Morgunblaðið - 01.07.1965, Blaðsíða 17

Flmmtudagur 1. júlí 1965
MORG U N BLAÐIÐ .
17
— Sjaldan lundizt ég vera svo hjólparvona
Framih. af bls. 15
vaxinn, brúnn á hörund og
klæddur khakifötum. Ég hafði
aldrei séð hann áður. Þegar ég
dvaldist í landinu hafði hann
verið óþekktur lögregluforingi.
Faðir hans hafði verið einn af
mönnum Trujillos og sem menn
óttuðust mjög. Caamano sjálf-
ur hafði ekki mótmælt er Bosch
hafði verið vikið frá. Fyrir
nokkrum mánuðum hafði hann
iflækzt inn í samsæri gegn hers-
höfðingja nokkrum og hafði því
misst stöðu sína fyrir atbeina
Reids forseta. Hann hataði Reid.
Þegar uppreisnin hófst tók
Caamano, sem nú var kominn '
í flugherinn, þátt í henni, ef til
vill til hefnda. San Isidro hers-
höfðingjarnir hötuðu hann um-
fram alla aðra.
Með honum var stuttvaxinn
ungur maður, Héctor Aristy,
sem ég hafði talið, þegar ég var
sendiherra, að væri skemmtana
fíkinn iðjuléysingi, vel gefinn,
metorðagjarn. Margir Dóminik-
anar álitu Aristy einfaldlega
tækifærissinna.
Ég spurði Caamano, hvað
hann áliti um ástandið. Hann
sagði:
„Öll borgin biður um að fá
aftur stjórnarskrána frá 1962
með Juan Bosch sem forseta."
Aristy leiðrétti hann. Það var
stjórnarskráin frá 1963, stjórn-
arskrá Bosch, sem þeir vildu.
Ekki þá frá 1962, sem var verk
Trujillo.
Caamano sagði: „Við leiðtog-
arnir erum vissir um, að eini
maðurinn sem hafi siðferðiiega
aðstöðu til að bjarga lýðveld-
inu sé Juan Bosch. Við höfum
onálægt 25 þúsund borgara und-
ir vopnum og hann er eini mað-
urinn, sem getur sagt okkur að
afhenda vopnin.“
Ég spurði um vopnahléð. Caa-
mano hafði þegar skrifað und-
ir það. Hann myndi standa við
það. Ég spurði, hvort hann hefði'
stjórn á öllum herflokkum sín-
um. Aristy svaraði fyrir hann.
Ég sagði Aristy, að ég vildi fá
svörin frá Caamano. Samt sem
áður hélt Aristy áfram að hafa
mjög orð fyrir þeim. Hann kom
með lista af kvörtunum. Her-
sveitir Wessins væri þegar byrj-
aðar að brjóta vopnahléssam-
komulagið, sagði hann, og gerðu
það í skjóli bandarísku land-
gönguliðanna eða fallhlífarher-
mannanna.
Nú komu aðrir inn og allir
töluðu í einu. Tvær eða þyár
konur komu inn. Þetta litla her
bergi var fullt af fólki og byss-
um og allir sögðu aftur og aft-
ur: „Við treystum yður, hr.
Martin." Úti hafði safnazt um
200 manna hópur og byrjaði að
söngla „Da-da-ad, Juan Bo“ —
þ.e. Juan Bosch.
Það var kominn tími til að
fara. Þegar við birtumst í
sterkri sólinni heyrðust áköf
fagnaðarlæti frá lýðnum. Við
ruddum okkur braut í gegn og
fórum inn í bílinn, en fólk hélt
ófram að rétta hendurtiar inn
©g hrópaði: „Við treystum yð-
ur, hr. Martin“, og „Við höfum
trú á yður,“ og „Við viljum lýð-
ræði.“ Við ókum hægt í burtu
og börn hlupu á eftir. Þetta var
fólkið í Dóminikanska lýðveld-
inu, hinir raunverulegu þolend-
ur — hungrað, fátækt, hrjáð af
sjúkdómum, varnarlaust.
Ég vissi, að þetta hafði verið
▼el skipulagt til að treysta sam-
úð okkar. Og Schlaudeman tók
líka eftir nokkru. Ungur maður
í svartri skyrtu, sem hann
þekkti sem meðlim í óaldar-
flokki Castro-kommúnista,
hafði hrópað við bílinn: „Kan-
ar, farið heim!“ Þegar í stað
hafði sterkleg hönd gripið um
öxl hans og kippt honum burtu.
