þeirra. Dómur-
inn yfir honum hljóðaði upp á
sakleysi. Kviðdómendur höfðu
hins vegar ekki sömu skoðun á
afbrýðisemi í dómnum yfir Jean
Harris. Þegar hún uppgötvaði að
Tarnower læknir ætlaði virkilega
að yfirgefa hana fyrir aðra konu
tók hún sér byssu í hönd og skaut
Tarnower til dauða. Jean Harris
var dæmd fyrir morð.
TIL VERKSINS HEIGULL
VELUR KOSS . . .
I Reading-fangelsinu, þar sem
Oscar Wilde dvaldi, horfði hann á
hermanninn sem dæmdur hafði
verið til hengingar fyrir ástriðu-
morð. í kvæði sínu „Ballad of
Reading Jail“ lýsir Oscar Wilde því
æðruleysi sem einkenndi fangann,
og tekur þar fyrir að í raun er
hægt að drepa á margvíslegan
hátt:
„Því allir myrða yndi sitt
þess engin dyljist sál:
Vopn eins er napurt augnaráð
og annars blíðumál:
til verksins heigull velur koss
en vaskur maður stál!"
(Kvæðið um fangann.
Þýðing Magnúsar Asgeirssonar.)
Já, já, svo er nú það. Maður
þekkir nú svosem þessi eitruðu
augnaráð! En það er nokkuð
dæmigert að fólkið úti í bæ veit
oftast nákvæmlega hvaða makar
eru afbrýðisamir og hvers vegna!
Það hljóta að vera makar þeirra
sem starfs síns vegna eru
umkringdir aðdáendum (kannski
fullsterkt til orða tekið, eða
hvað???). Það er ástæða þess að
við völdum eftirtalda við-
mælendur til að svara
spurningunni: „Ertu afbrýðisöm/
afbrýðisamur?" Þess má geta að
síður en svo allir voru reiðubúnir
til að lýsa skoðunum sínum á
prenti, en svör hvunndagshetjanna
fara hér á eftir. Þau sem svara eru
Bjarkey Magnúsdóttir, eiginkona
Heiðars Jónssonar snyrtis, sem í
mörg ár þjálfaði keppendur í
Fegurðarsamkeppni Islands,
Margrét Björnsdóttir, eiginkona
Baldvins Jónssonar, auglýsinga-
stjóra og forsvarsmanns Fegurðar-
samkeppninnar, og Magnús
Ketilsson, eiginmaður Brynju
Nordquist, sýningarstúlku og
flugfreyju. En fyrst hefur orðið
Ásta Kristrún Ragnarsdóttir, náms-
ráðgjafi viö Háskóla fslands, en
Ásta er menntuð í sálarfræði og
kann því ýmsar skýringar á
tilfinningunni afbrýöisemi:
ÓÖRYGGI OG FYRRI
REYNSLA
„í fyrsta lagi skil ég á milli
öfundar og afbrýði. Ofundin er
efnislegri en afbrýðisemin og þar
kemur inn í viljinn til að vera í
sömu sporum og einhver annar,
samanburður, að finnast annarra
hlutskipti betra en eigið og eiga
erfitt með að unna öðrum að líða
vel eða ganga vel. Þessari
tilfinningu fylgir oft á tíðum
andúð, undangröftur og jafnvel
það að einstaklingurinn sneiðir
hjá samskiptum. Afbrýðisemi er
aftur á móti tilfinningalegri,
óljósari og jafnvel meira hugar-
fóstur en öfund. Hún getur stafað
af almennri vanmáttarkennd og
óöryggi, og þá er sjálfsmyndin
óljós. Afbrýðisemi getur einnig
stafað af óöryggi vegna fyrri
biturrar reynslu og sú reynsla
getur meðal annars verið fólgin í
því að viðkomandi hefur verið
skilinn útundan hvað varðar
athygli og aðdáun, jafnvel i æsku,
— eða á fullorðinsárunum —
vegna hreinna svika, eins og til
dæmis framhjáhalds. Reynsla frá
æsku getur þannig flust yfir til
fullorðinsáranna, milli ólíkra sviða
og alls ekki þarf að vera samhengi
milli atburðanna."
HASTARLEG VIÐBRÖGÐ
VIÐ AFBRÝÐISEMI
„Barn getur verið afbrýðisamt í
garð systkina sinna og þær upp-
lifanir geta orðið til þess að sem
fullorðnum finnist þessu fólki
makinn veita öðrum of mikla
athygli. Þar sem öll þessi upplifun
er óljós og meira á sviði
tilfinninga en öfundin verða
viðbrögð við henni mun hastar-
legri en í sambandi við öfund, og
fólk hefur tilhneigingu til að missa
taumhald á sjálfu sér. Það orsakast
vegna þess að oft á tíðum eru
engin áþreifanleg rök fyrir hendi.
