Helgarpósturinn - 26.11.1987, Blaðsíða 28

slíka skoðun. Reyndar er reyfara-
formið mjög einfalt, en það er ein-
falt vegna þess að í því gilda lögmál
spennu og eftirvæntingar. Lesand-
inn þarf að fá spennu og eftirvænt-
ingu í staðinn fyrir hina listrænu
spennu sem einkennir fagurbók-
menntir. Um leið mega reyfarar
alveg vera vel skrifaðir, persónurn-
ar ve! úr garði gerðar, plottið flókið
og erfitt úrlausnar. Auðvitað er það
sjaldnast þannig, en þegar það
gerist þá er reyfarinn góður, hann er
góðar bókmenntir. Dæmi um þetta
eru t.d. sögur Raymonds Chandler
um einkaspæjarann Marlowe.
Tungumál fuglanna er ekki spenn-
andi. Hún er það ekki vegna þess að
dramatísk atburðarás dettur niður
með jöfnu millibili þegar söguhetj-
an fer að ræða samfélagið við ein-
hverja aðra. Þessar samræður eru
nöturlegar, illa skrifaðar frá bók-
menntalegri hlið og að auki svo
naív hvað varðar innihald að leitun
er að öðru eins. Persónusköpunin er
hallærisleg, reyndar er aðalpersón-
an ekki einu sinni sæmilega skýrt
mótuð og ef að það hefur verið
meiningin að setja lesandann í sið-
ferðislega klípu hlýtur höfundurinn
að hafa gleymt því þegar hann var
að flýta sér að klára bókina. Bókin
er skrifuð af raunsæi, allt sem gerist
á að geta gerst, fræðilega a.m.k.,
miðað við það eru í henni eitthvað
u.þ.b. hundrað þúsund gloppur í
uppbyggingu og framsetningu.
Eg nenni ekki að eyða í þetta
meiri tíma og dýrmætu plássi.
Hafi það í alvöru verið tilgangur
höfundar að vekja umræðu um fjöi-
miðla, samféiag, hvaðan og hvernig
upplýsingar geta borist til blaðanna
og ábyrgð þeirra á birtingu upplýs-
inga held ég að hann hefði eins get-
að skrifað kjallaragrein í DV. Mér
finnst hins vegar miklu líklegra að
þetta með dulnefnið sé útgáfutrix
og sem slíkt er það vel heppnað án
efa. Það vekur upp einu spurning-
una sem er í alvöru þess virði að
ræða hana; hver er Tómas Davíðs-
son og af hverju gerir hann ekki eitt-
hvað sem honum ferst betur úr
hendi? Það er svo aftur skiljanlegt
að maðurinn skrifi undir dulnefni,
hver myndi ekki gera það með
þennan texta í höndum?
Kristján Kristjánsson
*
Astkœr ylhýr
Bertholt
Kvœöi og söngvar 1917—56
eftir Bertholt Brecht,
útgáfuna annadist Þorsteinn
Þorsteinsson,
útg.: Forlagið.
Löngum hefur Bertholt Brecht
verið talinn einn af mestu rithöfund-
um þýskum, en frægð hans þó einna
helst byggst á leikritum hans og
skrifum um leiklist, eðii hennar, til-
gang og form. Þó hefur engum
blandast hugur um að hann hafi
einnig verið ljóðskáld gott, enda
mikið af ljóðum og söngvum í leik-
ritum hans sem hafa farið víða.
Nú hefur Forlagið gefið út Kvæði
og söngva Brechts 1917—56 og hef-
ur Þorsteinn Þorsteinsson annast út-
gáfuna og ritað formála. Hann hefur
einnig þýtt flest kvæðanna en aðrir
þýðendur eru fimmtán að tölu. Má
þar nefna Haildór Laxness, Sigfús
Daðason, Thor Vilhjálmsson, Þor-
stein frá Hamri, Þorgeir Þorgeirsson
og ýmsa fleiri.
í formála sínum rekur Þorsteinn
feril Brechts sem ljóðskálds og gerir
grein fyrir helstu áhrifavöldum í
Ijóðlist hans sem flestir hverjir eru af
pólitískum toga að meira og minna
leyti; einnig rekur hann helstu
breytingar í formgerð og efnisvali
skáldsins.
