Morgunblaðið - 30.11.1979, Blaðsíða 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1979
Halldór I. Elíasson prófessor:
Innf lutningur verðbólgu og
gjafir til útlendra braskara
Geir Gunnarsson, fyrsti maður
G-listans í Reykjaneskjördæmi,
birti athyglisverða grein í Keili 15.
nóv. Þar vill Geir sýna, að verð-
bólgan á tímum vinstri stjórna
hafi verið innflutt, en heimatil-
búin hjá hægri stjórnum. Hann
þykist síðan fá þetta út með
samanburði á framfærsluvísitölu
innflutningsverðs, í erlendum
gjaldeyri! Það má kalla lofsvert,
að benda á þetta viðfangsefni, en
hörmulegt að ráðast í það án
skilnings á efninu. Ég er hræddur
um, að það séu ekki góð vísindi að
bera saman krónuhlutföll fram-
færsluvísitölunnar og gjaldeyris-
hlutföll vísitölu innflutningsverðs,
án þess að taka tillit til gengis-
breytinga milli ára. Við birtum
því hér hækkanir á vísitölu inn-
flutningsverðs í ísl. kr.(VIVI),
ásamt þeim vísitöluhækkunum,
sem G.G. einblíndi á, í töflu I (sbr.
rit Þjóðhagsst., Nr. 10,1979).
í tveim efstu línunum í töflu I
eru þær tölur, sem Geir Gunnars-
son bar saman, meir að segja í
fallegum súluritum. Það minnir
mig á, að einhver sagði á gullöld
okkar: „Þau tíðkast nú hin breiðu
spjótin". í neðstu línunni eru
hinsvegar vísitölur yfir þær hækk-
anir á innflutningi, sem íslenskir
framleiðendur og neytendur þurfa
Geir Gunnarsson, 1. maður G-listans:
Stefna ríkisstjórnar Geirs Hallgríms-
sonar olli óðaverðbólgu þegar ytri
aðstæður voru hagstæðar
Afleiðingarnar:
Atvinnurekstur víða
stöðvaöur og ríkissjóður
í botnlausu skuldafeni
lim iangt tkeiO hafa allar rikla-
■ tjórnir haft þaA aft yflrlýato
markmiAI að halda verfthckkua-
nm I •kefjum beiU til þe»» mi»-
muaaadl aMtrtam ag teklat mU-
Jafalega. DeUt befur verlO um
bvernig til befur teklat. annart
vegar HJá vinitri ftjórnum og
, hin« vegar hsgrl ■tjóraum.
M orgunblaOIO reyair nú tem
L Akafatt aO telja möanum tni um
» aO SJd IfitvAlaf lokkaum %é bett
1 treytlandi tU aO berjatt vlO verO-
' bAlguaa ogaOgerOtr hegrl ■tjdrna
dugi beat I þvl efal.
HvaO tegir reyntUn? Elnfald-
lega aO enda þdtt verObdlga bafi
verlO mikll aO undaafAran þé hef-
ta aldrei vertO melrl á elnu
em I IIO rlkltaljáraar Gelr
[rlmttonar þ.c. árlO 1*7$.
1974 43,0% hcgri stjórn
fyrri hluta árs
1975 49.9%
1976 32.2% hcgri stjórn
1977 30.5%
1978 44.1% hegri stjórn fyrri
hluta árs vinstri
stjórn 9 mdn árs.
1979 45.0%
Þetta sdst betur á súlurki I
Nú er á það að llta að auðvitað
hafa y tri aðsteður verið með mis-
munandi hctti á þessu timabili,
að þvf leiti að stundum hefur
verðiag innfluttrar vðru tekið litl-
um breytingum 1 erlendri mynt
en önnur árin hefur verið um
miklarbreytingarað rcða. SUkar
verðbreytingar hafa að sjálf-
sögðu I för með sér vlxiverkanir
og mjög veruleg áhrif á þróun
verðlags innanUnds Samkvcmt
Ytri aðstœður
hagstœðar i
stjórnartið ihaldsins
Augljóst er ab á árum vinatri
stjórnarinnar 1971-1974 er glöggt
samhengi milli verðþróunar inn-
flutnings, innfluttrar verðbólgu
og verðlagsþróunar innanlands
Samhliða hinni glfurlegu verð-
hckkun innflutmngs 1974 33,8% I
"'tólcu
nokkru sinni fyrra.m k frá 1971
Ef einhver vildi nú minna á að
Sjálfstcðisflokkurinn stjörnaði
ekki allt arið 1978 þá er þess að
geta að nmkvcmt heimildum
Hagstofu tslands nam hckkun
framfcrsluvlsitölu frá ágúst 1977
til ágúst 1978 um $1.6%.
Einsog af tötunum sést hckkar
verðlag sfðan um 45.0% árið 1979
eða m jög ámóta og driö 1978.,En I
■tað þett aO Innf lotolngtveró
hckkaOi um 3.6% árlO 1979 varO
bckkun þett 26.6% á þe*»u árt.
