Morgunblaðið - 21.01.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1971
15
Mengun;
Mat eða
misskilningur?
Eftir dr. Ágúst Valfells, verkfræðing
ALMENN ATRIÐI
Tæknin er ennþá nýtt afl á
jörðinni. Næstum alla sína tið
hér á jörðu, hefur mannkynið
lifað af þeim takmörkuðu hrá-
efnum, sem hægt er að nýta með
vöðvaafli manna og húsdýra, og
ekki þurfti meiri þekkingu til
að nýta en hægt var að flytja
munnlega frá einni ólæsri kyn-
slóð til annarrar.
Lífskjör, sem byggjast á þess-
um aðstæðum eru aum, og þurf-
um við ekki meir en líta til van-
þróuðu þjóðanna í dag eða aft-
ur í eigin sögu. Að visu voru
timabil hjá ýmsum þjóðum, þar
serr. lífskjörin bötnuðu á meðan
verið var að éta upp landgæði
áður ónumdra svæða, sbr. til
tölulega góð lífskjör hér á land-
námsöld. Ennfremur gat lítil yf-
irstétt, sem var örlítið brot af
samfélaginu viðast hvar lifað
við sæmileg lifskjör á kostnað
hinna.
Menn voru lausir við meng-
un af völdum iðnaðar, en alls
sitaiðar, þar sem þéttbýlit var,
var umhverfi manna samt meng-
að af sorpi og eigin úrgangi, eng
in þekking, skipulagning né
tækni var tiltælc til að losna við
það 1 kjölfar sorans og van-
þekkingarinnar fylgdu svo pest-
ir svo sem svarti dauði, kólera
og bólusótt. Þetta var mengun
miðaldanna.
Þegar farið var að hagnýta þá
þekkingu á náttúruöflun-
um, sem maðurinn hafði smám
saman öðlazt, manninum í hag,
hófst tækniöldin. Með tækni-
öldinni leysti vélaaflið vöðvaafl
ið af hólmi, framleiðslan á mann
óx stórum og llfskjörin bötnuðu.
Maðurinn tók tækninni tveim
höndum, byggði vélar og verk-
sm'ðjur og brauðstritið minnk-
aði. Velmegun hins vélvædda
hluta mannkyns varð meiri en
hugsanlegt hafði verið fyrr á
öldum. Jafnframt gerði hin
aukna þekking á sviði læknavis
inda, ný lyf, sem voru fram-
leidd í miklum mæli í lyfjaverk-
smiðjum, auk tækninotkunar í
að iosna við sorp og skólp,
mörtnunum kleift að sigrast á
hinni gömlu mengun og að losna
við pestir sem áður voru land-
lægar. Meðalævin lengdist úr
30-40 árum upp í 60-70 ár á
hinum iðnvæddu svæðum.
En hugsanaháttur mannsins
var áfram i gamla timanum á
mörgum sviðum. Þar á meðal á
þvi sviði að líta á umhverfið sem
óendanlega stóran geymi, er gæti
tekið við öllum úrgangsefnum
iðnaðarins án þess að raskast.
Verksmiðjur voru byggðar hlið
við hlið, fljótandi frárennsli var
veitt út í ár og vötn án tillits
til innihalds, og eimyrju var
spúö út í loftið. Meðan verk-
smiðjurnar voru fáar kom þetta
ekld að sök, en einn góðan veð-
urdag uppgötvuðu menn, að það
voru tvær hliöar á peningnum.
Hin hliðin var alvarleg mengun
umhverfisins.
Hvers virði er efnahagsleg vel
sæld, ef hún hefur í för með sér
umhverfi, sem er orðið vesælt af
mengun? Velsældin leiddi ekki
óhjákvæmilega af sér fagurt
mannlíf. Nú hefur hugsunarhátt
urinn breytzt og þar sem menn
sáu einungis hina efnahagslegu
velmegun, sem tæknin leiddi af
sér áður fyrr, eru margir, sem
einnig sjá hinar neikvæðu hlið-
ar iðnvæðingarinnar. Ýmsir sjá
einungis neikvæðu hliðamar.
