Morgunblaðið - 21.01.1971, Blaðsíða 13

MORGU NBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1971
13
Norrænir bókmenntamenn 1 Reykjavík
Meira um gagn-
kvæmar þyðingar
Rætt við rithöfundinn
Kai Laitinen
Þeir ungu skulu
skrifa fyrir þá ungu
Rætt við rithöfundinn
Ragnvald Skrede
KAI Laitinen, bókmennta-
fræðmgur frá Finmlandi, er
jafnframt varaformaður Rit-
höfundasambandsáms þar í
landi. Hann hefur átt sæti í
dómnefndinni undanfardn sex
ár og kvaðst einu sinini hafa
komið á fund hennar hér áð-
ur, það var fyTÍr fimm árum,
þegar ákveðið var að veita
Svíanum Ekelöf verðlaumin.
Laitinen hefur nýlokáð við að
sknifa verk um finnskar nú-
tímabókmermtir frá lokum síð
airi heimsstyrjaldariimnar.
— Á þessum árum hafa
orðið miklar breytingar í
finnskum bókmenntum, sagði
hann — pólitíkin skiptir
rneiira máli, sjóndeildarhritng-
urinn hefur víkkað og um-
heimuniinm skiptir meira máli
hjá þeirri kynslóð, sem hefur
verið að brjóta sér braut þessi
ár. Pólitískur skáldskapur er
að verða æ vinsælli , Finnlandi,
en upphaf hans má rekja til
kabaretta og revía i alþýðleg-
um stíl og með mótmælasöngv
um. 1 erindi því sem ég held
í Norræna húsimu á morgun,
fimmtudag, mun ég tala um
stöðu finnskra bókmennta nú,
og leika þá fyrir fundargesti
sýnishorn af slíkum mótmæla
söngvum.
— Eruð þér með verk í
smíðum?
— Eg vin,n að doktorsritgerð
um skáldkomuna Aino Kallas,
frá Eistlandi. Þetta er mjög
heillandi viðfangsefni og
vegna vinnu minnar við það
hef ég m.a. lagt mig fram um
læra eistnesku.
— Skrifar meirihluti
finnskra rithöfunda á fimnsku,
eða kjósa þeir sænsku?
— Langflestir skrifa á
finnsku, en við eigum einnig
ágæt skáld sem skrifa á
sænsku, — m.a. ýmis mjög góð
ljóðskáld. Að mínum dómi er
Christer Kihlman einn fremsti
þeirra höfunda, sem nú skrifa
á seensku.
— Er ríkjandi mikill Ijóða-
áhugi?
— Já, það er óhætt að segja.
Ljóðskáldin eru venjulegast
fyrst til að bregða við, í sam-
bandi við samfélagsbreytimgar
hvers konar og áhrif sem þeir
geta haft eru ómæld. Þetta
hefur verið sérstaklega áber-
andi eftir stríðið; ljóðskáldin
sinna meira þjóðfélagslegu
umhverfi sínu. Af ungum ljóð
skáldöm í Finnlandi sem #R
tel vert að minnast á eru þeir
Paavo Haavikko og Pentti
Saarikoski — en bók eftir
hann var lögð fram af Finn-
lands hálfu í þessa keppni.
— Hvað með heimildar-
skáldsögur?
— Þær hafa nokkuð verið í
tízku og merkast þeirra er
að likindum verk eftir Pravo
Rintala. Svo eru margir svo-
kallaðir „rapport-litteratur" höf
undar.
Þeir hafa rutt sér til rúms á
siðustu árum.
— Sé á heildina litið, ságði
Laitinen, held ég að segja
megi að blómaskeið sé í
finnsku mennimgarlífi. Finnskt
leikhús er mjög lifandi og
áhugi hims almenna borgara á
ledkhúsi hefur farið vaxandi.