Formáli þessi er skemmtilegur af-
lestrar og gefur lesanda innsýn í
aðra og eins og áður segir minna
þekkta hlið á ritferli Bertholts
Brecht.
Á eftir formála Þorsteins er lífs-
hlaup skáldsins rakið í meginatrið-
um, aftan við kvæðin eru nokkuð ít-
arlegar athugasemdir um tilefni
margra kvæðanna og ýmsar fróð-
legar skýringar við þau, en einnig
er þar getið um lagahöfunda þeirra
kvæða sem lög hafa verið samin við.
28 HELGARPÓSTURINN
Kvæðunum sjálfum er skipt í
fimm kafla eftir tímabilum en sjötti
kaflinn telur ljóð úr leikritum:
Æskuljóð, Augsburg Múnchen
1917—24, í myrkviði borganna,
Berlín 1924—33, Ort í útlegð (1),
Norðurlönd 1933—41, Ort í útlegð
(2), Bandaríkin 1941—47, Að leiðar-
lokum, Berlín 1949—56, Úr leik-
ritum.
Bók þessari er ætlað að vera sýn-
isbö'k og kynning á ijóöiist Brecnts
og sem slík virðist mér hún góð. I
slíku riti verður aldrei gerð nein
tæmandi úttekt á verkum skáldsins,
allra síst þegar um er að ræða jafn-
mikilvirkt ljóðskáld og á seinni ár-
um hefur komið í Ijós að Brecht var,
en aðeins hluti kvæða hans birtist á
prenti á meðan hann var á lífi.
Án þess að hafa farið yfir öll
kvæðin í bókinni og borið saman
við frumtextann virðist mér flestar
þýðingarnar vel frambærilegar,
margar góðar og sumar frábærar.
Ber þar hæst Barnamorðingjann
Maríu Farrar í þýðingu Halldórs
Laxness og Til hinna óbornu í þýð-
ingu Sigfúsar Daðasonar.
Skemmtileg þykir mér einnig þýð-
ing Þórarins Eldjárn á kvæðinu um
hermannsfrúna, en þó er miður að
næstsíðasta erindinu er sleppt í þýð-
ingunni. Ekki sé ég hver ástæðan
getur verið, varla munar því í lengd
kvæðisins, og ekki trúi ég að Þór-
arni hefði orðið skotaskuld úr að
snara einni vísu í viðbót.
Hér ætla ég ekki að telja upp allar
góðar þýðingar í bókinni því þær
eru margar, enda þýðendur fæstir af
verri endanum.
Fyrst þegar ég fór að glugga í bók-
ina þótti mér óþægilegt að sjá ekki
nafn þýðanda undir viðkomandi
kvæði en er á leið fór ég að sam-
þykkja betur og betur að þeirra er
aðeins getið í efnisyfirliti, því eins
og Þorsteinn segir í formála sínum;
„Bókinni er ætlað að vera kynning
á skáldinu fremur en sýnisbók um
vinnubrögð þýðenda."
Ekki get ég dæmt um val kvæða
þar eð ég þekki ekki höfundarverk
Brechts til þeirrar hlítar að réttlæti
slíkt, en mér virðist hér vera saman-
komin mörg bestu og þekktustu
Ijóða hans. Bókin er af hentugri
stærð sem sýnisbók og ég trúi að
hún sé vel til þess fallin að þjóna
hlutverki sínu.
Ingunn Ásdísardóttir
TÓNLI5T
Hinsegin blús
Þó djassdagar Ríkisútvarpsins séu
liðnir dunar djassinn áfram í Reykja-
vík, og strax sunnudaginn á eftir lék
Jazzkvartett Sinfóníunnar í Heita
pottinum. Þetta er athyglisverð
sveit og hljóðfæraskipan öðru vísi
en við eigum að venjast. Gamli
kappinn Reynir Sigurðsson slær
víbrafón, Szymon Kuran strýkur
fiðlu, í flautu blæs Marcel Nardeau
og rýþmasveitina skipa Þórður
Högnason bassaleikari og Árni
Áskelsson trommari. Efnisskráin er
á slóðum Georgiu, Confirmation og
ættingja og lögð áhersla á sterka
sveiflu.
