Morgunblaðið - 21.01.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1971
Norrænir bókmenntamenn 1 Reykjavík
Skáldskapurinn getur
ekki staðið í stað
— segir dr. Arne Hannevik,
formaður bókmenntadóm-
nefndar Norðurlandaráðs
FOKMAÐUB bókmenntadóm-
nefndar Noróiir'andaráðs er nú
Norðmaðnrinn \rne Hannevik.
Hann er prófessor við Oslóar-
háskóla, þar sem hann veitir
forstöðu „Instiíutt for alinienn
litteratnrvitenskap". Hannevik
er doktor að mennt ogr fjallaði
doktorsritserð hans nm norska
skáldið Obstfelder: „Ohstfelder
og mystikken“.
„Hverjir eru höfuðstraum-
arnir 1 norskum bókmenntum
nú?“ -- Það má taia um tvo
höfuðstrauma: Annars vegar
heldur modernisminn áfram
einkum í ljóðinu, og hins vegar
er svo ný skáidakyrislóð, sem
brauzt fram 1F65 — „Profil-
gruppen", sein svo er nefnd
eftir tímariti því, sem þessi
skáld hösluðu .sér völl með.
Þessi hópur rr.eðhöndlar bók-
menntirnar vfirleitt ekki sem
heilaga kú, heldur notar tján-
ingarformið trl að koma á fram
færi ýmiss konar gagnrýni.
Fólk þetta skrilar einfaldar og
léttar en áður tíðkaðist og bein
ir spjótum sínum einkum að
samfélaginu, siðum þess og
venjum og þróun mannsins í
kerfinu. Þau ei u einnig upp-
teknari af fjárhagsafkomu rit-
höfunda, en áðui var raunin.
Við lögðurn nú fram bækur
eftir einn höfund í hvorum
þessara tveggja hópa. Dag Sol-
stad er fúlltrúi „Profilgrupp-
en“ og leggui áherzlu á, að
maðurinn sé ekki lengur hann
sjálfur, heldui leiki hann að-
eins það hlutverk, sem samfé-
lagið útdeilii honum. Stein
Mehren er svo íulltrúi modern-
istanna. Hans fyrsta bók kom
út í kringum 1960.
Önnur ská’d má nefna í báð-
um hópum: Jun Erik Vold og
Haavard Haavardsholm ber
hæst ásamt Soistad af „prof-
il“-mönnum og auk Mehrens
skara fram úi í modernista-
hópnum þeir Peter R. Holm og
Paul Brekke. Eitt nafn langar
mig enn að nefna: Georg Jo-
hannessen. Hann stendur eig-
inlega í báðum flokkum og þó
einhvers staðai mitt á milli; er
marxisti en skriíar mjög í mod
ernistanna anda. Hans fyrsta
bók kom út 1956.
Hvernig seljast bækur í
Noregi?
Þær bækur, sem bezt selj-
ast, eru bækui eilítið eldri höf-
unda á óbundnu máli.
Öðrum eru tryggðar lág-
markstekjur af skrifum sínum
BÓKMENNTADÓMNEFND
Norðnrlandaráðs koni hing-
að til lands í vikunni til að
þinga um bókmenntaverð-
laun ráðsins og úthluta
þeim. í nefndinni sitja tíu
menn — tveir frá hverju
Norðurlandanna. Morgun-
blaðið ræddi í gær við þá
nefndarmenn erlenda, sem
enn voru á landinu. en báð-
ir dönsku fulltrúarnir; Niels
Barfoed, ritstjóri, og Sven
Möller Kristiansen, prófess-
or, voru þá farnir heim.
Hér fara á eftir viðtölin við
norsku, sænsku og finnsku
nefndarmennina.
Arne Hannevik.
með því, að Norsk kulturrád
kaupir þúsund eintök af hverri
bók, sem út kemur, og dreifir
í bókasöfn. Þetta fyrirkomu-
lag er nú rithöxundum nokkur
þyrnir I augum, einkum hin-
um yngri, sem telja að með
þvi sé útgefandinn betur styrkt
ur <-n skáldið. Þessi mál eru
mjög í deiglunni núna.