Hann hafði notað ranga upp-
Bkrift
Sunnudaginn 2. maí kom 5
manna friðarnefnd Samtaka
Ameríkuríkja undir forsæti
José A. Mora frá Costa Rica, en
hann er aðalframkvæmdastjóri
samtakanna. Schlaudeman og
ég drðgum okkur í hlé. Við
kyntum okkur hinn mikla
fjölda gagna, sem upplýsinga-
þjónustur okkar höfðu safnað
og ræddum í kyrrþei við Dóm-
inikana frá báðum aðilum sem
við þekktum.
í upphafi hafði byltingin ver-
ið vel skipulögð og vel stjórn-
að af flokki Juan Bosch, P.R.D
. (Partido Revolutionario Dom-
inicano), einkum af ungum
mönnum, sem vor.u ákafir tals-
menn hugsjónar Bosch — og
okkar — um frelsi og réttlæti!
Nærri því strax höfðu ýms
öfl í hernum gengið bylting-
unni á hönd. Sumir voru ein-
faldlega ævintýramenn, en aðr-
ir voru úrvalshermenn. Þeim
hafði blöskrað spilling hers-
höfðingjanna í stjórnartíð'Reids.
Eins og P.R.D., hafði þá grun-
að, að Reid ætlaði að fram-
lengja forsetatímabil sitt.
Nærri því þegar í stað höfðu
mano ofursti sagði mér, að
hann hefði misst 1400 menn.
Sjúkráhús fylltust og sjúkra-
skýli. Læknar gerðu aðgerðir
sínar við lampaljós og án deyfi
lyfja. Fólki var stillt upp við
vegg og skotið niður með vél-
byssum. Blóðbaðið, sem hefði
mátt búast við eftir fall Truj-
illo, átti sér stað nú, fjórum
árum síðar.
Blóðbaðið drekkti hugsjón og
tilgangi byltingarinnar. - Sér
hver maður barðist samkvæmt
einka ástæðum sinum — vegna
hugsjóna í anda Bosch, héfndar,
rána eða kommúnisma. Of-
beldi og dýrsháttur ríkti.
Við þessar kringumstæður
.hafði ég ekki trú á að pólitísk
lausn væri möguleg á þeira
tíma. Einn möguleikinn, sem
blasti við og sem sumir hvöttu
til, var einnig óaðgengilegur,
þ.e. að senda hinn öfluga her
okkar gegn“uppreisnarmönnum.

Martin ræðir við Caamano ofursta
trúaðir kommúnistar einnig tek
ið þátt í byltingunni. Meðal
þeirra voru menn, sem á sendi-
herratíma mínum höfðu verið
leiðtogar í kommúnistaflokkn-
um. Margir þessara manna hafa
sézt í aðalstöðvum byltingar-
manna og víðar.
Og loks höfð^ tekið þátt í
byltingunni hundruð alþýðu-
manna, ef til vill þúsundir, sem
hafði verið sagt af mér og öðr-
um, að Bandaríkin myndu
hjálpa þeim til að öðlast betra
líf. Þeir höfðu kosið Bosch og
þeir höfðu séð dýrtíðina vaxa
og vonir.sínar verða að engu í
tíð Reids.
Þannig var það þá hvernig
byltingin hófst. En hún hafði
snögglega breyzt. Hermennirn-
ir, sem höfðu gengið í lið með
borgurunum, rændu miklu
vopnamagni úr vopnabúrunum.
Fljótlega tóku þeir að afhenda
vopnin á götuhornum, hverjum
sem hafa vildi. Þeir neyddu af-
greiðslumenn á benzinstöðvum
til að fylla flöskur allra, sem
með þær komu. Úr þeim gerðu
þeir Molotov kokteila.
Slátrunin hófst. Stjórnleysi
og ofsi rikti í borginni. Dómini-
kanskar hersveitir brytjuðu nið
ur dóminikanskar hersveitir. —
Dóminikanskar herflugvélar
vörpuðu sprengjum á höfuðborg
ina. Dóminikönsk herskip skutu
á hana. Enginn veit hversu
margir létu lífið. Örugglega
hundruð, jafnvel þúsundir. Caa
Eina vonin var að vinna tíma
— viðhalda vopnahlénu og vona
að fólk áttaði sig, að mögu-
leikar til sátta kæmu i Ijós, að
nýir leiðtogar eða stjórnmála-
bandalög kæmu fram.
Ég gaf Johnson forseta
skýrslu í samræmi við þetta.
Ég sagði þetta opinberlega og
það gerði forsetinn einnig í á-
varpi sínu sunnudaginn 2. maí.
Samkvæmt fyrirmælum hans
fór ég þá nótt til Puerto Rico
til að hitta Juan Bosch að máli.
