Morgunblaðið - 10.07.1976, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. JULI 1976
13
Guðmundur Daníelsson:
Orgland
og íslenzku skáldin
AUSTUR í Noregi situr
skáldið ívar Orgland á
bókmenntalegum hástóli
og horfir i norðvestur —
út til íslands. Hann þekk-
ir þetta land — hörku
þess og mildi — og þjóð-
ina sem þar býr, sundur-
lynda og þó samstæða,
ellefu hundruð ára
gamla, agnarsmáa mælda
á mergðartölvu jarðar-
búa, samt jafnoka heims-
veldanna á sinn hátt — í
góðsemi og grimmd i gáf-
um — vegin á vogarskál-
ar einstaklingsatgerfis.
Undirritaður veit ekki
af hvers konar völdum
skáldið ívar Orgland frá
Osló braut sér ungur að
árum menntaveg inn í ís-
lenzkan menningarheim,
einangraðan, langt úr al-
faraleið, yfir torfærur
tungu og fjarlægðar, en
hann gerði það. Og vissu-
lega er eins og hann hafi
gert það í andstöðu við
heilbrigða skynsemi, án
fyrirheits um ávinning,
án samnings um umbun:
fé og frama. Ég freistast
til að nefna hér orðið
köllun, sem er nafn á dul-
arfullri sálrænni hvöt. Ég
held að Orgland hafi
fengið köllun, til að verða
postuli islenzkrar
nútímaljóðlistar í Noregi,
boðbera hennar, túlkur.
Og sá sem kallaður er
verður að hlýða, ella bíða
tjón á sálu sinni.
ívar Orgland er fæddur
i Osló 1921. Hann mun
fyrst hafa komið hingað
1948, á námskeið í is-
lenzku og bókmenntum i
Háskóla íslands. Næstu
árin var hann við
háskólanám ýmist i
Noregi eða á Islandi. Árið
1952 varð hann lektor í
norsku við Háskóla ís-
lands og gegndi þvi
embætti í átta ár. Að öllu
samanlögðu hefur hann
eytt meira en heilum ára-
tug ævi sinnar á islandi.
Og nú þekkir hann okk-
ur og skilur betur en all-
flestir útlendingar, og
sýnir það í verki svo stór-
mannlega, að efamál er
hvort hann á sér nokkurn
jafningja á þvi sviði.
Forsendan fyrir þessu
afreki er þó alls ekki
þekking hans á máli og
bókmenntum islendinga,
enda eru sjálfsagt fáeinir
útlendingar jafn lærðir
og hann í faginu, jafnvel
lærðari. Forsendan er
skáldgáfa hans sjálfs,
sem gerir afrekið mögu-
legt — ólæknandi og ólm
sköpunarástríða hans.
Því að sá sem vill út-
leggja gott ljóð á aðra
tungu, hann verður sjálf-
ur að vera jafngott skáld
og höfundur frum-
textans, ella skemmir
hann ljóðið í þýðingunni.
Þýðandinn verður að
iklæðast höfundinum, til-
likjast honum, og ekki að-
eins kunna tungumálin
tvö, sem hann er að glima
við, heldur einnig hafa á
valdi sinu viðkvæmustu
og fíngerðustu blæbrigði
þeirra beggja.
Góð þýðing er ekki
alltaf það sama og orðrétt
þýðing. Orðrétt þýðing er
ekki alltaf það sama og
góð þýðing. Fullkomnust
er sú þýðing skáldverks,
sem bezt flytur form, efni
og andblæ þess af einu
tungumáli á annað.
Þýðandinn verður með
öðrum orðum að yrkja
frumtextann upp, enda
heitir þetta á norsku
„omdikting" eða að „om-
setja“.
