Morgunblaðið - 19.09.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGU'R 19. SEPTEMBER 1971

Ashboume-myiidin
Janssen-niyndin.
Hinar ýmsu
ásjónur
Shakespeares
í grein í Berlingske Aften
avis fjallar Henrik Neiiendam
um hinar ýmsu útgáfur
manna á ævi Williams Shake
speares og bók bandariska
fræðimannsins S. Schoen-
baum um það efni, en hún
ber heitið „Shakespeare's
Lives“. Fara glefsur úr grein
Neiiendams hér á eftir:
í>að er mikið misræmi mill
hins Víðtæka skáldskapar
sem Shakespeare skildi eftir
sig, og hinna knöppu upplýs-
inga sem við höcEuim um hann
sjlálfan. Þetta hefur alla tið
vaidið torvitnu fólki hugar-
angri. Að vísu geturn við
þakíkað það duglegum bók-
rýnum að við vitum meir um
Shakespeare en t.d. starfs-
bróður hans Ben Jonson, en
skrásettar upplýsingar um
skírn hans, hjönaband, böm,
Lundúnaferil, elliár og
greftrun í Stratfbrd eru samt
rnjög ópersónulegar. Og eins
og málverk af honum eru
mjög vafasöm, þá eru frá-
sagnir af honum ekki sérlega
áreiðanlegar.
Fræðimenn hafa reynt að
flullnægja florvitninni um
Shakesp>eare sumpart með
þvl að leita frekar í skjala-
söfnum og sumpart með því
að feiia upplýsingarnar inn í
breiðari lýsingu á tíðarand-
anum. Með þvi að rannsaka
aðstæður í skólamálum þessa
tíma, geta menn gizkað skyn-
samlega á að Shakespeare
lærði örlítið meir í latínu og
grisku í Stratford en Ben
Jonson gefur í skyn í erfi-
ljóði sinu í útgáfunni frá
1623. Með þvi að bera sam-
an bruILaupspappira hans og
erfðaskrá er unnt að sjá, að
þau eru í samræmi við venjur
þessa tíma.
Þannig hafa fræðimenn og
ævisöguritarar aldanna
reynt að lauimast að mannin-
um William Shakespeare.
Hvemig þeir gerðu það, og
hvaða niðurstöðum þeir kom-
ust að, er efnið í hinni fjör-
legu bók bandaríska prófess-
orsins S. Schioenbaum.
Vafalaust heflðum við getað
vitað miklu meir um mann-
inn Shakespeare, ef einhverj
ir florvitnir menn hefðu
brugðið undir sig betra flæt-
inum og skofckað til Strat-
flord eftir dauða skáldsins
1616 eða ecftir útgáftuia 1623,
og spurt systur hans, dóttur
eða nána vinu spjlörunum úr,
en þetta flólk liflði mörgum
árum lengur en hann. En þar
eð enginn gerði þetta, verðum
við nú að láta okkur nægja
það sem Nieholas Rowe gat
safnað árið 1709 af upplýsing
urn og munnmælum um Shake
speare, sem hann svo notaði
í útgáfu sína á verkum
skáldsins, — þá fyrstu sem
var bókmenntalega gagnrýn
in.
Sú útgáfla, ásamt öðrum,
kenndi átj'ándu öldinni að
elska Shakespeare, og dýrk-
un skáldsins skapaði eðlilega
þorsta i alla tiltæka vitn-
eskju um snillinginn. Það var
á fyrstu Shakespeare-hátíð-
inni 1769 að hinn mikli at-
vinnuvegur minjagripa og
helgra dóma komist í gang í
Stratford, — og um leið byrj
uðu faisanirnar.
Tvítugur maður William
Henry Ireland að nafni stal
þá pappír úr gömlum skjaia-
bunka á lögfræðiskriflstof-
unni sem hann vann hj'á, og
með sérstakri blekupplausn
reit hann bréf frá Shake-
speare til vina hans og vel-
unnara, og síðan svarbréf
þeirra. Þetta gerði hann til
þess að sanna verðleika sína
fyrir hinum hranalega föður
sínum, sem tilbað Shake-
speare. Þegar faðirinn varð
himinlifandi, hélt Ireland
áfram skjala- og ljóðaföisun-
um og flramleiddi að lokum
heilan harmleik, „Vortigern“
sem meira að segja var sett-
uir á svið í Drury Lane með
John Ketmble í titilhlutverk
iniu í kringum 1. apríl 1796,
— en sýningin varð aöeins
ein.
