Helgarpósturinn - 26.11.1987, Side 27

BÖKMENNTIR
Ur reynsluheimi
karlmanns
Einar Kárason: Söngur
uilliandarinnar
ars Kárasonar beðið eftir þessari
nýju bók, spenntir að sjá hvað tæki
við af „Eyjabókunum". Einar hefur
sjálfur lýst því yfir í blaðaviðtölum
að smásagnagerð hans sé hvíld frá
átökunum við hinar viðamiklu
Eyja-skáldsögur hvers samning hafi
oft á tíðum rænt hann svefni; viö
smásagnagerðina hafi hann verið
afslappaðri. Það má vissulega deila
um hve „viðamiklar" Eyjasögurnar
eru, varla teljast þær mjög viða-
mikiar ef miðað er við blaðsíðu-
fjölda en á hinn bóginn get ég vel
fallist á að efnislega sé um að ræða
breiða sögu og að baki sagnagerð-
inni liggi mikil vinna, heimildasöfn-
un o.s.frv. Aðalsmerki Eyjabókanna
er þó ótvírætt húmorinn, sem oft á
tíðum er kostulegur, og er án efa
helsta skýringin á vinsældum
sagnanna.
I þessari nýju bók er það enn húm-
orinn sem höfundur veðjar á. I síð-
ustu sögunni („Því enginn má fara
yfir þröskuld hjá öðrum án þess að
hafa dómsúrskurð fyrir því“) má
reyndar finna náinn skyldleika með
Eyjasögunum, hvað varðar per-
sónusköpun, sögusvið og efni. En
ég get þó ekki varist þeirri hugsun
að kannski hafi Einar verið einum of
,,afslappaður“ við smíði þessara
sagna; í þær vantar mikið af slag-
krafti títtnefndra skáldsagna hans.
Söngur villiandarinnar saman-
stendur af sjö smásögum sem allar
eru sagðar í fyrstu persónu út frá
sjónarhorni karlkyns frásagnar-
manns. Þrjár sagnanna lýsa
bernskureynslu frásagnarmanns.
„Sorgarsaga" segir frá ungum dreng
sem sýnir engin tilfinningaviðbrögð
við dauða fósturmóður sinnar (sem
honum þótti þó mjög vænt um að
eigin sögn) en brotnar niður af sorg
og örvæntingu þegar kötturinn
hans deyr. Vera má að einhverjir
kunni að lesa einfalda sálfræði út úr
sögunni: ójá sorg drengsins yfir
móðurmissinum brýst fram við
seinna áfallið, kattarmissinn (og
væri þá sá skilningur skyldur upplif-
un ættingja drengsins í sögunni,
sem undrast kaldlyndi hans framan
af). En í raun býður sagan ekki upp
á slíkan lestur, miklu fremur virðist
sem yfirborðsmerking textans, að
drengurinn taki kattarmissinn sér
miklu nær en móðurmissinn, sé
sönn og má kannski enn beita ein-
faldri sálfræði og segja sem svo að
takmarkalaust eftirlæti í uppeldinu
hafi ekki ræktað með drengnum
sannar tilfinningar í garð fóstur-
uppfullan sjálfsblekkingar. Sögulok
eru óvænt og snjöll og sagan í heild
vel skrifuð og hnitmiðuð.
Þær tvær sögur sem enn er óget-
ið, „Rörsteypan og blaðið" og „Því
enginn má fara yfir þröskuld...“, eiga
það sameiginlegt að í þeim er frá-
sögnin að mestu leyti byggð upp á
fyllerísrausi og karlagrobbi. Sú fyrri
lýsir sambandi sögumanns (sem
rGiSiéypu cíi dreyriiií urú .
stórfenglegan blaðamannsferil) við
ungan ríkisbubba (og auðvitað alkó-
hólista) sem dregur hann með sér á
fyllerí undir því yfirskini að greiða
honum götu inn í blaðamennskuna.
Sagan lýsir grátbroslegum drykkju-
siðum með tilheyrandi röfli og
ragnarökum. Það dregur nokkuð úr
heildaráhrifum sögunnar hversu
staðlaðar týpur persónurnar báðar
eru. Síðari sagan lýsir
utangarðsfólki, geðveiku og
drykkjusjúku, og minnir eins og
áður er sagt á Eyjasögurnar, hvað
varðar efni og persónur.