Til eru skáld, sem ekki
yrkja, að sagt er. Til eru
frábærir þýðendur sem
lítið yrkja (Magnús Ás-
geirsson, Helgi Hálfdan-
arson). Og til eru frábær-
ir þýðendur, sem sjálfir
yrkja mikið. Einn þeirra
er ívar Orgland. Fyrsta
ljóðasafn hans: „Lilje og
Sverd“ kom út i Noregi
1950. Núna — 1976 —
eru frumsamin ljóðasöfn
hans orðin ellefu, en
þýddu ljóðasöfnin tiu, öll
eftir íslenzk skáld, öll
gefin út af Fonna Forlagi
I Osló. Niu af þýddu
ljóðasöfnunum hafa
hvert um sig inni að
halda úrval ljóða eftir
eitt skáld, og er bezt ég
nefni þau með nafni i
þeirri röð, sem þau komu
út:
1. Eg sigler i haust
(Davíð Stefánsson), 1955
2. Frá lidne dagar
(Stefán frá Hvitadal),
1958
3. Enno syng várnatti
(Tómas Guðmundsson),
1959
4. Pá veglaust hav
(Steinn Steinarr), 1966.
5. Kyrstallar (Hannes
Pétursson), 1965
6. Sjudögra (Jóhannes úr
Kötlum), 1967
7. Lyng og krater (Snorri
Hjartarson), 1968
8. Stilt vaker ljoset (Jón
úr Vör), 1972
9. Sá flöder havet inn
(Hannes Sigfússon) 1974.
Allar eru þessar bækur
vænar að vöxtum og
vandaðar að frágangi. En
hvað er hver og ein
þeirra í samanburði við
10. bindið: „Islandske
Digt frá várt hundreár“
gefið út af Fonna Forlagi
1975? — Svo sem ein sól-
skríkja við hliðina á
svani. „Islandske Digt“
er yfir 430 blaðsiður stór-
ar og þéttprentaðar, og
hér kynnir Orgland 76
ljóðskáld, — fleiri en ég
vissi að til væru, þvi að
sum þeirra eru enn korn-
ung, ekki búin að gefa út
nema eina eða tvær bæk-
ur, hefur enn ekki gefizt
tóm til að verða nafn-
kunn i landinu.
Verk Orglands er stór-
kostlegt að magni, en eru
gæðin í sama hlutfalli?
Ekki get ég betur séð.
Vissulega mætti þó hugsa
sér að ágæti bókarinnar
hefði að nokkru leyti orð-
ið augljósara, ef úrvalið
hefði verið knappara. Við
skulum gægjast í álit
Norðmanna sjálfra. Þeir
eru mikið heimsveldi og
mergð miðað við okkur,
yfir fjórar milljónir að
tölu, og þess vegna ekki
jafn nærsýnir og við-
kvæmir hver fyrir öðrum
og við, — í tvö hundruð
þúsund manna fjölskyld-
unni okkar.
Ég grip niður i Arbeid-
erbladet útgefið 23.
janúar 1976. Þar skrifar
Odd Solumsmoen, einn
virtasti og þekktasti rit-
dómari Norðmanna,
grein um „Islandske
dikt“ og Orgland.
Kannski nenni ég ekki að
þýða alla greinina, en i
henni stendur að minnsta
kosti þetta:
„Safnritió, sem hér á að
fjalla um, kom út fyrir
jól, og hefði átt að fá rit-
dóm sinn þá. En það er
nú svo með einstaka bæk-
ur, að þær lifa jafnvel af
jólin! „Islandske dikt frá
várt hundreár“ er ein
þeirra. Elzta ijóðskáldið,
sem þarna er kynnt, er
fætt 1874, hið yngsta
1953. Þar af leiðandi
verður slik þan-spenna i
tímanum og um leið í
listastefnum og boðskap
(retninger og tendenser)
og gagnrýnandinn —
kynnirinn — fær andköf.
Hversu mörgum sjónar-
miðum getur hann komið
á framfæri í frásögn
sinni, stuttri og snögg-
felldri, í dálki dagblaðs,
þegar hlutverkið er að
skýra frá, hvað 76 skáld
hafa notað mestan hluta
ævi sinnar til að segja?
Þar við bætist einnig,
að þessir 76 höfundar eru
þýddir — með öðrúm orð-
um: málið snýst um þess
konar afrek, unnið bak
við fullmótaða frumgerð
verkanna, að brattgeng-
ustu menn snarsvimar.
Svo les maður þessa
bók, ekki frá upphafi til
enda, heldur frá hughrif-
um til hughrifa, liggur
mér við að segja. Og sér,
að á margvíslegan máta
er hægt að ferðast til ís-
lands. Þetta er ein aðferð-
in.
