Morgunblaðið - 30.11.1979, Blaðsíða 1

Föstudagur
30. nóvember
Bls. 33-64
UPPLAUSN 0G
ENDURREISN
Fyrra bindi sjálfsævi-
sögu Steingríms Stein-
þórssonar, fyrrum forsætis-
ráðherra, er komið út und-
ir heitinu Steingríms
saga. Örn og Örlygur gefa
bókina út og hefur Morgun-
blaðið fengið leyfi útgef-
enda til að birta eftirfar-
andi kafla úr bókinni og
heitir hann Upplausn og
endurreisn, en þess skal
geta, að kaflinn er þó
ekki birtur í heild.
Upplausn og
endurreisn
Alþingi 1932 skyldi hefjast 15.
febrúar eins og þá var föst venja,
ef þingrof eða annað þvílíkt trufl-
aði ekki. Ég fór með strandferða-
skipi frá Sauðárkróki, vestur um.
Með skipinu voru nokkrir þing-
menn frá Austur- og Norðurlandi.
Skipið kom ekki til Reykjavíkur
fyrr en að kvöldi þingsetningar-
dagsins, svo að við vorum ekki þar
við. Næsta dag voru forsetar
kjörnir og kosið í nefndir. Einar
Arnason var nú kosinn forseti
sameinaðs þings, en Ásgeir hafði
að sjálfsögðu látið af því starfi
þegar hann varð ráðherra.
Kreppan mikla
skellur á
Brátt urðum við, sem komum
utan af landi, varir við, að sam-
komulagið hafði ekki batnað. Úfar
milli Jónasar og Ásgeirs höfðu
enn farið vaxandi, var fullur
fjandskapur orðinn þar í milli eins
og raunar áður, en virtist þó enn
biturri. Nýir erfiðleikar höfðu
bætzt við. Hin mikla kreppa var
skollin á. Stórkostlegt verðfall á
öllum framleiðsluvörum, bæði til
iands og sjávar, svo að atvinnu-
vegirnir römbuðu á barmi gjald-
þrots. Djarft hafði verið siglt hjá
þeim Jónasi og Tryggva undanfar-
in ár. Miklar framkvæmdir á
vegum ríkisins — skólar, vegir,
brýr o.fl. — Þar við bættist svo
alþingishátíðarárið 1930. Þá var
allt í háspennu. Nú var hins vegar
ljóst, að við vorum í miklum
öldudal með fjármál ríkisins og
afkomu atvinnuveganna. Þegar
þessir erfiðleikar bættust við þau
vandræði, er stöfuðu af ósam-
komulaginu innan flokksins, var
ekki við góðu að búast.
Leynimakk Ásgeirs
og Jóns í Stóradal
Flokksfundir fóru svipað fram
og á sumarþinginu næst á undan,
sífelldar deilur og illindi. Ekkert
hafði þokazt á leið um að ná
samkomulagi í kjördæmamálinu.
Til þess var ætlazt af okkur
flestum, að Tryggvi beitti sér fyrir
því milli þinga, að leitað yrði að
leiðum til samkomulags, sem
Framsóknarflokkurinn gæti sætt
sig við. Nú kom í ljós, að Tryggvi
hafði ekkert gert í þessu efni. Mér
er næst að halda að hann hafi
naumast reynt það. Hann gafst
algjörlega upp við jjetta mál. Hins
vegar voru þeir Ásgeir og Jón í
Stóradal í einhverju leynimakki
við Sjálfstæðisflokkinn og höfðu
margir okkar megnustu vantrú á
því pukri. Jónas var á hinn bóginn
eins og kargur klár, neitaði hverri
tilslökun, en var þó algjörlega
vanmegnugur og manna ólíkleg-
astur til að ná samkomulagi.
Pólitísk lífs-
barátta Jónasar
Það kom brátt í ljós, að stjórn-
arandstæðingar ætluðu að beita
stjórnina þrælatökum, ef ekki
drægi til samkomulags í kjör-
dæmamálinu, neita að samþykkja
nauðsynleg tekjuaukafrumvörp og
fjárlög. Lengi fram eftir stóð í
þessu þófi og var engin lausn
sjáanleg. Tryggvi hafði sama hátt-
inn á, þega'r deilt var um þessi mál
innan flokksins, sat og þumbaðist,
lagði sjálfur sama og ekkert til
málanna. Hann hefir sjálfsagt
gert sér ljóst, að hans þáttur í
þessum leik væri að enda og nýir
menn yrðu að taka við. Hins vegar
barðist Jónas Jónsson fyrir sínu
pólitíska lífi af meiri ofsa en
nokkru sinni áður.