Vel má halda því fram að smá-
sögur Einars séu sprottnar upp úr,
og lýsi, reynsluheimi karlmanns. Sá
heimur sem birtist í þessum sögum
einkennist víða af hinum „hörðu
gildum“; heftum tilfinningum,
strákapörum, slarki, fylleríisrausi
og grobbi. Það skal þó undirstrikað
hér að sögumaður er „írónískur" í
flestum tilvikum, stendur á vissan
hátt utan og ofan við frásögnina (þó
hún sé í fyrstu persónu); lýsir at-
burðum með hæðnisglott á vör.
Reyndar eru skopid og hádid þau
stílbrögð sem allar sögurnar byggj-
ast á.
Þetta kaldhæðnislega yfirbragð
sagnanna dregur að vissu leyti úr
skoplegum áhrifum; húmorinn virk-
ar yfirdrifinn (brandari brandarans
vegna), vegna írónískrar fjarlægðar
sögumanns, sem einnig dregur úr
einlægni frásagnarinnar. Þetta má
m.a. sjá í ýmsum persónulýsingum
sagnanna. Persónurnar verða frem-
ur einlitar í takmarkalausri heimsku
sinni og karlrembu. Getur verið að
höfund skorti þá samúð með per-
sónunum sem lesendur fundu svo
vel í Eyjabókunum og nauðsynleg
er til að gæða frásögnina einlægni
og trúverðugleika og persónurnar
lífi?
Þótt margar af sögum þessa safns
séu ágætlega skrifaðar held ég að
fæstar hafi þær gildi framyfir
frumlesturinn, þ.e. það má vel brosa
að þeim við fyrsta lestur en þær
skilja ekki mikið eftir í hugskoti
lesandans. Vonandi býður Einar
lesendum sínu upp á metnaðarfyllri
texta í framtíðinni, hann hefur
ótvírætt sýnt að honum er lagið að
segja sögur. Endanlega er það
kannski efniviðurinn sem gerir
herslumuninn, hér er hann
einfaldlega ekki nógu spennandi, í
flestum tilvikum.
Soffía Auður Birgisdóttir
Þótt margar af sögum þessa safns séu ágœtlega skrifaðar held ég
að fæstar hafi þœr gildi framyfir frumlesturinn, þ.e. það má vel
brosa að þeim við fyrsta lestur en þœr skilja ekki mikið eftir í
hugskoti lesandans. Vonandi býður Einar lesendum sínum upp á
metnaðarfyllri texta í framtíðinni.
Sja: Ur reynsluheimi karlmanns
móður sinnar. Þó sagan sé á köflum
fyndin er það galli hversu einföld
hún í raun er, lesanda grunar fljótt
söguframvindu og sögulok, þau
liggja einhvern veginn svo í augum
uppi. (Æjá svo deyr kötturinn og þá
tapar drengurinn sér, varð manni
hugsað þegar Einar hafði lesið
helming sögunnar upp á bók-
menntahátíð í haust.)
„Kveldúlfs þáttur kjörbúðar" er
stutt frásögn ort út frá þeim kunna
vísdómi að ekki sé allt sem sýnist;
fagurt yfirborð sé engin sönnun fyr-
ir fegurð hins innra. Sagan segir í
stuttu máli frá tveimur drengjum
sem eru sem andstæður í framkomu
og ytra útliti. Nonni (hinn yfirborðs-
fagri) „geislaði svo af hreinlyndi að
hann var alltaf látinn leika trésmið-
inn Jósef í árlegri uppfærslu biblíu-
sögukennarans á jólaguðspjallinu”.
Hinn drengurinn (sögumaður) er
hins vegar þessi kæruleysislega
týpa sem aldrei stendur upp fyrir
konum og öldruðum í strætó. Það
reynist þó leynast flagð undir hinu
fagra skinni; Nonni er hinn liðtæk-
asti búðahnuplari og stelur grimmt
úr kjörbúð hverfisins. Hann bregst
við af snilld stórþjófsins þegar kjör-
búðareigendur (smeðjulega kaup-
mannsfjölskyldan) bera upp á hann
sökina, snýr sig út úr vandræðunum
með stórfenglegu píslarvætti og
linnir ekki sögunni fyrr en kjörbúð-
areigendur hafa hrakist úr hverfinu
vegna hefndaraðgerða hverfisbúa.
Nokkuð smellin frásögn en þyldi
varla endurtekinn lestur (sem og
raunar flestar sagnanna).