- Eru öll góðu gömlu nöfn-
in í norskum bókmenntum
horíin af sjónarsviðinu?
— Ekki er það með öllu.
Vesaas dó reyndar í fyrra en
Johan Borgen skrifar ennþá.
Og hann er virkur gagnrýnandi
við Dagbladet Ég vil í leið-
inni nefna tvö önnur skáld;
ljóðskáldið Emil Bþysen, sem
var einn af okkar fyrstu mod-
ernistum, en heiur nú ekki sent
neitt frá sér í nokkur ár, og
Rolf Jacobsen, sem er eilítið
yngri, en skrifar alltaf eitt-
hvað annað slagið.
Flvert er álit yðar á þeim
nýstraumum, sem orðið hafa
í norskum bókmenntum?
— Það er ekki auðvelt fyrir
mig að segja eitt eða neitt
hér iffli. Ég hef sjálfur verið
gagnrýnandi og kom sem slík-
ur fram á sjónarsviðið með
yngri mönnunum. En ég held,
að ýmislegt ferskt hafi séð
dagsins ljós. Hver stefna á sinn
tima og það getur verið gagn-
legt að líta hlutina frá ýmsum
sjónarhólum.
— Eru einhver ný teikn á
lofti?
— Kannski má greina nýjar
stefnur, en enn í of smáum
stíl til að hægt sé að segja
til um, hvert þær leita eða
hvaða áhrif þær kunna að
hafa.
Þess gætir þegar, að Profil-
gruppen er að losna úr bönd-
unum. Þar reyna nú menn fyr-
ir sér í ýmsar sjálfstæðar átt-
ir. Hvað sem um hana verð-
ur sagt, má ekki gleyma því,
að hún var boðberi nýrra tima
i norskum bókrnenntum; tíma,
sem ef til vill eru liðnir en sem
beindu þó þróuninni lengra
áleiðis. Aukinr. modernismi í
skáldskapnum virðist vera að
skjóta upp kollinum, hvert svo
sem hann beinist eða fær áork-
að. Ég tel of snemmt að spá
nokkru þar um. En allt eru
þetta eðlilegir hlutir, þar sem
skáldskapurir.n getur engan
veginn staðið í stað í ölduróti
samtímans.
Mörg skáld lifa
á list sinni
— rætt við Nils Börje Storbom
ritstjóra
Mikil gróska
í sænskum
bókmenntum
- sagði Karl Erik Lagerlöf, dósent
ið aif nýjum, forviltnileguim bóik-
NILS Börje Storbom frá Fínn-
landi hefur átt sæti í bók-
menntadómnefndinni í nokkur
ár, sem varamaður, en tekur
nú sess þar sem aðalmaður í
fyrsta sinn. Hann var lengi
blaðamaður við Huvudsstads
bladet, siðar ritstjóri bók-
menntarits og starfar einnig
í samnorrænni sjónvarps-
nefnd. Hamin hefur skrif-
að nokkrar bækuir, m.a.
um bókmenntir, og hann hef-
ur þýtt talsvert úr finnsku á
sænsku.
— Það sem mér er efst í
huga, sagði Storbom, er hversu
finnskar og íslenzkar bækur
eiga mun erfiðara uppdráttar
á Norðurlöndum en danskar,
sænskar og norskar, vegna
þýðingarerfiðleika. Fáir kunna
finnsku svo til hlítar, að þeir
geti þýtt af henni bókmennta-
verk og hið sama gildix um
íslenzku. Finnar þekkja þó til
verka Laxness, það ætti ekki
að þurfa að taka fram, en
yngri íslenzkir höfundar eru
okkur lokuð bók — og mér
skilst að sama gildi um
fininska rithöfunda hérlendis.