Á laugardaginn síðasta bar það til
tíðinda í Reykjavík að danski tromp-
etleikarinn Jens Winther stóð á
sviðinu í Iðnó ásamt Rúnari Georgs-
syni og tríóinu Hinsegin blús (Ey-
þóri Gunnarssyni, Tómasi R. Einars-
syni og Gunnlaugi Briem). Þar hafa
fleiri Danir staðið og frægastur Poul
Reumert en enginn leikið djass þar
fyrr. Tónleikarnir voru haldnir í til-
efni af útkomu skífunnar Hinsegin
blús (Almenna bókafélagið) og báru
ópusar af henni efnisskrána uppi.
Þó voru einnig leikin verk eftir
Herbie Hancock, Wayne Shorter og
Steve Swallow.
Þetta voru hinir ánægjulegustu
tónleikar þó vandræði væru með
mögnun í upphafi og bassi Tómasar
alltaf of veikur. Öll skipulagning
einkenndist af fagmennsku. Það var
vitað hvað spila skyldi og ekkert
múður milli laga. Jens fór á kostum
og blés enn betur en þegar hann
kom hér í mars sl. Hann er ekki
nema tuttugu og sjö ára og verður
spennandi að fylgjast með frama
hans. Héðan hélt hann til Þýska-
lands þar sem hann blæs í evrópskri
stórsveit sem Carla Bley stjórnar og
Steve Swallow slær bassann, svo er
hann farinn að skrifa fyrir Radioens
Big Band í Danmörku, þar sem
hann blæs í trompet.
Rúnar Georgsson fékk að blása á
þessum tónleikum, en þess saknar
maður dálítið á skífunni. Hann var
strekktur eins og íslendingarnir allir
í upphafi en blés bros á varir í auka-
númerinu: Watermelon Man. Þá var
mikil stemmning í salnum og mikið
gaman og aðeins hægt að segja eitt
við þá sem ekki mættu: Farið út í
næstu hljómplötuverslun og náið
ykkur í Hinsegin blús, sú skífa er
óvenju vel gerð af íslenskri djass-
skífu að vera og nýtur trúlega mjög
fagmennsku Eyþórs Gunnarssonar,
hins reynda hljóðstjóra.
Ópusarnir eru átta, sex eftir
Tómas og tveir eftir Eyþór; sömbur,
valsar, blúsar og ballöður. Það er
mikill kostur hve fjölbreytt tónlistin
er.
Á plötuumslagi má lesa skemmti-
leg skrif eftir Halldór Gunnarsson
þar sem fullyrðingar eru hvergi
sparaðar — þess vegna langar mig
að fullyrða líka: Jens Winther er
langfremstur meðal jafningja og í
svefninum ek ég er fallegra stef en
Vals og Jimmy Smith hefði krassað
enn betur á orgelið. En að öllu gamni
slepptu: einleikskaflar Jens og Ey-
þórs eru gull og gersemi, stefin og
útsetningar með ágætum, rýþminn
betri en hjá Ófétunum; það er bara
eitt: djöfull hefði verið gaman að fá
tenórsóló frá Rúnari í Hinsegin blús!
AB sendi líka frá sér aðra skífu þar
sem djassinn kemur við sögu: Lög
Jóns Múla við texta Jónasar Árna-
sonar. Þar er fjöldi söngvara en þrjú
lög þó án söngs: Sjómenn íslenskir
erum við, þar sem Eyþór leikur á
hljómborð og GuIIi Briem á sneril
og gjöll, Vikivaki, þar sem Rúnar
Georgsson bætist í hópinn, og loks
Stúlkan mín, þar sem léttsveitarút-
setning Stefáns S. Stefánssonar
hljómar og Rúnar blæs sólóinn. Það
er með þann sóló eins og flesta ís-
lenska stórsveitarsólóa; þeir þurfa
yfirleitt fleiri kóra en einn.
Vikivakinn hefur verið útsettur af
mörgum og gleyma menn seint túlk-
un Oles Kock, NH0Ps og Östlunds á
verkinu — sólóar Eyþórs og Rúnars
eru fínir, en hefði ekki verið gott að
hafa klassabassaleikara í hópnum?
Ég ætla ekki að fjalla um sönginn,
nema biúsuð tilfinning Bubba í Við
heimtum aukavinnu er sönn og út-
setning Eyþórs við hæfi. Þetta er
skífa fyrir alla fjölskylduna og ef
hún fer víða er það íslensku tónlist-
aruppeldi gæfa.