Titilsaga bókarinnar, „Söngur
villiandarinnar", hefur smellna byrj-
un sem þó er ekki allskostar í sam-
hengi við framhaldið. Megnið af frá-
sögninni snýst um að lýsa fjöl-
skylduboði borgaralegrar fjölskyldu
(hræsnisfullt, leiðinlegt fólk, ríki sér-
gæskufulli nískupúkinn, kölkuð
væmin amma, afi út úr heiminum,
heimskur sentímental Vestur-ís-
lendingur o.s.frv.). Innantómum
samræðum þessa borgaralega
pakks er lýst frá sjónarhorni drengs
sem nýtur þess mest að sjá ættingj-
ana rífast og koma höggi hvern á
annan. Þessi fjölskyldulýsing er
mjög í ætt við ádeilutexta nýraun-
sæisins (t.a.m. í sögum Ólafs Hauks
Símonarsonar) og brandararnir ná
ekki að rífa lesandann upp úr
þreytuástandi sem svo lýsingar
óhjákvæmilega kalla fram.
Tvær sagnanna, „Töfrafjallið" og
„Opus Magnum", hafa að sögu-
mönnum „andans menn“ sem eiga
það sameiginlegt að búa yfir vafa-
samri geðheilsu og lifa í kátlegri
blekkingu um eigið (og annarra)
ágæti. I hinni fyrrnefndu er sögu-
maður búinn að ráða sig til kennslu-
starfa í sjávarþorpi úti á landi (leitar
friðar og hvíldar) og finnur hann þar
samfélag „snillinga" sem hann átti
síst von á í slíku krummaskuði. Hér
liggur áhersla textans á hæðnisfull-
um lýsingum á ,tilvistarkrepptum
listamönnum" sem ofmeta sjálfa sig
ofar allri skynsemi. Síðarnefnda
sagan er ein besta saga bókarinnar,
að mínu mati. Rithöfundur á leið til
útgefanda með „meistaraverkið" í
farteskinu, segir frá tilurð verksins
og þeirri „reynslu" sem hann hefur
aflað sér til að geta sem best miðlað
lífsreynslu söguhetju sinnar: Vignis
Erkiengils. Írónísk fjarlægð sögu-
höfundar á sögumann veldur hins
vegar því að lesandinn sér rithöf-
undinn sem drykkjusjúkan ræfil,
SJÓNVARP
Grá/bleik útsending
ÚTVARP
Af dœgurmálum
Upp er risin sérkennileg deila í
Ríkisútvarpinu, dægurmálaút-
varpi Rásar 2, nánar tiltekið. Þar
hefur verið hinn ágætasti maður
með pistla sem fjalla um fjölmiðla
og heitir sá Illugi Jökulsson. Hann
fór um daginn nokkuð háðulegum
orðum um Ómar Ragnarsson og
einhvern spurningaþátt sem þessi
Ómar er með í sjónvarpinu. En viti
menn: Þegar í stað kom einhver
Iandsbyggðargaukur í útvarpið og
mótmælti því harðlega að llluga
gæti fundist þættirnir hans Ómars
leiðinlegir og ófyndnir. Sérstak-
lega mótmælti hann því að lands-
byggðarfólkið sýndi á sér slæma
hlið í skemmtiatriðum þáttanna
og alfarið var maðurinn á móti því
að Illugi drægi dár að andanum í
ungmennafélögum. Taldi maður-
inn að ef lllugi fengi eitthvað sér-
stakt út úr því að nöldra þá væri
hann á réttri hillu.
Þetta er aðeins ein hlið á snar-
furðulegu dægurmálaútvarpi Rás-
ar 2. Þarna eru fullt af alskonar
pistlahöfundum sem allir keppast
við að vera fyndnir í sama stílnum
Flosi, Jón Órn Marinósson, ein-
hver sem talar um nippa, einhver
sem talaði um ráðhúsið, Þórður
eitthvað að mig minnir. Allir þessir
menn nota sama stílinn, góðlát-
legan hæðnistíl, gjarna vitnað í
kunningjann sem aldrei er til
o.s.frv. Þetta er í raun séríslensk-
ara en byggingarstíllinn á ráðhús-
inu. Fyrir utan þetta eru einhverj-
ar konur með heilsuþátt sem þær
taka upp úr bandarískri bók. Einar
Kárason hefur dottið úr sambandi
um 1970 og rekur ekki minni til að
það hafi verið spiluð tónlist í þess-
um heimi síðan, hvað þá að þeir
sem hafi spilað hana hafi tekið
upp og gefið út. Stefán Jón Haf-
stein heldur um talað orð í útvarp
að meiru skipti magn en gæði.
