Helgarpósturinn - 26.11.1987, Blaðsíða 23

Reyni að
skapa
falleg hljóð
Mist Þorkelsdóttir tónskáld rœdir um verk sitt
Fantasea og fleira tengt því aö vera tónskáld
Á áskriftartónleikum Sinfóníuhljómsveitar íslands sem
haldnir verða í kvöld, fimmtudagskvöld, verður frum-
flutt nýtt verk eftir ungt íslenskt tónskáld, Misti Þorkels-
dóttur. Þetta er fyrsta stóra hljómsveitarverkið sem Mist
skrifar en hún er í hópi okkar mörgu ungu og efnilegu
tónskálda. HP bað Misti greina frá verkinu og tilurð þess.
EFTIR KRISTJAN KRISTJANSSON MYND JIM SMART
„Verkið heitir Fantasea og var
samið i fyrra. Hugmyndin að þvi
varð til þegar ég var á ferðalagi í
Túnis og virti fyrir mér söguslóðir
þar sem liggja að sjónum gamlar
borgir sem eru fraegar í mannkyns-
sögunni og eyju sem liggur rétt utan
við landið þar sem sírenur höfðu að-
setur og steyptu sjómönnum í glöt-
un með fögrum söng. Það eru ýms-
ar sögur sem koma upp í hugann á
svona stað og margt sem þar hefur
gerst en samt er þessi sjór svo slétt-
ur og felldur, dökkblár, heitur og
öldurnar mjúkar. Hann er eiginlega
viðburðalítill og sagan tengist öllum
þessum sjó og þetta verk mitt er
semsagt fantasía um þennan sjó. Eg
vona bara að þessi áhrif nái að kom-
ast í gegn og til áheyrenda, að það
verði fleiri sem skynja þau en ég.“
— Hvernig túlkar maður sjó í tón-
list?
„Ja, tónlistin er náttúrulega tján-
ingarmáti en kannski er hún mest
abstrakt af öllum listformum hvað
varðar tjáningu. En ég geri ráð fyrir
að maður fari með tónana eins og
rithöfundur fer með orð, eða málari
með pensil. Vegna þess að ég er
ekki að túlka einstaka viðburði eða
atvik, heldur allan þennan sjó, þá er
ekki tilefni til að láta einstaka hljóð-
færi tákna eitthvað ákveðið, en þó
má segja að pákurnar tákni undir-
ölduna og um leið verða þær undir-
staðan í verkinu. Þetta er frekar
stutt verk og kannski má segja að
það gerist ekki svo óskaplega stórir
hlutir í því. Það er eins og sjórinn og
á að gefa ímyndunaraflinu lausan
tauminn."
— Hvernig hefur gengið að æfa
verkið?
„Fyrsta æfingin var á þriðjudags-
morguninn. Reyndar er hljómsveit-
in búin að hafa verkið í höndum síð-
an í vor, þ.e.a.s. hvert hljóðfæri hefur
haft sína rödd, en þetta var í fyrsta
skipti sem hljómsveitin kom saman
og spilaði það. Hljómsveitarstjórinn
var svo auðvitað búinn að hafa nót-
urnar í höndunum nokkurn tíma og
gera sér grein fyrir því hvernig hann
vildi hafa þetta.“
— Hvernig er að heyra verkið sitt
hljóma í fyrsta skipti með heilli
hljómsveit?
„Þetta var óneitanlega dálítið
sjokk. Allt þetta fólk að spila nóturn-
ar sem ég hef skrifað. Eg hef ekki
áöur skrifað fyrir stóra hljómsveit
og hún er mér því nýr miðill sem ég
hef kannski ekki alveg gert mér
grein fyrir hvernig myndi hljóma.
En óneitanlega verður maður
nervös, þetta er partur af manni
sem maður er að upplýsa fyrir öll-
um sem vilja vita. En það var virki-
lega spennandi að heyra þetta allt
saman þó að stundum óskaði ég
þess að maður gæti bara látið það
nægja, að heyra verkið bara svona
prívat, og mætti síðan stinga því of-
an í skúffu. Samt væri maður ekki
að þessu nema að hafa eitthvað að
segja en á hinn bóginn er maður
berskjaldaður."