Þar sem tækninni áður var
tekið tveim höndum gagnrýnis-
laust, eru ýmsir sem gerast and-
snúnir öllum nýjum iðnaði og
sjá ekkert nema mengun í þvi
sambandi. Einkum (og skilj-
aniega) er það meðal yngri kyn
slóðar Vesturlanda, sem þessi
skóðun hefur hlotið hljóm-
grunn. Þessi kynslóð hefur alizt
upp í þeirri velmegun og heilsu
farslega öryggi sem fylgir tækn
inni og tekið það fyrir gefið, án
þess að gera sér grein fyrir hvað
an gott kemur. Marga fylgjend-
ur þessarar skoðunar dreymir
um afturhvarf til hins ómeng-
aða heiimis afa siíns og ömtmu.
Eins og áður sjá menn aðeins
eina hlið málsins. Þá gleyma
menn því, að fyrri kynslóðir
bjuggu við nauman efnahag al-
mennt, ef ekki eymd og hokur.
Fagurt mannlíf er nefnilega
heldur ekki hægt að iðka nema
fyrir örlítið brot manna, án
tækninnar.
Það er fyrst þegar framleiðsl-
an í þjóðfélaginu er orðin meiri
en grunnþarfirnar, að þjóðfélag
ið getur safnað tekjuafgangi til
að standa undir kostnaði af
menningarstarfsemi svo sem leik
húsum, rannsóknastofnunum og
sinfóníuhljómsveitum, svo að
nefnd séu dæmi. Með öðrum orð-
um, framleiðnin þarf að vera það
mikil, að ekki fari allur tími
manna i brauðstritið og að hluti
af borgurum þjóðfélagsins geti
starfað við önnur störf en öflun
fæðu, smiði húsaskjóls eða fram-
leiðslu klæða og skæða.
Þá er að athuga, hvernig er
hægt að halda því bezta, sem
tæknin hefur upp á að bjóða en
hafna því versta. Sem dæmi um
stað skulum við taka ísland,
sem er enn tiltölulega óiðnvætt
og laust við mengun. Sem dæmi
um tæknilega iðngrein skulum
við taka olíuhreinsunarstöð, sem
margir eru hræddir við af
því að hingað til hefur víðast
hvar ekki verið tekið tillit til
mengunar í staðsetningu og starf
semi oliuhreinsunarstöðva og
hefur mengun þess vegna viða
fyigt i kjölfarið.
OLÍT THRETNSUN ARSTÖÐ
A ÍSUANDI
Þær athuganir, sem gerðar
hafa verið i sambandi við
hugsanlega oliuhreinsunarstöð
benda til þess, að annað hvort
komi til greina að hafa einung-
is mjög litla stöð hér (500.000—
750.000 tonn/ári), sem framleiði
fyrir innanlandsmarkað ein-
göngu, eða þá miðlungsstóra
stöð (u.þ.b. 2.000.000 tonin/áiri),
sem framileiði úr norður-amer-
ísíkri hráolíu fyrir Evrópumairk-
að eða öfuigt, auik þess að fuill-
nægja oftiirspurn heimiamarkað-
ar. Þá er fyrsit að athuiga, hvaða
hagur gæti verið af hvorri teg-
undinnd fyrir sdg:
Lítil^stöð, sem fullnægir heima
markaði eingöngu myndi fram-
leiða allllt að 750.000 tonn
(eftir nokkur ár). Við stöðina
myndu vinna um 130 manns.
Þessir 130 myndu svo skapa
starfsgrundvöll fyrir aðra 130 í
þjónustustörfum, þannig að stöð
in myndi standa undir atvinnu
260 manna. Ef sdðan er gert ráð
fyrir að meðal fjölskylda sé 4
manna fjölskylda myndu á fram
færi þessara 260 manna vera 780
manns. Alls myndu þvi u.þ.b.
1000 manns hafa framfæri sitt
af stöðinni
Beinn fjárhagslegur hágnaður
fyrir Islendinga af starfsemi
stöðvarinnar færi eftir þvi,
hvort hún væri að hluta eða I
öllu leyti í okkar eigu. Hann
yrði lítill fyrir svona litla stöð.
Verð á framleiðslunni ætti
að geta verið það sama og það
sem grundvalíast á núverandi
innflutningi. Hins vegar er hrá-
olían ódýrari þannig að hreins-
unarkostnaðurinn myndi flytjast
inn í landið. Af þeim sökum
myndu sparast um $ 1,8 milljón-
ir árlega (u.þ.b. 160 milljónir
króna) og er þá búið að taka
tillit til vaxta og afborgana af
stöðinni, ef hún yrði byggð fyr-
ir 80% lánsfé.