í rnaer öllum bæjum landsdns
— hversu fámennir, sem þeir
eru — eru leikhús eða leiklist
ar klúbbar; tilr aum aleikhús
þrifast eins og eðlilegt er einna
bezt í Helsinki og Aabo, við
höfum ágætt sjónvarps- og út-
varpsleikhús.
Um bókmeninitaverðlaun
Norðurlandaráðs sagði Laifin-
en síðan:
— Miklu meira þyrfti að
vera um gagnkvæmar þýðing-
ar milli Norðurlandanna — og
þessi verðlaun ættu að örva
til slíks. Verðlaunabækurnar
eru langoftast gefmar út á him
um Norðurlöndunum og er
gott til þess að vita, þótt mér
finmist að meira átak þurfi að
gera. Finnar og íslendingar
hafa sérstöðu tungumálalega
séð, og vilja oft verða útund-
an vegna þess. Mér fimmst
ekki nóg að verðlaunabækurm
ar komi út í hiinum löndumum,
heldur þyrftu og allar bækurn
ar, sem lagðar eru fram að
komast til lesenda. í Fimnlandi
er mikill áhugi á erlemdum
bókmenmtum, en því miður
hefur alltof lítið verið gert af
PER OLOF Enquist, rithöfund-
ur frá Sviþjóð er yngstur dóm-
nefndarmanna, 36 ára gamall.
Hann fékk þessi verðlaun sjálf-
ur árið 1969 fyrir bókina „Mála
liðarnir". Sú bók hefur ekki
enn komið út á islenzku.
— Ég hef ekki komið til Is-
lands fyrri, sagði hann, og ég
veiti því athygli að veran hér
hefur róandi og hvílandi áhrif
á mig. ísland virðist vera
fjarska skrítið land — það er
sjálfsagt engu likt. Ég hefði
viljað vera hér lengur og skoða
mig um. Nú ætla ég að vísu
að reyna það, á eftir fæ ég mér
sundsprett í Sundlaug Vestur-
bæjar og vona ég fái ekki
lungnabólgu upp úr öllu sam-
an. Á morgun ætlum við nokkr
ir úr nefndinni að bregða okk-
ur út fyrir borgarmörkin og
lita ögn í kringum okkur. Ég
varð alveg hissa þegar ég kom
hingað og sá engan snjó. Og
það er miklu kaldara í Svíþjóð
núna en hér. En talandi um
Island, þá er skömm frá því
að segja, hvað ég er fávís um
það. Ég hygg að svo sé al-
mennt um Svia. Okkur er hlýtt
til Islendinga — en við þekkj-
um þá fjarska litið og ég er
ekki viss um að við skiljum
þá . . . En nú er ég sem sagt
héjr og það er ótal margt sem
ég hefði viljað gera — ganga
um göturnar og horfa á fólk-
ið, fara á öldurhús kannski,
og mig hefði líka langað til að
sjá handboltaleik — mér er
sagt að þið séuð nokkuð góð-
ir. Er það annars rétt að Is-
lendingar hafi margir horn i
síðu Svía? Að Danahatrið hafi
færzt yfir á okkur. Það finnst
mér ákaflega skrítið og ná eig-
inlega ekki nokkurri átt ef rétt
er. Við getum skilið beiskju
Finna í okkar garð og jafnvel
Dana — af því við höfum svo
oft unnið þá i fótbolta. En ég
botna ekki í þvi, ef ykkur er
í nöp við okkur Svía — við
erum mestu gæðablóð inn við
beinið. Og að við lítum stórt
á okkur — og teljum okkur
Kai Laitinen.
því að kjrnna þar íslenzk verk.
Þó er mér kunnugt um að
nokkur íslenzk útvarpsleikrit
hafa verið flutt í finnska út-
varpinu og margar bækur
Laxness og Gunnans Gunnars-
sonar hafa komið út hjá okk-
ur. En af yngri höfundum höf
um við hingað til haft alltof
takmörkuð kynni. Þegar þess
er gætt að við þýðum og gef-
um út franskar, eniskar, þýzk-
ar -— og japanskar bækur, ætt
um við að geta gert bragarbót
hvað íslenzkar bækur snertir.
sjálfskipuð leiðandi menningar
ljós Norðurlanda — það er mik
ill misskilningur.