— Er öðruvísi að skrifa fyrir stóra
hljómsveit heldur en smærri verk,
kannski erfiðara á einhvern hátt?
„Ja, það er kannski erfiðara fyrst
og fremst hvað varðar praktísku
hliðina, öll vinnan sem fer í að skrifa
allar þessar nótur fyrir heila hljóm-
sveit. En það er kannski ekki neitt
erfiðara í sjálfu sér að hugsa og
semja verkið, sérstaklega ef maður
hefur alla tæknina sem þarf á
hreinu. En auðvitað er það miklu
flóknara, því það eru svo mörg lit-
brigði í heilli hljómsveit sem ekki
eru i litlum kvartettum eða þvíum-
liku.
Þegar ég er að skrifa fyrir hljóm-
sveit eru svo margir möguleikar
sem ég þekki ekki vegna þess að ég
hef ekki reynslu í að skrifa fyrir
hana, það er kannski eitthvað sem
ég ímynda mér að komi til með að
hljóma svona eða hinsegin, en mér
tekst kannski ekki að ná því fram af
því að ég er ekki meðvituð um alla
þá möguleika sem mér bjóðast.
Þetta má t.d. segja um styrkinn. Það
er mjög vandasamt fyrir reynslu-
lausa manneskju að ákveða styrk
hvers hijóðfæris þannig að það
hljómi útúr en samt sem hluti af
heildinni. Það væri mjög gott í þessu
sambandi ef það væri hægt í tón-
smíðanáminu að fá verkin sín leik-
in, til þess að heyra hvernig þau
hljóma og læra af því.“
— Hvernig er það þegar þú ert að
skrifa, hljómar þá öll hljómsveitin
inni í hausnum á þér?
„Já, hún gerir það að einhverju
leyti, það er kannski ekki svo af-
skaplega flókið mál, það kemur
með æfingunni. Hljómsveitarstjórar
þurfa t.d. að geta látið hljómsveit
hljóma inni í sér til þess að vita
hverju þeir ætla að ná fram í verk-
inu.“
— Mörgu fólki finnst nútímatón-
list oft vera frekar ljót, hugsar þú
mikið um fegurð verks þegar þú ert
að skrifa?
„Já, það geri ég, tvímælalaust.
Það er vissulega þannig að sumir
semja tónverk sem eiga ekki að vera
falleg og oft eru verk spennandi þó
þau séu ekki falleg. Fyrir mig skiptir
hinsvegar músíkin miklu máli í
verkinu og það er mitt markmið að
skapa falleg hljóð. Þetta verk er t.d.
ekki ómstrítt, heldur er það að mínu
viti hljómfagurt."
— Geta tónskáld notið eigin verka
eða eru þau alltaf að hugsa út í
smáatriði; ég hefði átt að hafa þetta
eða hitt öðruvísi o.s.frv?
„Ég hugsa að það sé misjafnt, það
fer sjálfsagt eftir því hversu ánægð-
ur maður er með verkið frá upphafi.
Þetta fer líka eftir flutningnum, ef
það er mjög vel flutt þá finnst manni
maður hafa haft erindi sem erfiði,
hafa gefið eitthvað. En eins og t.d.
þegar ég hlustaði á hljómsveitina
spila verkið í fyrsta sinn þá reyndi ég
að hlusta „objektíft", vegna þess að
ég þurfti að vita hvort ég vildi breyta
einhverju. Stundum spilar maður
líka eigin verk af spólu til að læra af
þeim frekar en að skemmta sér.“
— Er það versta sem hent getur
tónskáld — að hlýða á verkið sitt illa
flutt?
„Já, ég hugsa að það sé ekki fjarri
lagi. Það er eiginlega verra en að
heyra það ekki flutt. Ég minnist
verks eftir mig sem flutt var mjög
illa í Svíþjóð. Mér leið illa undir því,
þetta var bara alls ekki sannleikur-
inn.“
— Þannig að þið eigið mikið undir
hljómsveitarstjórum og hljóðfæra-
leikurum komið?
„Já, mjög mikið."
— Ertu orðin spennt fyrir fimmtu-
dagskvöldið?
„Já, bæði spennt og kvíðin."
Veit ekki hver þessi Ebeneser er
segir Kjartan Árnason í viötali um nýtt smásagnasafn sitt.
