Morgunblaðið - 01.07.1965, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 1. júlí 1965
MOkGUNBLAÐIÐ
15
REYNT AD KOMA
DO'MINIKANSKA
Santo Domingo.
UM miðnsetti fimmtudagsins 29.
apríl var ég heima meðal fjöl-
skyldu minnar í Connecticut
þegar Bill D. Moyers, sérlegur
aðstoðarmaður Johnsons for-
seta, hringdi og sagði, að forset-
inn óskaði eftir því að ég kæmi
til Washington til viðræðna um
hættuástandið í Dóminikanska
lýðveldinu. Hann sendi eina af
flugvélum Hvíta hússins til
Hartford og um kl. 7 árdegis
var ég kominn til Washington.
Ég ræddi við ráðherrana Rusk
og McNamara og aðra háttsetta
embættismenn. Forsetinn bað
mig að fara til Santo Domingo
og gera allt sem unnt væri til
að aðstoða William Taplay
Bennett, sendiherra okkar þar,
til að koma á sambandi við
uppreisnarmenn og gefa forset-
anum ítarlegar upplýsingar um
ástandið, svo og að hjálpa Sam-
tökum Ameríkuríkja og okkar
mönnum til að binda enda á
blóðsúthellingarnar og koma á
friði. Það sem hér fer á eftir
er frásögn af ferðinni.
Þegar dóminikanski einræð-
isherrann Trujillo var myrtur
þann 30. maí 1961 sendi Kenn-
edy forseti mig þangað til að
kynna mér ástandið og í marz-
mánuði 1962 skipaði hann mig
sendiherra. f desembermánuði
það ár héldu Dóminikanar sínar
fyrstu frjálsu kosningar í 38
ár með aðstoð Samtaka Amer-
íkuríkja. Þeir kusu Juan Bosch
sem forseta með yfirgnæfandi
meirihluta atkvæða. Hann naut
geysimikils álits um öll löndin
við Karibíska hafið sem leiðtogi
lýðræðissinnaðra vinstrimanna.
Menn höfðu miklar vonir um,
að honum tækist að byggja upp
lýðræðislegt þjóðskipulag í
Dóminikanska lýðveldinu á
rústum einræðisins. Sem sendi-
herra gerði ég allt sem í mínu
valdi stóð-til að hjálpa honum
við að gefa almenningi í land-
inu frelsi og betra líf-. En Bosch
hafði fátt réyndra manna sér
til aðstoðar og hin árangurs-
litla stjórn hans olli vonbrigð-
um flokks hans og fólksins. Það
háði honum mjög að landið átti
engar lýðræðislegar hefðir, svo
og hið erfiða skapferli hans. —
Dóminikanski herinn hrakti
hann frá völdum þann 25. sept-
errtber 1963, þegar hann hafði
sétið í embætti í aðeins sjö
mánuði.
Sú tylliástæða var gefin, að
Bosoh væri Castro-kommúnisti
eða væri að afhenda Castró-
kommúnistum lýðveldið. Ég
lagði aldrei trúnað á þetta. Ég
taldí og tel en'n, að fall Bosch
hafi verið alvarlegt áfall fyrir
íýðræðið í landinu, stjórnar-
stefnu Bandaríkjanna og von-
ir almennings i. öllum löndum
Suður-Ameriku.
í febrúarmánuði 1964 hvarf
ég úr opinberri þjónustu. —
Fjórtán mánuðum siðar, þann
24. apríl sl., varð fjandinn laus
í Dóminikanska lýðveldinu og
fjórum dögum síðar voru land-
göngúliðar bandaríska flotans
sendir þangað. Sex dögum síð-
ar lenti ég í San Isidro, flug-
velli dóminikanska flughersins,
eina flugvellinum sem var op-
inn.
Ég kom fullur efasemda.