Að svo mæltu skenkti rit-
höfundurinn sér og viðstödd-
um í elas, hreiðraði um sie í
Per Olof Enquist.
stól og sagðist ætla að sjá
Kristnihald undir Jökli annað
kvöld.
— Ég þekki ekki nærri nóg
til íslenzkra bókmennta, sagði
hann, ég hef lesið nokkrarbæk
ur Laxness og svona sitt af
hverju annað en ekki nándar
nærri nóg. En segja mætti mér,
að bandarískra áhrifa gæti
ekki nærri eins mikið í bók-
menntum ykkar og maður
hefði haldið að óathuguðu
máli. En sé talað um almennt
bókmenntir held ég að þær
hljóti þá að vera beztar, þegar
þær eru sprottnar úr jarðvegi
sins eigin lands og byggðar á
eigin menningararfleifð, sér-
kennum í orði og æði leyft að
njóta sín. Flestir geta skrifað
einhverjar abstrakt-alþjóðlegar
bækur — sem gætu þess vegna
verið skrifaðar eða gerzt hvort
RITHÖFUNDURINN Ragnvald
Skrede er annar Norðmanna í
úthlutunarnefndinni. Hann hef-
ur sent frá sér níu ljóðabæk-
nr: þá fyrstu 1949 og þá ní-
undu á síðasta hausti, og þrjú
smásagnasöfn, en fyrsta bók
hans, sem kom út 1947, fjall-
aði um norska rithöfundinn
Tarje Vesaas. Auk þess var
Ragnvald Skrede bókmennta-
gagnrýnandi í 20 ár; til 1966,
fyrst við Verdens Gang og síð-
an Dagbladet. Hann skrifar á
nýnorsku.
— Hvað kom til, að þér byrj-
uðuð með’ bók um Tarje Ves-
aas?
— Ég hef affifaf haft brenn-
andi áhuga á nýnorsikum bók-
miemnitwm. Það voru einkuim
tveir höfundar, sem þar hrifu
mig: Olav Duum og Tarje Ves-
aas. Að ég svo skrifaði um Ves-
aas en ekki Duun var tóm til-
viljun. Það hefði a'lveg eins
getað orðið á hinn vegimn.
Þegar þetta var, 1947, hafði
Vesaas afiað sér full.rar viðiur-
kewninigar sem rithöfuindur og
sem væri í Kina eða Frakk-
landi. Mikilvægt er höfundum
að gefa gaum að þessu — rækta
réttan jarðveg — og vera ekki
að rembast við að skrifa eitt-
hvað, sem þeir halda að sé al-
þjóðlegt. Öll stórskáld heims-
ins fyrr og siðar hafa gert sér
ljósa grein fyrir þessu. Hall-
dór Laxness er ákaflega nær-
tækt og lýsandi dæmi um þetta.
— Hvers konar bókmennt-
ir eiga helzt upp á pallborðið
hjá Svíum um þessar mundir?
— Því hefur verið haldið
fram að póiitiskar skáldsögur
séu mjög vinsælar, en það verð
ur að minnsta kosti ekki merkt
af sölu þeirra. Ljóðið á erfitt
uppdráttar í Svíþjóð. Sænska
nútímaljóðinu hefur ekki tek-
izt að ná til fólksins, það er
lítil breidd í ljóðlistinni og yf-
irleitt mun minni gróska í
henni en öðrum greinum bók-
mennta og lista.
— Eruð þér pólitískur?