Vernharður Linnet
Alþjódleg
tónlistarhátíd
ISCM er skammstöfun fyrir Inter-
national society for contemporary
music, sem merkir alþjóðlegur
félagsskapur um samtímatónlist.
Samtökin voru stofnuð árið 1923,
og þykist ég vera fullviss að Jón
Leifs hafi verið meðal stofnfélaga,
þannig að Island var með frá upp-
hafi. I sambandinu eru 36 lönd eða
deildir og er Tónskáldafélag íslands
íslandsdeild þess.
Árlega er haldin tónlistarhátíð
einhvers staðar í heiminum. Hefur
hún einu sinni verið haldin hér. Það
var árið 1970 og þótti takast mjög
vel. Komst ísland þá á landakortið í
fyrsta sinn svo um munaði. Þetta
var mikið átak fyrir okkur hér
heima, og eldskírn fyrir flytjendur
okkar, sem fluttu erfiðustu samtíma-
list fyrir þá kröfuhörðustu áheyr-
endur sem um getur; forustumenn í
tónlistarlífi landanna. Síðan hefur
orðið stórkostleg framför hérlendis
í tónlist, og kannski var þetta upp-
hafið.
Að þessu sinni var hátíð mikil
haldin í Vestur-Þýskalandi, Köln,
Bonn og Frankfurt. Hún hófst á
glæsilegum tónleikum í nýju Fíl-
harmóníunni í Köln. Útvarpshljóm-
sveitin og -kórinn undir stjórn Hans
Zender fluttu eingöngu verk eftir
Giatinto Scelsi, hinn aldna snilling,
sem æ meiri athygli vekur. Hann er
utangarðsmaður tónlistarlífsins,
rómverskur aðalsmaður, sem samdi
músík sér til hugarhægðar — eins
konar Lampedúsa greifi tónlistar-
innar eða Marcel Proust. Þetta var
söguleg stund; honum til sitt hvorr-
ar handar í salnum sátu Stock-
hausen og Cage.
Mikið var sýnt af hljóðskúlptúrum
og hljóðlögnum eða innstallasjón-
um. Einnig samrunaverkum ýmissa
listgreina í uppákomuformi eða per-
fórmans. Einnig hljóðlist fyrir út-
varp — „útvarpsleikrit" — jDar sem
reynt var að brúa bilið milli tónlistar
og leikritunar. Og alls kyns sam-
runatilraunir á sjónvarpsskermi.
Það má segja að hugmynd Wagners
um Gesamtkunstwerk eða allsherj-
arlistaverk sé býsna lífseig.
Bestu flytjendur landsins fluttu
list sína: Collegium Vocale er frábær
raddasextett, fiðluleikarinn
Saschko Gawriloff, „trial and error-
hópurinn, Ensemble Modern, Junge
Deutsche Philharmonie og svo
mætti lengi telja.
Þá var mjög eftirminnileg sýning
á nýju sviðsverki eftir Vinco Globo-
kar (sem Diego Masson stjórnaði, sá
hinn sami sem frumflutti píanókon-
sert Áskels Mássonar hér um dag-
inn), Útlögunum, sem fjallar um líf
farand- eða gestaverkamanna, sem
Evrópa er full af; hina niðurlægðu í
velferðarþjóðfélaginu.
Fjölmörg merkileg verk mátti
heyra eftir meistara samtímans:
Jannis Xenakis, Klaus Huber, Georg
Crumb, Luc Ferrari, Mauricio Kagel,
Dieter Schnebel og fleiri. Einnig
hina ungu og upprennandi: Wolf-
gang Rihm, Friedrich Schenker,
Tristan Mueail. Magnús Lindberg,
Luca Lombardi og aðra.
Seinustu tvo dagana (en af þeim
missti ég) var flutt Music for 13 eftir
John Cage, þar sem hann las texta
sína við meðleik þrettán hljóðfæra,
og svo atriði úr Ljósinu, stóróperu
Stockhausens, sem var lokaatriði
þessarar miklu hátíðar.
Carin Levine, ungur amrískur
flautusnillingur sem búsett er í Köln,
flutti 21 flautumínútu, sem undirrit-
aður samdi fyrir Manúelu Wiesler á
sínum tíma, af mikilli snilld.