Fyrstu fréttirnar höfðu gefíð í
skyn, að byltingin hefði hafizt
sem tilraun af hálfu flokks
Bosch, P.R.D., studdum af ung-
«m liðsforingjum, til að koma
Bosch til valda á ný —— til að
bylta ríkisstjórn Donalds Reid,
setn hafði tekið við af Bosch.
Lög og réttur hvarf skjótlega,
manndráp hófust og Johnson
forseti hafði, réttilega, sent
landgönguliðana til að vernda
líf og eignir bandaríska borg-
ara. En nú voru ýmsir sem
sögðu að uppreisninni væri
stjórnað af kommúnistum. Var
því þannig varið í rauninni?
Ég óttaðist, að við værum í
þeirri hættu að standa með
röngum aðilum, gegn fólkinu.
Mest reið á að koma á vopna-
hléi. Til að koma því í kring
var fulltrúi Vatikansins, Tm-
anuele Clarizio, nuncio apostó-
lico, í skrifstofu yfirforingjans
á flugvellinum í San Isidro til
að ræða við Pedro Barolomé
Benoit, ofursta, leiðtoga þriggja
manna herforingjaklíkunnar
sem San Isidro hershöfðingjarn
ir höfðu komið á fót, ungan
sendimann uppreisnarmanna,
bandarískan hershöfðingja og
Bennett sendiherra. Benoit of-
ursti var að tala ástríðufullri
röddu. Allir vildu vopnahlé, en
hvernig gæti hann fallizt á það,
þar sem uppreisnarmenn höfðu
drepið hundruð liðsforingja og
hermanna — tylft fanga skot-
in með köldu blóði — og höfðu
skorið höfuð af liðsforingja og
gengið um svæði uppreisnar-
manna með höfuð hans á
stöng?
Aðrir liðsforingjar töluðu,
háværri röddu. Heimili þeirra
höfðu verið eyðilögð, vinir
þeirra myrtir. Sendimaður upp
reisnarmanna hrópaði að hans
fólk hefði einnig orðið að þola
ýmislegt, hefði verið brytjað
niður, væri svangt, og að hers-
höfðingjarnir í San Isidro gætu
ekki fyrirskipað friðarskilmál-
ana.
Einhver stakk upp á vopna-
hléi i nokkrar klukkustundir til
að fjarlægja, með sorphreins-
unarbílum, líkin, sem voru
eins og hráviði á götunum. —
Vopnahlé? í þessari ringulreið?
Hermenn með vélbyssur hlupu
inn og út, hérshöfðingjarnir
risu á fætur og töluðu saman
í smáhópum, fundurinn var að
leysast upp, og skyndilega kom
liðsforingi hlaupandi inn —
uppreisnarmenn höfðu gért öfl-
uga árás. Hershöfðihgjar óg of-
urstar flýttu sér út.
Ég sneri mér að Elías Wess-
in y Wessin, hinum fremsta í
hópi San Isidrö hershöfðingj-
anna, og dró hann til hliðar.
Wessin, sem er lágur og gild-
vaxinn, er fertugur að aldri og
öfgafullur kommúnistahatari
og hann hafði alltaf verið sá
sem raunverulegt vald hafði,
því hann réð yfir skriðdrek-
unum. „Johnson forseti hefur
miklar áhyggjur af hinu til-
gangslausa drápi fólks í Dóm-
inikanska lýðveldinu“, sagði ég
við hann. „Hann hefur sent mig
hingað til að reyna að stöðva
það. Ég bið þig, hershöfðingi,
að verða fyrstur til að undirrita
vopnahléssamkomulagið. Wess-
in hikaði, en fór svo með mér
til fulltrúa páfa og skrifaði
undir.