Afbrýðisemi tengist einnig
samkeppniseðli. Það fer eftir því á
hversu háu stigi samkeppniseðlið
er hjá fólki, en þeir sem hafa það
á háu stigi vilja vera mestir og
bestir. Hjá þeim getur afbrýði-
semin beinst gegn einum
einstaklingi eða hópi. Þá er hægt
að greina milli einkalífs og utan
þess og þá skiptir til dæmis frami í
starfi fólk miklu máli. Svo er hér
ein heimatilbúin kenning: Margur
heldur mig sig. Með þessu á ég
við það, að sá sem gælir við
tilhugsunina um að laumast, syíkja
og til dæmis halda fram hjá —
hann reiknar með að aðrir geri
slíkt hið sama og er af þeim
sökum stöðugt á varðbergi'*
MANNSKEMMANDI
TILFINNING
Þá snúum við okkur að svörum
þeirra sem rætt var við. Þar var
eingöngu spurt hvort þau væru
afbrýðisöm vegna þess hversu
mikið makinn væri í sviðsljósinu
eða hvort þau væru afbrýðisöm
vegna starfa þeirra. Svörin komu
án nokkurrar umhugsunar:
„Nei, ég er ekki afbrýðisöm!"
sagði Margrét Björnsdóttir, og
bætti við: „Hvað er annars
afbrýðisemi? Persónulega held ég
að afbrýðisemi komi vegna þess
að fólk treystir ekki maka sínum.
Það er mitt mat.“ Undir þessi orð
tóku Bjarkey Magnúsdóttir og
Magnús Ketilsson: „Eg veit ekki
hvað veldur því að sumir eru
afbrýðisamir og aðrir ekki,“ sagði
Bjarkey. „Sjálf hef ég ekki upplifað
þessa tilfinningu árum saman
enda tel ég afbrýðisemi eina af
fáum mannskemmandi
tilfinningum sem fólk hefur."
Magnús sagðist sammála því að
um vantraust væri að ræða þegar
afbrýðisemin næði yfirhöndinni:
„Sjálfsagt á ég þessa tilfinningu til
eins og margir aðrir," svaraði
hann. „Hins vegar er ég ekki
afbrýðisamur vegna konunnar
minnar. Frá því ég kynntist Brynju
hefur hún verið í sviðsljósinu,
starfs síns vegna, og þess vegna
hefur það alltaf verið fyrir mér
eins og sjálfsagður hluti lífsins."
AFBRÝÐISEMI TENGIST
VANTRAUSTI Á
MAKANUM
Margrét hló þegar hún var spurð
hvort það færi aldrei í taugarnar á
henni að eiginmaðurinn umgengst
mikið ungar fegurðardrottningar:
„Nei, það er langt frá því. Þetta
eru ungar og sætar stelpur og það
hefur aldrei verið til nein
afbrýðisemi af minni hálfu til þess
sem maðurinn minn er að gera.
Ég styð hann heils hugar í þeim
málurn." Bjarkey tók í sama
streng: „Ég hef aldrei verið
afbrýðisöm vegna starfa Heiðars,"
segir hún. „Hins vegar var ég oft
afbrýðisöm á mínum æskuárum
þó mig reki ekki minni til að hafa
gert neitt róttækt í þeim efnum!
Eftir að ég fullorðnaðist og
þroskaðist hvarf þessi tilfinning
með öllu. Mér fannst alltaf svolítið
skammarlegt að vera afbrýðisöm,
fannst það ljót og leiðinleg
tilfinning sem ekki samræmdist
kristnu sjónarmiði." Magnús
kvaðst ekki heldur hafa gripið til
sinna ráða vegna afbrýðisemi og
segir fólk skólast í þeim málum
með árunum: „Þar kemur aftur að
því að afbrýðisemi tengist van-
trausti á makanum. Ég hef aldrei
haft ástæðu til að vantreysta minni
konu.“
Öll eru þau sammála því að
afbrýðisemi tengist miklu fremur
unglingsárunum: „Þegar við
Baldvin vorum að byrja að vera
saman og allt var svo nýtt fyrir
manni vildi ég helst hafa hann út
af fyrir mig,“ sagði Margrét.
„Hann átti auðvitað ekki að vera
að þvælast út um allt! En ég gerði
aldrei neitt róttækt af mér! Enda
tel ég að það borgi sig aldrei að
hefna sín, á þannig hlutum græðir
enginn. Þegar fólk þroskast og
lærir að þekkja lífið sér það
hversu heimskulegt það er að vera
afbrýðisamur. Afbrýðisemi
sprettur bæði af vanþroska og
vantrausti. — En auðvitað fer það
svo alveg eftir því hvernig makinn
er hvort hann er traustsins verður
eða ekki.“ Bjarkey bætti við: „Ég
held að það sé engin spurning um
að afbrýðisemi tengist þroska
fólks. Að minnsta kosti hef ég ekki
orðið afbrýðisöm í seinni tíð!“
32 HELGARPÓSTURINN