Þá kom mesti Shakespeare
sérfræðingur þeirra tíma, Ed
mond Malxxne, upp um falsan
imar, sem Ireland eldri hafði
stoltur stillt upp á heimili
sínu, og sem James Boswell
haflði í elli sinni knékropið
fyrir tárfellandi í riti einu,
sem er íurðulega nálkvæmt og
alvörugefáð þegar tiilit er
tekið til ómerkileiks falsan-
anna. En upplýsingatímabilið
átti einnig sínar viðkvæmu
rómantíisiku hliðar. Menn
hóflu tilbeiðslu hins gamla og
gotneska. Hin fölsuðu „Ro-
wley“-ljóð Thonaas Chatter-
tons og lélegu Ossian-stæling
armar voru teikin alvarlega af
f jölda manna í þá daga, þeg-
ar fólk lék sér einnig að gotn
eskum bygiginigarstil og bjó
til falsaðar rústir til þess að
hleypa í sig gotmaslkum hrolLi.
Tiltölulega auðvelt var
að koma upp um þessar fals-
anir Irelands, en ýmsar fals-
anir 19. aldarinnar voru erf-
iðari viðureignar. Sumir
fræðimenn létu sér ekki
nægja að uppgötva ekta
skjöl. Eftnn þeirra, Thornas
Payne Coliier, „uppgötvaði“
skj'öl sem hamn hafði búið til
sjállfur, og þessi plögg voru
tekin góð og gild í langan
tíma, eða þar til hinn mikli
blóðhundur James Halliwell-
Philllips hreinsaði rækilega til
í heimiilöum um Sbakespeare.
En forvitni manna um
Shaketspeare og ákaflri lömgun
þeirra í „rómantísika" mynd
af honum var engan veginn
fulinægt. Þess vegna hóf Col
eridge mikla leit að skáldinu
í verfcunuim sjálflum og ár-
ið 1875 fann Edmund Dowd-
en hann í leikritunum og sonn
ettunum, —og það svo hressi
lega, að kenningar hans um
hin fjöigur þróunarstig Shake
speares gætir enn þann dag
í dag. Það var aðeins smám
saman, að menn gerðu sér
Ijóst að „Hamlet" þarf alis
ekki að vera sjá fsævisögu-
legt verk, en getur r.d. verið
skrifað til þess að koma til
móts við löngun almennings
þeirra tírna i hefndarharm-
leiki.
Kenningar Dowdens höfðu
áhrif á Georg Brandes, sem
stoáldaði sjálfan sig, og aristó
kratíslka róttækni sína, inn i
Shakespeare. Kenníngar
Brande.sar voru svo stældar af
hinum bökmenntalega glaum
gosa og prakkara, Frank
Harris. En Schoenbaum held
ur því jaifnframt fram, að irsk
ur stúdent, James Joyce að
nafni hafi lesið hina ensku
þýðimgu á bók Brandesar með
mikilii athygli, og að margar
af hugmyndum hans hafi far
ið inn í 9. kafla „Ulysses",
og sumt jaflnvel orðrétt. Til
dæmis segir Brandes, að ljöð
ið „Venus og Adonis", hafi
verið að finna „á borði hverr
ar léttúðugrar konu í Lond-
on,“ og Joyce talar um „the
bedchamber og every light-
ot-love in London."
En ásamt þessari „persónu
legu“ túltoun á Shakespeare,
sem unnt er að rekja allt til
„Essential Shakespeare" eftir
John Dover Wilson (1932),
komu annars konar falsamr
til sögunnar. Þær voru undir
áhrifum a£ túltoun ýmissa
fræðlimanna á stoáldinu, sem
sýndu hann sem atorkusaman
(viktorianskan) borgara,
bónda án bóka, næstum sem
menningarsnauðan villimann,
sem snitokaði aðeins til verk
annarra höfunda, en hafði
annars mestan áhuga á veit-
ingahúsum og fasteignum. En
hvermig átti að samræma
þetta og snilli verkanna?
Svarið var að sjálfsögðu, að
verkin voru skrifuð af öðrum,
og Shakespeare hafði aðeins
lagt þeím nafn. Ef ekki var
unnt að finna nýjar heimild-
ir og skjöl, þá var þó að
minnsta kosti hæg: að finna
nýjan höfund.