— Ég hef mínar skoðanir —
ég veit ekki hvað ég get kallað
mig, sósialista, hálfkommún-
ista. Kannski hvorugt. Ég er
ekki flokksbundinn neins stað-
ar af þeirri einföldu ástæðu að
ég á erfitt með að finna minn
sess í sænskum stjórnmála-
flokkum eins og þeir eru nú.
En pólitík skiptir mig máli og
ég býst við að bækur mínar
dragi af þvi dám.
— Þér fenguð þessi bók-
menntaverðlaun fyrir tveimur
árum. Áttuð þér þau skilið?
— Ja, nú er heima, sagði rit-
höfundurinn. — Þetta er dá-
lítið erfitt mál En ef ég hefði
ekki lesið einhvers staðar, að
Klaus Rifbjerg lét hafa það
eftir sér í fyrra, að hann hefði
fyllilega verðskuldað verðlaun-
ín, hýst ég við að hafa verið
hógvær og svaiað neitandi. En
yfirlýsing hans hefur hleypt
kjarki í mína smáu sál og ég
er helzt á þvi, að ég hafi líka
verið ágætlega að þeim kominn
á sínum tíma.
— Hvaða áhrif höfðu þau
Framhald á bls. 20
var þá ekki minna frægur em
siðar. Hann var byrjaður á sín-
uim sknbólisma og hafði sikrif-
að Kimen, Huset i m0rket og
Bleikeplassein. En margt fleira
fylgdi á eftir, svo það gefur
auga l'eið, að bók mín er ©ng-
an veginm tæmandi ritgerð una
skáldskap hans.
— Hvernig lítið þér á síðari
thna strauima í norskum bók-
(menntum?
— í hreinskii'ni sagt e.r ég
engan vagirm á sömu hylgju-
liengd og umgu höfumdamir,
seim mest láta að sér kveða nú.
Karmski er þetta svo með fleiri
rithöfunda á mínuim aldri. Ég
er nú orðimn 66 ára. í æsiku
nam ég málvísindi og lagði
Ragnvald Skrede.
mig þá emkuim eftir forntung-
unum, iatírau og grísku. Þeir
höfundar, sem ég dáði mest,
voru Vergeland. Olaf Bulil og
Olaf Aukrust. Sá siðasttaldi
stóð mér kannski næst, enda
af sömu slóðum og ég; úr Guð-
brandsdalnum.
En þegar ég svo sendi frá
mér minar fyrstu ljóðabækuir;
1949, 1952 og 1955, var ég álit-
inn djarft nýtízkuskáld. Síðan
hafa tíminn og ég farizt nokk-
uð á mis og nú teija yngri
mennirnir mig uppþornað tré,
sem ekki geti borið frÍ9k'legan
ávöxt.
Þegar ég sagist ekki skilja
ungu skáidim, á ég ekki við
hugsanatengsl þeirra. En til-
finninigar þeirra og bókmennta
mat eru mér óskiljanlag. Ég
kýs því að segja sem “ninnst
um það allt.
— Hvernig viðtökur hlaut
þá síðasta ijóðabók yðar?
— Henni var vei tekið — af
hinuim eldri. Þeir yngri tóiku
sér ekki nafn mitt í immn.
— Eruð þér be zkur vegna
þessarar þróunar?
— Nei. Öðru nær. ' Ég hef
alltaf vitað, að svona geragur
l'ífið fyrir sig — að minnsrta
kosti síðan ég komst ti'l vits
og ára. Og mínir ieséndur hafa
fylgt mér. Þar hefur ekkert
breytzt. En hópurinn hefur Ht-
ið stækkað. Karmski hef ég
ráðið þessari þróun og vi jað
hafa hana svona. Hví sky'ldu
þeir ungu ekki skriia fyrir þá
ungu? Þanmig á það auðvitað
að vera.
— En finnst vður þér vera
utangáttar í norskuim bók-
menoituim?
— Ég hef mína lesendur. Ef
Framliald á bls. 20
Að rækta réttan jarðveg
— rabbað við Per Olof Enquist, rithöfund