Stór stöð myndi veita þennan
sama sparnað á innanlands fram
leiðslunni, en að auki myndum
við hafa $ 1,3 milljónir (114
miltjónir króna) í tekjur árlega
af útflutningi. Er þá miðað við
50% eignaraðild íslendinga, 80%
lánsfé, 8% vexti og 10 ára af-
skriftartímabil. Skattar eru ekki
reiknaðir með, hvorki fyrir
stóra stöð né litla. Alls myndi
því stór stöð skila okkur $ 3,1
milljónum (u.þ.b. 274 milljónum
króna) í gjaldeyri árlega. Stór
stöð myndi veita um 200 manns
atvinnu þ.e. með sömu hlutföll-
um og áður myndu um 1.200
manns njóta framfæris af til-
veru stöðvarinnar.
Þá er að athuga hugsanlega
mengun frá bæði stórum og litl-
um stöðvum og hvað gera mætti
Ágúst Valfells.
til þess að halda henni sem
minnstri.
Litla stöðin myndi sjálf
brenna um 75.000 tonnum á ári
af oliuefnum. Þegar heildaroliu-
notkun landsmanna verður
komin upp í 750.000 tonn á ári
má reikna með, að um 150.000
tonnum yrði brennt árlega á höf
uðborgarsvæðinu til ýmissa nota.
Ef oiiuhreinsunarstöðin yrði
staðsett þar, myndi hún bæta
75.000 tonnum _við þessa tölu.
Hins vegar ber að gæta, að
megnið af brennslugasi frá olíu
hreinsunarstöð er koldioxið og
vatn (gufa). Bruninn í stöðinni
myndar ekki eins mikið af angr
andi efnum eins og t.d. útblást-
ur frá bílum. Væri því meiri
mengun úr þeim bifreiðafjölda
er stöðin framleiddi bensín fyr-
ír heldur en úr stöðinni. Ef ekk
er bagi að menguninni frá bif-
reiðunum yrði enn síður bagi
að mengun frá lítilli olíuhreins
unarstöð. Ennfremur yrði stöð-
in staðsett utan byggðar á
Reykjavíkursvæðinu (t.d. í
Geldinganesi) og myndi vindátt
bera brennslugasið frá byggð
megnið af tímanum.
Hráolía inniheldur venjulega
um 1% brennistein og við hreins
un hefur þessum brennisteini
venjulega verið brennt og mynd
ast þá brennisteinsdíoxíð, sem
venjulega hefur verið veitt út í
loftið. Það er þetta gas, sem
einkum hefur valdið mengun frá
olíuhreinsunarstöðvum, þvi það
er bæði sterkt og tærandi. Lítil
olíuhreinsúnarstöð myndi fram-
leiða um 15.000 tonn á ári af
brennisteinsdíoxíði. Frá slíkri
stöð staðsettri i Geldingarnesi
yrði tæplega nokkur bagi vegna
brennisteinsdíoxíðs í Reykjavík.
Ef svo yrði mætti setja á lagg-
irnar litla brennisteinssýru
verksmiðju í sambandi við olíú-
hreinsunarstöðina, sem fram-
leiddi sýru úr brennisteinsdíox-
íðinu. Sýruna mætti binda við
ammoníak, sem þegar er bæði
flutt inn til og framleitt i Áburð
arverksmiðjunni. Fengist þá
ammonium súlfat, sem nota
má til áburðar.
Um stóra stöð er það að segja,
að þegar vindur stæði af stöð-
inni á Reykjavík, gæti orðið
óþægileg stybba í Reykjavík, ef
stöðin væri í Geldinganesi og
ekkert væri að gert til varnar
mengun frá stöðinni. Hins vegar
mætti viðhafa sams konar ráð-
stafanir eins og við litla stöð, og
yrði það hlutfallslega ódýrara.
1 stuttu máli má segja: Lítilli
stöð, sem aðeins fullnægði inn-
anlandsmarkaði, myndi fylgja
það lítil mengun, að ekki yrði
bagi að. Stórri stöð fylgdi óhjá-
kvæmilega nokkur mengun, ef
ekkert yrði gert til þess að fyrir
byggja hana. Réttur tæknilegur
búnaður getur einnig gert þessa
mengun hverfandi.