Við hittumst á heimili Jaime
Benitez, rektors háskólans í Pu
erto Rico. Bosch auðsýndi mér
vináttu persónulega — börn
okkar léku sér saman — en
hann vildi ekki tala við mig
um atburðina, þar sem ég hafði
sagt opinberlega, að samkvæmt
áliti mínu hefði flokkur hans
fallið í hendur ævintýramanna
og Castró-kommúnista og að
verið væri að tæta land hans
sundur. Hann gat ekki trúað
því sem ég sagði. Hvernig gat
hann það? Hann var í Puerto
Rico, ekki Santo Domingo. Ég
hefði ekki trúað því hefði ég
ekki séð það. Hann hallaði sér
■ aftur í stólnum og herpti sam-
an varirnar og sagði: „Já, þetta
er þjóðfélagslegt stríð. Það er
að drepa, drepa, drepa.“ Og
hann lét sem hann sveiflaði vél
byssu um herbergið. „En ég get
ekki fallist á, að öllu sé lokið
fyrir landi mínu. Eina lausnin
er hernám landgönguliða í
mörg, mörg ár.“
Ég sagði honum, að við hefð-
um alls enga löngun til að her-
nema land hans og útskýrði til-
gang okkar þar — að vernda
líf og eignir bandarískra borg-
ara, að hindra valdatöku Castro
kommúnista, að koma á friði.
Bosch sagði: „Já, Molina Ur-
ena (fyrrum forseti fulltrúa-
deildar þingsins, sem hafði
reynt árangurslaust að halda
saman ríkisstjórn eftir fall
Reids 25. apríl) ætti að vera
forseti samkvæmt stjórnar-
skránni. Það hefur verið ákveð
inn þingfundur á miðvikudag.
Þingið mun samþykkja uppgjöf
saka fyrir alla. Þá munu svei*ir
herforingjans (Caamano) fara
með Molina til hallarinnar.“
Mér hefur sjaldan fundizt ég
vera svo hjálparvana. Ég sagði:
„En hr. forseti. Ég er hræddur
um að þér skiljið ekki.“ Hann
dreymdi enn um hina gömlu
daga. Ég reyndi að útskýra, að
fundur þingsins væri útilokað-
ur í þessari stjórnlausu borg,
að það væri mjög vafasamt að
Molina myndi fallast á forseta-
dóm og svo sýndi ég honum
á korti, að ekki væri mögulegt
fyrir menn Caamanos að fara
yfir Alþjóðasvæðið og ná Mol-
ina úr sendiráði Columbíu, þar
sem hann hafði leitað hælis, og
flytja hann svo tjl hallarinn-
ar, sem var í einskis manns
landi.
Bosdh yppti öxlum. „Þá er
engin lausn á málinu."
Klukkan var yfir eitt eftir
miðnæúi. Benitez stakk upp á
því, að við ræddum nánar sam-
an um morguninn þegar við
hefðum hvílzt.
Mér tókst loks að ná sam-
bandi við Johnson forseta um
kl. 3.30 árdegis á mánudag. Ósk
aði hann eftir því, að ég héldi
áfram viðræðum við Bosch? —
Hann gerði það. „Ég vil að
Boseh viti, að tilgangur okkar
er að vernda líf manna og koma
á fót framfarasinnaðri og frjáls
lyndri stjórn þar og kosning-
um. Við óskum einskis nema
að stöðva blóðsúthellingarnar
og láta sjálfsákvörðun manna
hafa sinn gang.“
Bosch, Benítez og ég hittumst
næsta morgun. Við könnuðum
allar leiðir. Bosch sagði nú, að
dóminikanska þingið myndi
koma saman á miðvikudag og
kjósa annað hvort Caamano of-
ursta eða annan ofursta fyrir
forseta samkvæmt stjórnar-
skránni frá 1963 og sitja út það
sem eftir væri af Bosch eigin
kjörtímabili — þar til 27. febrú
ar árið 1967.
Ég spurði hann, hvort hann
sjálfur ætlaði sér ekki að gefa
kost á sér.
„NeL“ sagði hann og rétti
upp aðra höndina, „ég get það
ekki. Ég er — hvað kallið þið
það? — brenndur.“
„Mynduð þér snúa heim til
að leiðbeina og aðstoða við upp
byggingu landsins á nýjan
leik?“
„Nei. Ég get það ekki. Ef ég
sný heim er ég forsetinn."
Við höfðum ræðzt við í um
átta klukkustundir allt í allt.
Ég fór til stöðva sjóhersins og
hringdi í Johnson forseta og
sneri svo aftur til Santo Dom-
ingo — aftur til hins endalausa
. skrölts í þyrlum yfir höfði sér,
ryksins og yssins frá hersveit-
unum og — dag og nótt — skot-
hríðar.
Þannig lauk fyrsta hluta
starfs míns — að kynna mér
ástandið og „vopnahléð".