Um þessar mundir er að koma út
smásagnasafn eftir ungari höfurid,
Kjartan Árnason. Það er bókafor-
lagið Örlagið sem gefur bókina út,
en það er í eigu Kjartans sjálfs.
Örlagið hefur sent frá sér eina bók
áður, Ijóðabók Kjartans Dagbók
Lazarusar, sem kom át í fyrra. Smá-
sagnasafnið sem nú kemur út heitir
Frostmark og það er reyndar eftir-
nafn persónu sem kemur víða uið
sögu, Ebenesar Frostmarks. Það lá
því beint við að spyrja Kjartan um
það hver þessi Ebeneser er?
„Hann er persóna í einni sögunni
en kemur reyndar víðar við sögu án
þess að vera persóna. Ég átta mig
ekki alveg á þessum náunga, hann
er eiginlega hálfgerð slettireka.
Hann tjáir sig á undan hverri sögu
og á þess vegna innkomu í þær allar.
Hann gengur í gegnum alla bókina
alveg frá fyrstu síðu aftur á bak-
síðuna en þar segir frá því þegar
Ebeneser kemur í bókabúð og sér
Frostmarkið og skilur að bókin er
bókin um hann. En hann er líka
maðurinn með stóru emmi.“
—Hvenær skrifaðirðu þessar
sögur?
„Ég byrjaði á þeim um haustið ’85
og þá síðustu skrifaði ég í sumar
sem leið. En auðvitað hafa þær
breyst í meðförum þennan tíma sem
liðið hefur frá því að ég byrjaði á
fyrstu sögunni. Ég er búinn að
krukka í þær meira og minna og
hefði getað verið að því það sem
eftir er ævinnar. Ég nenni því bara
ekki lengur enda er það fullt starf og
maður gerir ekki annað á meðan,
fæst ekki við neitt nýtt. Maður fær
leið á því sem maður er svona á kafi
í, það vantar fjarlægðina sem er svo
nauðsynleg. Að vísu lágu sögurnar í
salti meðan ég var í sumarfríi og
þegar ég kom til baka strikaði ég út
alveg helling af efni. Ef ég hefði látið
þær Iiggja í 10 til 15 ár hefðu þær
sennilega orðið samtals 20 blaðsíð-
ur, hnitmiðaðar og skorinorðar. Þá
hefði komið fram þessi eini sanni
kjarni sem menn eru alltaf að leita i
bókmenntunum. Reyndar er ein
saga í bókinni sem fjallar um lítinn
þungan kjarna.”
— Segðu mér eitthvað um sög-
urnar.
„Þetta eru ólíkar sögur að efni og
einhverju leyti að framsetningu líka.
Það er eríitt að segja til um hvað það
er sem sýnir að sögurnar eru allar
skrifaðar af sama manni, það er þá
einna helst stíllinn, og svo er auðvit-
að alltaf eitthvað af manni sjálfum í
verkunum. Hjá því verður ekki
komist hvernig sem maður reynir.
Þaö eru í þessum sögum alls kyns
persónur sem mér er misvel við og
sumar eru hálfgerðar, og kannski að
öllu leyti, persónur sem skrifa sig
sjálfar. Það eina sem maður getur
gert er að fylgja þeim eftir og þar
sem þær eru sjálfstæðar þá verða
þær manni mishugþekkar. Ein
persónan er t.d. alltaf að predika,
hún gerir það bara, verður að gera
það af því að það er þessi týpa. Ég
fylgi henni bara eftir. Það má eigin-
lega segja að það skapist eins konar
ástar/haturssamband milli persón-
unnar og höfundarins.”
— Þú dreifir bókinni sjálfur auk
þess að gefa út, hvernig er að standa
í því að koma sér á framfæri innan
um alla risana í bókaútgáfunni?
„Þetta er mikið vafstur og krefst
þess að maður sinni öðrum hlutum
en þeim sem manni eru kærastir.
Annars er líka margt skemmtilegt í
þessu, t.d. hef ég þurft að rekja ættir
mínar í símann við bóksala bæði á
ísafirði og á Húsavík og var heppinn
að eiga ættir að rekja á báða staði.
Þeir tóku báðir bókina.”
KK
HELGARPÓSTURINN 23