Dómur Magn-
úsar Torfasonar
Það brast og ískraði í öllum
samskeytum flokksins og birtist
það á margvíslegan hátt. Eitt sinn
á flokksfundi, þegar öldurnar risu
hátt, kom Magnús Torfason inn.
Hann hafði ekki mætt á síðustu
flokksfundum. Lýsti hann því með
nokkrum orðum, að hann hefði
aldrei þekkt jafnauman og úr-
ræðalausan flokk og aldrei kynnzt
jafn óhæfri flokksforustu, kvaðst
hann ekki geta tekið þátt í slíkum
skrípaleik lengur og taldi sig ekki
framar bundinn af samþykktum
flokksins. Það stóð gustur af
Magnúsi, þegar hann gekk út, eftir
að hafa gefið þessa yfirlýsingu.
Þögn sló á alla viðstadda. Tryggvi
bað okkur að láta þetta ekki
vitnast, en bráðlega barst þó þessi
frétt milli þingmanna.
Ungir áhrifamenn
Að sjálfsögðu kynntist ég ýms-
um mönnum utan þingflokksins
þessi fyrstu þingár mín, mönnum
sem höfðu mikil áhrif á starfsemi
flokksins. Mér eru sérstaklega
minnisstæðir tveir ungir menn,
sem allmjög létu til sín taka og
urðu síðar mjög riðnir við stjórn-
mál hér á landi. Það voru þeir
Hermann Jónasson og Eysteinn
Jónsson. Hófst nokkur kynning
með okkur á sumarþinginu 1931,
en þó í ríkari mæli á þessu þingi.
Raunsætt þrekmenni
og sprettamaður
Hermann er Skagfirðingur að
ætt, frá Syðri-Brekkum í Skaga-
firði. Hann hafði lokið lögfræði-
prófi um það bil, sem Framsókn-
arstjórnin tók við völdum 1927,
eða litlu fyrr. Var hann fulltrúi
hjá Jóhannesi Jóhannessyni bæj-
arfógeta. Jónas gerði Hermann að
lögreglus'tjóra 1929. Var embætt-
isframi hans því mjög skjótur. Þá
mun hann hafa verið 33 ára að
aldri. Hermann er glæsilegur
maður að vallarsýn. Með hærri
mönnum á vöxt, þrekinn og mikill
um herðar, mikið andlit, ljós
yfirlitum. Andlitsfallið ferkantað
og allir drættir einkennilega bein-
ir. Allt fas Hermanns lýsti þrótti
og sjálfsöryggi. Andstæðingar
hans hafa löngum viljað telja
hann montinn og lítið gefinn.
Hvort tveggja er öfugmæli. Hitt
er rétt, að Hermann fann þá og
finnur enn talsvert til sín. Hreyf-
ingar hans og útlit allt ber því
vitni. Þegar þar við bætist að
hann hefur gaman af að segja
sögur af sjálfum sér, mátti túlka
slíkt sem mont, en af langri
kynningu við Hermann veit ég, að
það er ekki rétt. Hitt er það, að
sjálfstraust hefur hann mikið.
Hermann er miklum hæfileikum
gæddur, og það einmitt þeim
hæfileikum er að gagni koma.
Hann er raunsær og klókur, þrek-
maður mikill, áhlaupamaður við
störf, en latur með köflum, sem
flokksformann vantar hann hina
sívökulu athygli. Hermann fékk
nokkur efni með konu sinni og
ávallt vakandi um eigin hag.
Metnaðargjarn var hann eins og
er eðlilegt var um ungan hæfi-
leikamann.
„Brauðmála-
ráðherrann“
Eysteinn Jónsson var kornung-
ur maður þá, um 25 ára að aldri,
Austfirðingur að ætt, sonur séra
Jóns Finnssonar á Djúpavogi.
Hann hafði gengið í Samvinnu-
skólann og var þá starfsmaður hjá
Jónasi í stjórnarráðinu, eitthvað
varðandi skipaútgerð ríkisins eða
innkaup fyrir hana. Sjálfstæðis-
menn kölluðu hann í skopi brauð-
málaráðherra. Árið 1932 varð
hann svo skattstjóri. Eysteinn er
ekki mikill fyrir mann að sjá við
fyrstu sýn. I minna lagi á vöxt,
með stórt höfuð, fremur ófrítt,
stór, útstandandi eyru, rangeygð-
ur og kringluleitur. Svipurinn í
senn gáfulegur og góðlegur, svo að
Sjá bls. 38.
Kafli
úr
Stein-
gríms-
sögu
Steingrímur
Steinþórsson