Atli Heimir Sveinsson
Cage og
Europeras
1 &2
Óperan í Frankfurt brann nokkr-
um dögum áður en frumsýna átti
fyrstu óperu Johns Cage, en hann
hefur haft meiri og dýpri áhrif á
sa.T:M».aúsi-—£»*íi éiSgGSgU tonust
— en flestir aðrir. Hann er okkur að
góðu kunnur, kom hingað á Lista-
hátíð, 1980 að mig minnir, að til-
stuðlan Pauls Zukofsky.
Þetta er fyrsta „ópera" meistar-
ans, sem er nú 75 ára. Eins og alltaf
þegar Cage stingur niður penna er
hér ekki um neitt venjulegt verk að
ræða. Þetta er eins konar óskalaga-
konsert; glansaríum úr 64 vinsæl-
um óperum frá Gluck til Puccini er
raðað saman í risastóran samlíming
eða collage, sem tekur 2 tíma og 15
mínútur að flytja. 19 söngvarar allra
raddtegunda og -gerða taka þátt í
sýningunni, og í hljómsveitargryfj-
unni spila 26 hljóðfæraleikarar. Það
sem þeir spila eru samklipptar radd-
ir, nákvæmlega nóteraðar, úr göml-
um óperum. Og þegar einsöngvari
syngur trefjar úr Rakaranum úr
Sevilja vitnar annar samtímis í Val-
kyrjur Wagners. í hljómsveitinni
heyrist þá aría úr Don Giovanni á
pikkólóflautu, en trompetinn spilar
lúðrarödd úr Boris Bodúnoff. Svo
magna hljóðnemar sumt upp, tón-
bönd flytja alls konar náttúruhljóð
og effekta, 101 rásar tónband leikur
samtímis jafnmargar óperuupptök-
ur frá ýmsum tímum — frá Caruso til
Pavarotti.
Búningar eru hver úr sinni áttinni.
Carmen getur verið í egypskum
klæðum meðan Rigoletto er í aust-
rænum fornbúningi, og svo fram-
vegis. Leiktjöld eru öll fáránleg eða
absúrd; jeppi á skíðum eða líkkista,
sem sífellt opnast og lokast. Ljósin
eru oftast ekki í neinu hefðbundnu
samhengi við það sem fram fer á
sviðinu; stundum láta ljóskastarar
eins og þeir séu gengnir af göflun-
um þegar ekkert gerist á sviðinu. En
þegar allt er þar á fleygiferð er niða-
myrkur. Þá mega flytjendur hafa
vasaljós sér til hjálpar. Cage setur á
svið fullkomið stjórnleysi, með að-
stoö tölvu, og niðurritar raddskrána
á 2.500 síðum: Din-A4. Sjónvarps-
skermar með stafrænni klukku
koma í stað stjórnanda. Og er stjórn-
andi nokkuð annað en músíkölsk
umferðarlögregla? Loftskip, helíum-
fyllt, svífur um salinn, frá sviðinu
upp á efstu svalir, og 72 sýningar-
tjöldum er dreift á veggina. Þar get-
ur að líta ógreinilegar myndir tón-
skálda og óperustjarna sögunnar.
Sumir segja að Cage sé líkgrafari
hinna „fögru lista“ og menn hafa
líka sagt að Europeras 1 & 2 sé við-
hafnarjarðarför þessa góða list-
forms.
Hvað um það. Allt bendir til að
Cage sé jafn andríkur og fyndinn og
áður, jafnmikill skálkur og hann hef-
ur alltaf verið, snillingurinn sem hin
borgaralega menningarstarfsemi
getur ekki viðurkennt. Uppreisnar-
maður með ómótstæðilega per-
sónutöfra, framúrstefnumaður, sem
er á undan framúrstefnunni.
Gert hafði verið ráð fyrir kvik-
myndasýningu í hléinu: Áttundu
hverja sekúndu var tekin mynd á
sýningu á Niflungahring Wagners.
Þannig varð til úrdráttur úr verkinu,
sem tekur 16 klukkustundir að
flytja, og það sýnt á 3 mínútum og
40 sekúndum.
(Byggt á Der Spiegel og sam-
tölum við ýmsa í Frankfurt
og Köln sl. september.)
Atli Heimir Sveinsson
LEIKLIST
Leikhús á
eigin forsendum
Kostir og gallar lítils leikhúss eru
oft þeir sömu. Þau taka ekki marga
áhorfendur, nota sjaldnast flóknar
leikmyndir eða lýsingu og því eru