En hvern? Þar kom tii ara-
grúi kenninga, t.d. var stung
ið upp á Francis Bacnn, öðr-
um fornmenntuðum og víð-
flörlum aðaismömum, og enn
í dag koma fram með vissu
millibi i rnenn með nýjar t.'l-
gátur í þessu efni. Þeir eru
stjörnuspámenn Shakespeare-
fræðanna.
En eftir standa svo vísinda
mennirnir með þessi virðu-
legu vandamál í l'úkunum. Til
dæmis er eftir að ganga úr
Chandos-myndin.
stougga um sannleitosgildi sög
unnar um þegar Shatoespeare
var staðinn að veiöiþjófnaði
á Landareign Sir Thíomas Lu-
oýs. Hún er hvergi skráði, en
er þekkt úr mörgum óstoýld-
um heimilidum. Og eif um hrein
an, uppspuna er að ræða,
hvemig á þá að stoýra stoir-
stootanirnar til Lucy og
stojaldarmertois ættarinnar i
fyrista atriði „The Merry
Wives af Windsor?“ „Þetta er
erfitt viðureignar," viður-
kennir Sohioenbaum.
Hktoi er uinnt að vísa þess-
um sögusögn.um algerlega á
bug. Ein þeirra er giamansag-
an um frúna sem hreiflst svo
af leik Riohard Burbages í
hlutverki Ridhards III, að
hún bauð honum heim að sýn
imgu lokinni. Hann átti að
kynna sig sem Riohard III.
Shakespeare kocrnst að tilvilj
un að þessari ráðagerð, og
fór sjálfur á fund flrúarinn-
ar, kynnti si.g sem Riehard
III og var umsvi'falaust
hleypt inn. Þegar samwistum
þeirra var lokið, kom Bur-
baga starfsbróðir, og lét til-
toynna að Richard III. bíði
inngöngu. Shakespeare sendi
þaiu boð um hæl að Vilhjálm
ur sigurvegari hefði orðið á
undan Richard III.
Á árunum eftir 1920 unnu
textarannsöknir sem gerðar
voru í Glasgow endanlega á
þeirri gömlu kenningu, að
Shakespeare heflði byrjað fer
il sinn með því að end-
urstooða og endursemja verk
annarra. Sú kenning stafar
af þeirri trú, að þríleitourinrt
um Henry VI. byggði á nokkr
um eldri leifcritum um sama
efni. Sýnt hefur verið fram
á að þessi verfc eru slæmar
útgáflur á frumgerð Shake-
speares.
Þanni'g hafa mienn unnið
að Shakespeare í þrjúhundr-
uð ár, á meðan skáildið hefur
skipt um útlit eftir þeim sem
handfjatliaðd hann hverju
sinni. Það kemur berlega í
Ijös 1 hinni fróðlegu og
skammti'legu bök Sohauen-
baurns, aö þar eð svo margir
sem áður fyrr töldu sig hafa
fundið Shaketspeare hafla nú
verið leiðréttir, þá ættum við
etolki láta otokur detta í hug,
að við segj'um í þessu sem
öðru síðasta orðið. Framí'öin
mun staðfesta, að við spegluð
um einnig aðeins okkur sjálf.
Skrifstofustúlka X y : • Sölukona
Stúlka óskast til vélritunar og símvörzlu. Málakunnáttu ekki krafizt. Tilboð, merkt: „Vandvirk — 3047" sendíst Morgunblaðinu fyrír 21. þessa mánaðar. Vön sölukona getur fengið framtíðarstarf í húsgagnaverzlun nú þegar eða síðar. Umsóknir, sem greina frá fyrri störfum, aldri og öðru, sem máli skiptir, leggist vinsamlegast inn á afgr. Mbl. fyrir fimmtu- daginn 23 þ, merktar: „Trúnaðarmál — 3032".

Skólastjóra vantar að Heimavistarskólanum Asbyrgi, Miðfirði. Aðeins reyndur kennari kemur til greina i stöðuna. Umsóknir sendist til sr. Gísla Kolbeins, Melstað. SKÓLANEFND. |íltirrjnnWflí>iíi margfnldar markað yðar Vélritun Vantar stúlku í starf, þar sem vélritunarkunnáttu er krafizt. Tilboð er tilgreini aldur, menntun og fyrri störf, sendist af- greiðslu Morgunblaðsins fyrir 25. september. Tilboð, merkt: VÉLRITUN — 5885".