Dægurmálaútvarp átti að verða
skrautfjöður. í staðinn hefur þetta
orðið ruglingslegur samtíningur
úr öllum áttum. Illugi má þó eiga
það að hann hitti naglann á höfuð-
ið þegar hann talaði um þáttinn
hans Ómars. KK
Það er nokkuð dæmigert með
okkur íslendinga að þegar nýir
þættir hefja göngu sína sitjum við
og horfum gagnrýnum augum á
stjórnendur og reynum oftar en
ekki að finna galla við þá og efnið
sem um er fjallað. Slíka umfjöllun
fékk þátturinn 19.19 lengi vel. Að-
allega virtist manni þó sem fólk
gagnrýndi mest stjórnendurna,
Helga Pétursson og Valgerði
Matthíasdóttur. Það var með ólík-
indum hvað fólk gat látið fara í
taugarnar á sér hvernig Valgerður
var klædd. Einu sinni vogaði stúlk-
an sér að vera í gráum og bleikum
klæðnaði í stíl við litasamsetningu
í stúdíói. Það sýndi sig að það
borgaði sig ekki að lýsa því yfir að
mér hefði fundist þetta smart.
Umsvifalaust dundu yfir mann yf-
irlýsingar um hverslags snobb
maður væri eiginlega, hvort mað-
ur sæi ekki hvað þetta væru
væmnir litir og þar fram eftir göt-
unum.
Þetta kemur í rauninni ekkert
gagnrýni um sjónvarp við. Ekki
frekar en þegar fólk nær ekki and-
anum yfir því að félagsmálaráð-
herra skuli ekki vera búin að
klippa sig samkvæmt einhverri
nýrri línu sem fólk efar ekki að
klæði hana stórkostlega. Mergur-
inn málsins er sem sé sá að við Is-
lendingar virðumst alls ekki geta
unnt fólki þess að gera einhverja
hluti betur en við getum sjálf. Um
leið og sá eða sú sem enginn þoldi
af fyrrgreindum ástæðum hverfur
af skjánum eða af sjónarsviðinu,
er byrjað að gagnrýna arftakann.
„Ég þoli ekki stelpuna sem er
núna með Helga í þáttunum..."!
Bráðum getum við hætt að pirr-
ast út í sjónvarpsfólkið. Bráðum
byrjar nefnilega desember og þá
rignir yfir okkur þvílíku auglýs-
ingaflóði að allt venjulegt fólk fell-
ur í skuggann. Við getum gagn-
rýnt þá sem troða inn á okkur allt-
of vel gerðum auglýsingum sem
valda því að í þrjár vikur sofnum
við út frá óskum: „Mig langar í
þetta í jólagjöf!" „Ég á ekki svona,
svona langar mig í.“ AKM
Tommi hver ertu?
Tungumál fuglanna
höf. Tómas Dauídsson
útg. Svart á hvítu
Það stendur á kápu þessarar bók-
ar að höfundur skrifi undir dulnefni
af því að hann vilji að umræður um
bókina snúist um bókmenntir og
samfélag, en ekki lífsreynslu hans
sjálfs. Það virðist vera tilgangurinn,
að skapa umræðu um eitthvað af því
sem höfundurinn er að segja, en
ekki hver hann er. Það er brandari.
Það stendur líka aftan á bókar-
kápunni að þetta sé nýstárlegt verk,
auðvitað tímamótaverk eins og öll
önnur, á manni að skiljast. Það er
líka brandari. Reyndar eru þessir
brandarar báðir lélegir, svo lélegir
að þeir eru næsta sorglegir.
Þetta er einhvers konar pólitískur
reyfari. Sem slíkur er hann næsta
hlægilegur, óspennandi, illa upp-
byggður. Sérstaklega ef tekið er tillit
til þess að þetta á allt að vera svo
raunverulegt, það stendur líka á
bókarkápunni að þessir atburðir
hafi gerst, geti gerst, eigi örugglega
eftir að gerast, kannski ekki ná-
kvæmlega með þessum orðum, en
þetta er merkingin. Ég nenni ekki
að fara út í nákvæmar útlistanir á
bókmenntalegri hlið á uppbyggingu
reyfara, en það liggur í augum uppi
að Tungumál fuglanna stenst ekki
HELGARPÓSTURINN 27