Mengun á sjó vegna skaða á
oliuflutningaskipum er ávallt
möguleg. Hættan á mengun er
sú sama, hvort sem hráolía er
flutt hingað fyrir litla stöð að
framleiða úr fyrir innanlands-
markað eða þegar fullunnin
varan er flutt hingað. Stór stöð
Framhald á bls. 21.
Á gagnvegum
EFTIR
HALLDÓR BLÖNDAL
SL. mánudaig áttum við umgir
Sjáifstæðiismemm í kappræðum við umga
menm úr röðum Alþýðubamdalagsiimis.
Umræðutefnið var NATO og vamnir
landsiims. Fumdurimm var ijölmemmuir og
ég vil segja slkemmitiilegur.
En svo óffikar sem skoðamir ræðu-
mamma voru, var þó híugsumairhátiturimm
enm óllíkari. Og hugtak eimis og „söguiLeg
staðreymd“ breytiti gjörsamlega um immi-
hald, eftír því hver tók sér það í muinn.
Ég nefni dæmi:
Eimm himma umgu Alþýðubamdailags-
manma taMi, að skiptimg Evrópu í aust-
ur og vesitur væri einis komiar „gemtie-
mam’s agreememt" miM Churchiilíis,
Roosevelits og StaMms. Frá þvi væri
skýrt í emdurmimmimguim Churchiils, að
þeir hefðu lagt liniuirm'ar, þegar emdalok
n asismans voru fyrirsj áamieg, og sú
skiptimig héldi sér emm.
Ekki þarf að taika það fram, að ég og
mindr samiherjar litum öðru visd á þetta
mál. Okkur virðist edmisýmt, hver mun-
ur er á kjörum og stöðum Evrópuþjóð-
anma í austri og vestri. Að gera því
skóna, að Churchill haifi í eimm eða amm-
am tíma verið hamdbemdi Stalllins er að
sjálfsögðu eins fjarri því að vera „sögu-
leg staðreynid" eims og nokkuð gebur
verið.
1 anman stað var hermám Rússa á
Tékkósióvaikíu réttileett með þvi, að
Tékkar hafi haft áhuga á þvi að mjóta
MarshaM-aðstoðar, sem að sjálifsögðu
vair það sarna og að ofurselja sig himu
ameriska auðvaldi.
1 þriðja laigi kom það upp, að Breshm-
ev-kenmimgin er ekki ný af náiimmd, held-
ur tekin upp eftír Bamdarikjamönmum,
og viitmað tid Grilkklanids í þvi sambaimdi.
Ég viðurkemmi, að ég hef ekki í amm-
am tima orðdð hisisairi að heyra sffikt
frá umigum mönmum. En það er ekki
að sökum að spyrja, þagar þedr eru
námifúsir og gá ekkd að sér, eims og
mdlkfiu ágætari maður orti eimu simmi og
aif betra tffieém:
„Bibffian er sem bögglað roð fyrir
brjóstd mirnu,
gleypti ég hana affia i einu,
ekki kom að gagmi neimu.“
Að hdmu leytd var fróðlegt að heyra
það á fumdimum, að himm austræni eld-
móður stemdur himum umigu mönmum
ekki mœr hjarta en svo, að þeir eru
sammála formammd sinum um að gera
afstöðuma tdl NATO að verzl'umarvöru
fyrir ráðherrastóla. Og fer þá að verða
skamrnt í já, já — nei, nei stefnu
gömliu mammamma í Framsókm, enda má
margt af þeiim læra, ekki sízt í afstöð-
ummli tíi vamairllðsdms og öryggismála
þjóðarimmar yfirleiitt.
Að lofcum sé ég ástæðu tii þess að
gera að umtall'sefmd rökleysuma: Ég er
á mótí hemaðarbandalögum. Ég vil, að
þau séu ndður lögð. Þess vegma vil ég,
að Island fari úr NATO.
Með sffifcum málifiutmlimigi er verið að
gera þvi skóna, að það sé nægidegt
.eimmi þjóð tffi að ffiífa í friði, að lýsa þvi
yÆir að húm vffiji frið ag ieggja síðam
mliður varnir sfaar. Þá miumi aðrar þjóð-
ir gera sffiikt hið sama og emgfan smerta
svo mikið sem hár á höfðli efaum henm-
ar hinma mlimmstu þegna.
Svo edmifadt er það — eða hvað?