ívar Orgland, þýðandi
(gjendikteren) hinna430
blaðsíðna hefur sjálfur
ort og sent frá sér fjöl-
mörg ljóðasöfn, þar sem
formfestan hefur ekki
sízt verið varðveitt. Orðið
snilld (virtuositet) verð-
ur ekki sniðgengið. Lit-
um til dæmis á sonnett-
una eftir Jakob Jóh.
Smára. Slíkt er aðeins á
færi þess manns, sem er
svo nákominn því, sem
hann er að þýða, að það
er eins og frá sjálfum
honum komið. Önnur
sonnetta, frá allt annarri
skáldakynslóð, „I logne
kvelden" eftir Matthías
Johannessen, deyfir ekki
þessa tilfinningu. „Klerk-
en í Mödrudal" — ljóð
eftir Stefán frá Hvftadal
— er áhugavert ekki sizt
vegna formfestunnar. Nú
er það flestum ljóst, að
formið eitt er ekki það
sama og andagift, öllu
heldur iklæðist andagift-
in formi — ef hún er þá
ekki af þeirri alkunnu
tegund, sem týnist í
ruslahaug málskrúðs. Hjá
Orgland sleppum við að
mestu við tilfinninguna
af innantómu formprjáli.
Ef til vill á ljóðamálið
sem hann notar þátt í þvi.
Orgland beitir nýnorsk-
unni af dirfsku og list.
Hér eru hálýrisk ljóð,
ljóð um ástina og dauð-
ann, um einmanaleik-
ann, óttann og þrána. Hér
eru hins vegar fá ljóð af
því tagi, sem við erum
fljótir til að líta á sem
sjálfsagða hluti, þegar
fjallað er um íslenzka
ljóðlist: það sem kalla
mætti myndríkar lýsing-
ar á óblíðri náttúru lands-
ins og harðri lífsbaráttu
fólksins.
Við höfúm heyrt, að Is-
lendingar séu svo ofsa-
lega bókmenntalegir, að
næstum allir geti ort. ís-
lenzku skáldin gera sjálf
gys að þessari barnatrú
okkar. Dæma um það má
finna hjá Hannesi Pét-
urssyni, sem beitir afar
fimlegu skopi sömuleiðis
hjá Böðvari Guðmunds-
syni. Hér eru einnig
skáld, sem vitna í höf-
unda allt frá Catullas til
Baudelaire. Þetta eru
sem sé engir heimalning-
ar. Skiljanlega er maður
ekki sizt forvitinn að
kynnast allra yngstu
skáldunum. í hópi þeirra
eru nokkrar konur, sem
verulega láta að sér
kveða, í myndríku máli
og með annars konar lifs-
vióhorf en Orgland er
vanastur að kynna okkur
i fjöldamörgum fyrri þýð-
ingum sínum--------“
Gagnrýnandinn Stein-
ar Wiik skrifar kjallara-
Framhald á bls. 19
Ármenn
Laxinn er kominn í Kálfá, bæði stórlaxar úr
Kollafirði og göngufiskur.
Örfá veiðileyfi á 2.500 kr. enn óseld.
Veiðihús fylgir.
AÐEINS FYRIR ÁRMENN.
SPORT
Laugavegi 13
Sími 13508
EFÞAÐERFRÉTT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐINU
\l (íLYSINGA-
SÍMINN ER:
22480
ÍMtöif
illræmda er komin á kreik i nýju reifi.óböðuð
samkvæmt úrskurði hæstaréttar, feitari en fyrr
og hefur allt á hornum sér.
Skrafað og skrifað við hinn heimsfræga
lystamann Ergo.
Auk alls þessa: Rósa svarar bréfum lesenda,
Stjörnuspáin sem allir fara eftir, Lesenda-
þjónusta, og svo auðvitaðallt hitt.
Meðal óefnis er:
Ófölsuð bréfaskipti gæslufanganna í Síðu-
múla, birt fyrir sérstaka „greiðu" vikni
ónefnds Ólafs!!!
Áriðandi myndskreytt fyrirspurn frá greyinu
honum Birni Jónssyni.
NÝJUNG: Ókindarmyndagáta. Glæsileg
verðlaun,
Sagt frá því er móttökunefnd Ólistar ótiðar
fór út á flugvöll að taka á móti Hundrað-
vatna.
Ómissandi ráðleggingar til þeirra sem
virkilega vilja njóta sumarleyfisins.