Fulltrúi páfa fór til að skýra
frá þessum fréttum um út-
varpsstöðina í San Isidro. Benn
ett sendiherra og ég fórum inn
í þyrlu til að fara til banda-
ríska sendiráðsins. Með okkur
var Harry Schlaudenman,
snjall starfsmaður í utanríkis-
ráðuneytinu, sem ég hafði tek-
ið með mér. Schlaueman hafði
verið stjórnmálaráðunautur
minn hér. Við flugum meðfram
ströndinni, reykur steig upp frá
brennandi byggingum við höfn
ina og þegar þyrlan okkar fór
niður á bak við hótel Embaja-
dor sáum við bandaríska land-
gönguliða í vélbyssuhreiðrum
umhverfis þyrluvöllinn.
Þegar við komum til sendi-
ráðsins voru þar hlerar fyrir
gluggum og öflugur vörður.
Hið litla anddyri þess var út-
bíað af pappaboxum, gos-
drykkjaflöskum og símalínum.
Fólk var á hlaupum fram og
aftur. Við Schlaudeman rædd-
um við sendiherrann, fundum
matarskammta til að borða og
skrifborð til að vinna við og fór
um svo út hvor í sínu lagi til
að hitta fólk sem við þekkt-
um.
Þar sem það var útilokað að
fara inn á svæði uppreisnar-
manna að nóttu til fór ég til
að hitta nokkra Dóminikana á
Alþjóðasvæðinu. Einn var
Antonio Imbert, annar af tveim
mönnum sem eru enn lifandi
; af þeim, sem drápu Trujillo.
Imbert er hugrakkur, kænn og
berorður og hefir sambönd alls
staðar. Á meðan hann sagði mér
frá því, hvernig rósturnar hóf-
ust, fékk ég áríðandi skilaboð:
Juan Bosch var að hringja til
mín frá Puerto Rico. Ég flýtti
mér aftur til sendiráðsins. I
símanum sagði Bosch, þarna í
Puerto Rico, að hann vissi að
bandarískir landgönguliðar
væru að ráðast á stöðvar upp-
reisnarmanna svo að hersveitir
Wessins gætu sótt fram. Það
væri samsæri. Ég sagði hon-
um að því er ég bezt vissi
NOKKRUM dögum eftir að
byltingin hófst í Dóminik-
anska lýðveldinu sendi John-
son Bandaríkjaforseti þangað
fulltrúa sinn til að kanna á-
standið og reyna að koma þar
á friði. Þessi maður var John
Bartlow Martin, sem hafði ver
ið sendiherra Bandaríkjanna
þar í landi.
Martin skrifaði grein um
för sína í tímaritið Life og
segir þar frá sáttatilraunum
sínum, m.a. viðræðum sínum
við Juan Bosch, fyrrum for-
seta Dominikanska lýðveldis-
væri þetta ekki rétt (það var
það ekki). Ég myndi kynna
mér það og ég vonaðist til að
hitta foringja uppreisnarmanna
hans, Francisco Caamano Deno,
ofursta, næsta dag.
Ég flýtti mér aftur til hús
Imberts. Klukkan var nærri orð
in eitt aðfararnótt laugardags-
ins 1 .maí. Hliðið var lokað.
Engir verðir voru sjáanlegir en
ég vissi, að þeir földust ætíð
bak við runnana og vegginn. Ég
sagði bílstjóra mínum að stanza
og kveikja ljósin inni í bíln-
um. Vörður birtist og ég sagði
honum hver ég væri. Vantrú-
aður fór hann aftur á sinn
stað. Á því andartaki var skot-
um hleypt af fyrir aftan mig.
Ég henti mér niður á gólfið og
tók að kalla til varðanna að
skjóta ekki, að þetta væri slys.
Ég beið og bjóst við að verðir
Imberts myndu hefja skothríð
úr vélbyssum sínum. Þeir geþðu
það ekki. Minn eigin lífvörður
úr landgönguliðinu sagði: „Ég
var að reyna að setja öryggið
á og fingur mínir runnu til.“
Imbert og ég töluðum meira
saman og sátum í borðstofu
hans við olíulampa. Einu sinni
hófst skothríð og hann, sem
hafði myrt Trujillo, sagði mér
að leggjast á gólfið. Við skrið-
um inn í annað herbergi.