Annars hefur bókmennta-
smekkur og viðhorf til bók-
mennta bi'eytzt í Finnlandi 6
síðasta áratugnum ekki síður
en annars staðar. Sú kynsilóð,
sem nú er að byrja að skrifa,
að ég nú ekki tali um þá sem
eru að byrja að lesa bækur
nú, hefur gerólíka afstöðu til
bóka en sú sem til dæmis var
á þroskaskeiði við lok síð-
ari heimsistyrjaldarinnar. Mín
kynslóð og eldri hefur lesið
Halldór Laxness með mikilli
ánægju, en ég efast um að
hann höfði jafn sterkt til yngri
finnskra lesenda. Þetta vænti
ég að sé táknrænt um kyn-
slóðabilið, sem alls staðar er
fyrir hendi og er ekki minna
hjá okkur en annars staðar.
Ahuga á bókmenntum vant-
ar ekki í Finnlandi, en það
ber að harma, hve ljóðskáld
eiga erfitt um vik. Meðalupp-
lag skáldsögu er nálægt 15-
20 þúsund eintök, í ljóðabók-
um frá 1-3 þúsund.
Annars eiga ungir finnskir
rithöfundar að mörgu leyti
góða daga, hélt Storbom áfram
og margir geta lifað á list
sinni. Þar ræður mestu um
Nils H0i jc Storbom
að styrkir til handa rithöfund
um frá finmska ríkinu eru
mjög ríflegir. Kannski er að-
staða sænskskrifandi höfunda
ívið betri, en hiniir njóta engu
að síður ágætrar aðstoðar.
— Virðist yður margt sam-
eiginlegt með Finnum og ís-
lendingum?
— Ég minntist í upphafi á
tungumálaörðugleikana, sem
báðum löndum stendur fyrir
þrifum út á við. Hvort þjóð-
irnar eigi margt sameiginlegt
yfirleitt treysti ég mér varla
til að skera úr um; til þess er
þekking mín 6 íslandi og
miennii,ngu þess af of stoonraum
skammti. En tvímælalaust
fkmst mér að innan norrænn-
ar samvinnu hafi Fimnar og
íslendingar nokkar sameigin-
lega sérstöðu.
ANNAR sænsiki fuílllitrúiinin í
dómmiefnd Norðuriandairáðs var
Karl Erilk Laigerlöf. Hanm er
bíaðamaiður hjá Handelts- og
sjöfamtBtidendie í Gaiuitaborg,
auk þess að vera dóseint í bók-
menntum og llisitum. Laigerilöf
sikrifar greimar um bókmemmtir
og Hiis'tiinr.
Laigeriiöf saigði þróumtima i
Svíþjóð síðuisbu ár i bófcmemit-
um hafa verið þá, að skrit um
þjóðféiaigsvamdamál og þá sér-
stafklega llíðamdi sítiumdar í Svi-
þjóð hefðu verið rílkjamdi. Mjög
miiikill mumiur væni þó á þess-
um bókmenmtuim hvaö form
smerti. AMit frá þvi að sumir
rithöfumdar skrifa að efimihverju
leyti efltir ákveðmuma, þektotium
ritformum og svo hiimlir, sem
eru ákaffliega firjáiisfiiegir í með-
ferð st’Hsims og l'áta ölfiu ægja
saman.
LagerJöf saigði, að þó væru
ávaifiit riithöfumdar, sem skrif-
uðu í hefðbumdnum sit'ii og
reymdim væri sú, að frá þeim
kæmu yfirieiitit mestiu vertoim,
þó að mjög forvitnfeigt væri að
liesa verk yngri höflundamma,
sem sitorifa í himum svatoaillaða
um heifði kcmdð út i haiusit og
etotói væri hægt að segja ammað,
en mfiteil gróska væri í bók-
memmtiu'm í Svíþjóð.
Hamm mefmdi sem dæmi Sven
Defilblainc og bók hams Áminmde
eða Mynitiá árimmar og Lars
Gylil/emistiein og bók hame Plaitset
Franihahl á bls. 20
Karl Erik T.agerlöf
mút'ímaistíil.
Lageriöf sagðli, að mjöig mito-
Samtöl við fulltrúa Noregs, Svíþjóðar
og Finnlands í bókmenntanefnd Norðurlandaráðs