Hckkun ársmeðaltals fram-
juvlsitölu úr 44 1% 1978 I
Krófu um 20%
kaupskerðingu
hnekkt
Sérstaklega skalá það minnt að
Alþýbubandalagið befur lagt á
það rlka áherslu I stjórnarsam-
starfmu að hin mikilvcga barátu
gegn verðbólgunni yrði ekki notuö
sem skálkaskjól til 20%kaup-
skerðingar hjá almennu launa-
fólki einsog krafa Alþýðuflokks
og Framsóknar gerði ráð fyrir
Hitt er Ijöst að landsmenn hljóta
að finna fyrir þvl þegar olfa og
bensinverðhckkanir þurrka burt
á emu ári verðmcti er jafngilda
öllum loðnuafla og saltfisk-
framleiðslu þjóðarinnar á þvl
sama ári.
Niðurfelling
söluskatts á matvöru
og niðurgreiðslur
A hinn bóginn hefur Alþýðu-
bandalagið knúið á um afnám
söluskatts á matvöru og um
auknar niðurgreiðalur. Þetta hef-
ur þýtt það, aö þrátt fyrir 42%
hckkun framfcrsluvlsitölu frá
1/8 1978-1/8 1979 befur meöaluls-
hckkun á öllum mstvörum ein-
uaglt numlö 26% á tama tlma
skv . heimildum Hagstofu tslands
A sama tfma og allar matvörur
hckkuðu um 26% (1/8 1978-1/8 J
1979) hafa elli- og örorkulaun I
hckkað um 40,6% og eDi- og
örorkulaun að viðbcttri tekju-
tryggingu hckkað um 42,3% svo
og lcgri launataxtar launafólks
Stefna rikisstjórnar Geirs Hall-
grfmssonar olli óðaverðbólgu,
þegar ytri aðstcður voru mjög
hagstcðar. m.a. var innflutnings-
verð þá afar stöðugt. Sú rlkis-
stjórn ihalds og framsóknar
skerti umsaminn kaupmátt mjög
veruiega og þegar hún Idt af völd-
um var atvinnurekstur vlða
stöðvaður og rlkissjóður I botn-
lausu skuldafeni.
Slðan sú stjórnWJklaöist frá
snögglega skömmu eftir stór geng-
isfall. Þessi seinkun er eðlileg, þar
sem það tekur nokkurn tíma að
breyta umboðslaunakerfi og um-
boðslaun koma ekki inn í skýrslur
strax og þau fást. Ástæðan fyrir
þessu er auðvitað fólgin í hinni
frægu „verðstöðvun" okkar, sem
m.a. felur í sér frystingu gengis og
álagningar í verslun, þannig að
innflytjendur eru neyddir til að
grípa til umboðslauna. Þannig
færist einhver innlendur þjón-
ustukostnaður yfir í innkaup er-
lendir og hefur áhrif á VIVI
vísitöluna. Ef við lítum aftur á
töflu I, þá sýnist að verð innflutn-
ings sé ekki eins viðkvæmt fyrir
því hvort gengislækkun er seinkað
eitthvað, eins og ætla mætti. Það
virðist geta hækkað verulega án
gengislækkunar, ef verðbólgan
innanlands er mikil. Hvað mund-
uð þið neytendur gera, ef verð á
innfluttum vörum stæði í stað, en
innlend framleiðsla hækkaði stöð-
ugt í verði? Það skyldi þó ekki
vera, að markaðurinn hafi vit
fyrir stjórnmálamönnunum, og
komi í veg fyrir að innlend
framleiðsla verði algjörlega undir
í samkeppni við erlenda. Um þetta
fæst ekki nein vissa með því að
skoða töflu I. Við getum hinsvegar
fundið þetta út, með því að reikna
út hvað verðbólgan í viðskipta-
löndum okkar ætti að leiða til
mikillar verðbólgu hér, að öðru
óbreyttu, en mismunurinn á því og
vísitölu innflutningvers (VIVE) er
þá annaðhvort vegna breytinga í
hagkvæmni innkuap eða vegna
breyttra umboðslauna. Þetta
síðasttalda getum við hinsvegar
einnig reiknað út og þannig fund-
ið, hvort innkaup hafi orðið betri
eða verri. Spurningin snýst um
það, hvort innflytjendur hafi sig
eftir bestu innkaupum, eða leggi
Tafla I: Vísitöluhækkun milli ára,%. .