Þegar ég kom aftur til sendi-
ráðsins sagði Schaudeman, að
Caamano ofursti myndi undir-
rita vopnahléssamkomulagið og.
vildi hitta mig snemma næsta
dag. Klukkan hlýtur að .íafa
verið orðin 3 um nóttina þegar
Bennett sendiherra, Schlaude-
man og ég fórum til bústaðar
sendiráðsins. Hann var fullur af
fólki, sem ekki komst heim, og
svaf alls staðar. Sendiherrann
og ég sváfum á gólfittu.
Um morguninn hófst langur
skollaleikur til undirbúnings
því að hitta Caamano ofursta.
Við hringdum til hans, hann
hringdi til okkar, við hringd-
uni tiP fulitrúa páfa, hann
ins og sem talinn hefur verið
andlegur leiðtogi byltingar-
manna.
Grein Martins varð til þess,
að Bosch skrifaði grein í
bandaríska tímaritið New
Leader. Er skemmst frá því
að segja, að þeim Martin grein
ir mjög á um viðræður þeirra
og um ástandið í lýðveldinu.
Morgunblaðið birtir grein-
ar þeirra beggja, nokkuð
styttar. Fyrst er grein Martins,
en svargrein Bosch verður í
blaðinu á morgun. Myndin:
Bosch (t.v.) og Martin.
hringdi til okkar o.sfrv. Það
var erfitt. Jafnframt vopna-
hlénu hafði Alþjóðasvæðið ver-
ið sett á laggirnir til að tryggjá
öryggi erlendra sendiráða og líf
óháðs fólks, sem ekki tók þátt
í bardögunum. Svæðisins var
gætt af bandarískum hersveit-
um.
Caamano neitaði að yfirgefa
vígi uppreisnarmanna í suður-
hluta borgarinnar. Ég yrði að
koma til hans — fara yfir lín-
una og yfirgefa Alþjóðasvæðið.
Hann myndi reyna að koma
skilaboðum til leyniskyttna
sinna, en hann gæti ekki að
fullu tryggt öryggi mitt. .—
Schlaudeman og ég hittum sendi
mann Caamanos hjá fulltrúa
páfa og við lögðum af stað í
bíl guðsmannsins, vélarhúsið
hulið fána Vatikansins, og sjálf
ur páfafulltrúinn ók, klæddur
sínum síða, hvíta kufli og rauðri
kollhúfu. Ég kom okkur í gegn
um bandarisku varðstöðina oj*
við vofum á svæði uppreisnar-
manna.
Við ókum hægt svo að leyni-
skyttur gætu séð sendifulltrúa
páfa og fána hans og við höt'ð-
um lokaðar rúðurnar, svo að
leyniskytturnar vissu að yið
hyggðumst ekki skjóta út um
gluggana.
Uppreisnarmenn héldu aðal
viðskiptahverfinu, en hélztu
hernaðarstöðvar þeirra voru í
Ciudad Nueva, hinu gamla
spánska nýlenduhverfi sem nær
niður að sjónum. Hinar þröngu
götur sem venjulega eru troð-
fullar af fólki, voru nú auðar,
Bílar stóðu kyrrir. Rusl og á-
þverri var á götunum. Borgin
virtist dauð.
Varlega ók páfafulltrúinn um
göturnar eftir nákvæmri, fyrir-
fram ákveðinni leið. Við stönz-
uðum í þröngri götu, fórum í
gegn um litla verzlun og inn í
bakherbergi. Eftir andartak
kom Caamano ofursti inn.
Hann var ungur, 32 árá, gild-
Framihatd á bls. 17.
Fulltrúi páfa i Santó Dontingo og Martin skoða kort af borg-
inni áður en þeir fara inn á svæðí byltingarmanna.