Bandarískar hersveitir gættu
Alþjóðasvæðisins og leiðarinn-
ar til flugvallarins. Hefði það
verið tilgangur okkar, eins og
uppreisnarmenn héldu fram, að
sigra þá með vopnavaldi, þá
hefðum við ekki lagt áherzlu
á vopnahlé.
Annar hluti starfs míns hófst
seint þetta sama mánudags-
kvöld, 3. maí. Antonio Imbert
hringdi og það mig um að koma
til heimilis síns á nýjan leik.
Hann sagði mér að fjölmargir
í hernum og óbreyttir borgarar
hefðu sagt sér, að þeir gætu
hvorki stutt uppreisnarmenn
né San Isidro klíkuna. Það yrði
að ehdurskipuleggja ráð Ben-
oit ofursta og aðeins Imbert
sjálfur væri nógu öflugur til að
geta það.
Ég sagði honum, að við mynd
um ekki styðja neins konar her-
foringjaklíku. Svo hófust til-
raunir til stjórnarmyndunar og
urðu þær langvarandi og erfið-
ar. Á meðan á þeim stóð, þann
4. maí, tilkynntu uppreisnar-
meiffí, að „þingið“ hefði „kos-
ið“ Caamano sem forseta eins
og Bosch hafði spáð. En til-
raunir okkar báru árangur og
í vikunni, sem hófst 10. maí,
tók ríkisstjórnin til starfa. Þann
ig lauk öðrum hluta starfs
mins og sá þriðji tók við.
Nýir leiðtogar höfðu komið
fram á sjónarsviðið eins og við
höfðum vonað, Imbert „forseti“
og. Caamano „forseti". Þriðja
vikan hófst með því að reyna
að koma á viðræðum þeirra
Imberts og Caamanos.
Þriðjudaginn 11. maí fékk ég
skilaboð frá sendiboða páfa. í
Caamano vildi hitta mig. Við
fórum til skrifstofu Caamanos
á svæði uppreisnarmanna. —
Héctor Aristy var með honum.
Þeir vildu ekki ræða við Im-
bert fyrr en hann hefði rekið
Wessin hershöfðingja og tvo
,aðra liðsforingja. Ég sagði, að
þetta væri atriði fyrir þá Caa-
mano og Imbert til að semja um
— aðalatriðið væri að fá þá til
að ræðast við.
Cáamano sagði: „Imbert er
ekki frjáls gerða sinna með
þessa tvo menn sér við hlið.“
Og Aristy: „Við höfum fólk-
ið með okkur. Það mun ekki
geta fallist á þessa þrjá.“
Og Caamano: „Imbert er ekki
óvinuriinn."
Ég reyndi að halda þeim að
fyrirkomulaginu sem ætti að
verða á samningaumleitunum.
En Aristy hélt áfram að segja:
„í dag voru skriðdrekar fluttir
til og rufu vopnahléð." Og
Caamano sagði: „Það er leyni-
skytta með skriðdrekabyssu,
Bandaríkjamaður, á hinum ár-
bakkarium og skýtur inn í raf-
stöðina og pósthúsið og þeir
hafa drepið 22 af okkar fólki.“
Sendimaður páfa sagði: „Bíð-
ið andartak. Missir eins manns-
lífs er hörmulegur. En við get-
um ekki rætt um smáárekstra.
Við verðum að ræða um frið.
Viljið þið ræðast við í bústað
mínum.“
Caamano sagði: „Nei, ég get
ekki farið þangað.“
Ég sagði: „Nú, hvert getið þér
farið? Við skulum finna út
stað“, sagði ég og tók í ermi
hans. „Við skulum koma og líta
á kortíð.“
Ég vildi komast að honum
einum — í fyrsta skipti. Ég dró
hann að hinum enda borðsina
og spurði lágum rómi: „Eruð
þér frjáls gerða yðar?“
Hann sagði: „Ég er frjáls
gerða mina.“
„Getið þér farið héðan burt?"
Hann hikaði við og sagðfa
„Mitt fólk segir, að viðræður
verði til einskis á meðan þess-
ir þrír eru þarna. Ef ég gerði
það er ég búinn að vera.“
„Það er það, sem ég er að
spyrja yður — eruð þér frjáls
gerða yðar. Hver myndi setja
yður af? Hverjir eru „fólkið"
yðar?“
„Stríðsmennirnir mínir. Rík-
isstjórnin. Nokkrir öldunga-
deildarþingmenn."
Stríðsmennirnir voru nokkuð
þokukennt hugtak. Það gat
annað hvort þýtt hermenn eins
og hann sjálfur, sem höfðu
hlaupizt úr hernum, eða Castro-
kommúnistar. — Ég spurði:
„Hverjir eru stríðsmennirnir?"
Framhald á bls. 19