Ar 21 74. 7_5 76 21 21 21+
VF 22 43 49 32 31 44 40
VIVE 14 34 5 5 5,2 3,6 20
VIVI 24 49 64 18 19 48 51
VF: Framfærsluvísitala , VIVE: vísitala inn-
flutningsverðs í erl. gj. , VIVI: vísitala
innflv. x ísl.kr., + lok 2. ársfjóröungs
að greiða með sínum krónum. Þá
sést að áhrif innflutnings á verð-
lag á innanlandsmarkaði eru hlut-
fallslega meiri en áhrif innlendrar
framleiðslu á árunum 73, 74, 75, 78
og væntanlega 79. Þess ber að
gæta, að verðmæti innflutnings er
töluvert minna en verðmæti inn-
lendrar framleiðslu og að áhrifa
hans gætir því ekki eins sterkt í
framfærsluvísitölunni Það þarf
því ekki að koma á óvart, að
vísitöluhækkun innflutnings geti
farið hvort heldur töluvert upp-
fyrir eða töluvert niðurfyrir
hækkun framfærsluvístölu. Hinar
stóru tölur 1974 eru tilkomnar
mest vegna hinnar miklu olíu-
verðshækkunar þá, en vísitölu-
skrúfan okkar sér til þess að áhrif
hennar eru enn mikil á innan-
landsmarkaði 1975 og hverfa hægt
á næstu árum. Þessu kýs G.G. að
þegja yfir. Hin gífurlega hækkun
VIVI árið 75 er samt mest tilkom-
in vegna mikillar gengislækkunar
miðað við árið á undan. Gengi
hafði þá verið haldið föstu mörg
undangengin ár, þrátt fyrir inn-
lenda verðbólgu, og því hafði
hlaðist upp mikill þrýstingur á ísl.
krónuna, til lækkunar, til að
innflutningur hlæðist okkur ekki
yfir höfuð og útflutningur stöðv-
aðist. Þ.e. komið var það ástand,
þegar vinstri stjórn fýsir ekki
lengur að sitja að völdum. Geir
Gunnarsson minnist ekki á þann
möguleika, að vinstri stjórnir
kunni að hafa sérstakt lag á því að
flytja inn verðbólgu. Hann nefnir
ekki heldur það afrek hægri
stjórnar (eða kannski markaðar!),
að halda VIVI hækkunum í 5,5 og
5,2 hundraðshlutum árin 75, 76, og
77, á meðan verðbólga í okkar
viðskiptalöndum er töluvert meiri.
Sama á raunar við um árið 1978,
en þá sat hægri stjórn meiri hluta
ársins, aðgerðalítil er á leið, og
áhrifa viðtakandi vinstri stjórnar
tekur ekki að gæta fyrr en á næsta
ári, þ.e. 79, og þá ber ekki á öðru
en að verðbólgan sé aftur að
geysast inn í landið. Nú er vissu-
lega hægt að skella skuldinni að
einhverju leyti á olíuna, en hve
miklu? Þessari spurningu viljum
við svara, en skoða einnig við-
skiptakjör okkar almennt, að því
er eingöngu tekur til innflutnings.
Þá er það ekki bara verðbólgan
Halldór I. Eliasson
erlendis, sem skiptir máli, heldur
einnig hagkvæmni viðskipta okk-
ar.
Við skulum byrja á því að fá
innsýn í málið með því að skoða
töflu II. Þar er sýndur saman-
burður á hlutfalli umboðslauna í
innflutningsverslun og verðmæti
innflutnings (fob, án olíu, bifreiða
og rekstrarvara ÍSAL , SBR.
Verslunarráð Islands) annarsveg-
ar og gengis (í verði bandar.
Tafla II: Hlf. umboöslauna af verðmæti innflutnings, og gengi.
Ár % Rr/$
60 1,45 38
61 1,88 43
67 2,46 43
68 2 ,97 57
69 3,39 88
70 2,96 88
73 3,12 90
74 3,15 100
75 3,89 150
76 4,18 182
77 3,71 199
dollars) hinsvegar. Við höfum þar
tvö stór stökk í gengi, gengisfallið
67—68 og 74—75. Mörg ár á undan
hefur gengi verið haldið föstu, eða
um það bil. Á þessum árum fasts
gengis er vöxtur í hlutfalli um-
boðslauna, sem verður því meiri
sem þrýstingurinn á krónuna vex.
Hinsvegar lækka umboðslaunin
ekki úí slíka fyrirhöfn, t.d. vegna
þess að þeir fái ekki að ná inn
auknum kostnaði með hækkun
álagningar, eða einfaldlega vegna
þess að tekjur þeirra minnka, ef
innkaupsverð lækkar, vegna fryst-
ingar á álagningu.
í töflu III er árið 1974 tekið sem
dæmi um, hvernig staðið er að
Tafla IV. Hlutdeild innkaupa í hækkun á vísitölu innflutningsverfts(erl» gj . )
74 75 76 77 78
1o Hlutdeild verðbólgu erlendis 27,3 11,7 8,7 9,4 6,4
2. Hlutdeild hækkunar umboðslauna 0,9 0,4 0,2 0,4 0,5
3. Hlutdeild lakari innkaupa 5,6 zl±1 zhl zlLíl -3,3
4. Hækkun vísitölu innfl0verðs 33,8 5 5 5,2 3.6
5o Hlutdeild olíuhækkunar 16,3 0,9 0,5 0,7 -0,2
6„ Hækkun umboðslauna,% 39 13,3 5,5 14,7 20,1
7„ Hlutfall umboðslo af innfl„,% 2,2 2,7 2,9 2,6 2,6
8„ Hagnaður af bættum innkaupum í milljörðum kr„ á verðl„ 1978 -7,3 14,5 6,2 6,4 5,8