Morgunblaðið - 29.11.1986, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986
Tungan o g þjóðernið
eftir Einar Heimisson
i.
Islensk tunga hefur þolað marg-
víslegar þrautir. Vogrek erlendra
máláhrifa hefur stundum gengið
svo nærri henni að tvfsýnt hefur
verið um að hún lifði af. Hún hefur
verið lítilsvirt og smáð og talin
óvirðulegt mál sem aðeins hæfði
ómögum og húsgangsliði en ekki
viiðulegu fólki. Vesöld þjóðarinnar
var líka eitt sinn svo mikil að elju-
verk ýmissa mestu ritsnillinga
hennar voru tuggin til að seðja
hungur eða sniðin í skó.
Samt hefur tungan lifað. Hún
er eitt elsta lifandi menntamál í
Evrópu. Auðunar þáttur og Egils
saga eru okkur nánast jafnauðskilin
og það sem nú er ritað á íslensku.
Fáar þjóðir aðrar skilja svo gamlar
bókmenntir sem ritaðar voru á
tungu þeirra. Norðmaður, sem
hygðist lesa svo gamlan, norskan
texta, yrði til dæmis að leggja á
sig langt nám til að lesturinn kæmi
að nokkru gagni.
II.
Einhver mikilvægasta ástæða
þess að tungan hefur lifað jafn-
hrein og óspillt og raun ber vitni
er sú að þeir hlutir, sem fólki eru
nánastir í daglegu lífi, hafa hér ein-
att verið íslenskir. Biblían var fyrr
þýdd á íslensku en margar þjóð-
tungur aðrar, svo sem norsku. Lög
voru frá fyrstu tíð á íslensku og
lagasafn þjóðarinnar, Jónsbók, var
víðlesið og flestum kunnugt. Síðast
en ekki síst var skemmtun manna
íslensk. Rímumar, langvinsælasta
dægradvöl íslendinga um aldir, áttu
sér rætur í innlendum jarðvegi.
Rímnaskáldin voru arfþegar hinna
fomu hirðskálda og sóttu efnivið
og orðalag í verk þeirra. Það átti
eflaust ríkan þátt í að þjóðin geymdi
tungu feðranna en glataði ekki.
III.
Enn steðja miklir erfiðleikar að
íslenskri tungu. Bylting í sam-
göngum og fjarskiptum veldur því
að erlend áhrif af öllu tagi eiga
greiðari leið til íslands en áður. Af
þessum sökum hefur þjóðin fjar-
lægst tungu sína í daglegri önn.
Myndbönd og dægurlög, sem flest
em erlend, em rímur samtímans.
Fólk sameinast við að horfa á bönd-
in og hlusta á tónlistina líkt og
forfeðumir söfnuðust fyrmrn sam-
an á baðstofuloftum til að heyra
rímnaþuli kveða.
Augljós er hin geigvænlega
hætta sem tungunni stafar af því
að skemmtun manna hætti að vera
íslensk. Þegar erlendir dægurlaga-
textar em sá kveðskapur, sem
íslenskum bömum er kærastur, og
útlend tölvuleikföng þau gull, sem
þau mega síst án vera, þá er illa
komið fyrir tungunni.
Þess vegna mega vökumenn
hennar ekki lítilsvirða þá list sem
hefur skemmtigildi þótt hún teljist
ekki nauðsynlega til æðstu við-
fangsefiia. Rímumar verða vart
taldar til hins fegursta og merkasta
sem tungan geymir, en samt er
Einar Heimisson
„Augljós er hin geig-
vænlega hætta sem
tungunni stafar af þvi
að skemmtun manna
hætti að vera íslensk.
Þegar erlendir dægur-
lagatextar eru sá
kveðskapur, sem
íslenskum börnum er
kærastur, og útlend
tölvuleikföng þau gull,
sem þau mega síst án
vera, þá er illa komið
fyrir tungunni.“
gildi þeirra ómælt. Þær færðu þjóð-
inni tunguna hreina og óspillta í
þeim búningi sem hún best kunni
að meta.
IV.
Ég skildi, að orð er á fslandi til
um allt sem er hugsað á jörðu,
segir Einar Benediktsson. Meiri
nauðsyn ber nú til en áður að smiða
tungunni ný orð sem svo þjál em
og meðfærileg að fáir eða engir
telji sig þurfa að beita erlendum
orðum. Agætt dæmi um snjaila
orðsmíð, sem mtt hefur orðskrípi
af erlendum stofni til hliðar, er orð-
ið tölva en áður höfðu menn
stundum talað um kompútara.
Dæmi sem þetta sýna að orð
Einars Benediktssonar em ekki
skáldadraumur. Tungan getur
nefnt allar þær nýjungar, sem nöfn
eiga skilið, en til þess þarf hún tíma
og á meðan laumast erlend orð inn
óboðin.
Hæpið bjargráð væri þó „að vilja
gera landið að þjóðlegu fjósi þar
sem enginn erlendur ljósgeisli skín
inn en japlað er og tönnlast á Edd-
um og fomsögum", svo að vitnað
sé til orða Sigurðar Nordals. Lif-
andi tungumál hlýtur að breytast í
tímans rás.
V.
Tungan gefur Islendingum þjóð-
emi, ftjálsri þjóð í fijálsu landi.
örlög hennar eru samofin örlögurp
þjóðarinnar. Sá íslendingur, sem
unir því að tungunni sé gert eitt-
hvað til miska, er lítt verðugur
arftaki Einars Þveræings og ætti
____________________________21
aldrei að taka sér í munn tungu
Jónasar, Hallgríms og Snorra.
Tungan er Ijöregg þjóðarinnar.
En slík lífsegg em brothætt og því
ber að meðhöndla þau af varfæmi.
Þvf er á líkan hátt farið um tung-
una og landið. Foksandar og
bmnahraun myndast skjótt ef eyð-
ingaröflin leika lausum hala.
Reisum því tungunni styrkan
vamargarð. Vemdum Qöreggið
sem skilað hefur verið til okkar
heilu og óbrotnu.
Höfundur stundar háskólanám i
Þýskalandi.
Bók um líf-
ið á barna-
heimili
RAGNA Steinunn Eyjólfsdóttir
er höfundur bókarinnar Barna-
heimilið sem Skjaldborg hf.
Akureyri gefur út.
I fréttatilkynningu frá bókaút-
gáfunni segir m.a.: „Höfundur segir
frá Jonna, litlum strák úr
Reykjavík, sem þarf að vera utan-
bæjar á barnaheimili eitt sumar. Á
bamaheimilinu kynnist hann Kalla,
sem verður besti vinur hans. Sumir
krakkamir era alltaf á bamaheimil-
inu, en aðrir aðeins stuttan tíma
eins og Jonni. Þessi saga segir frá
uppátækjum Jonna, Kalla og allra
hinna krakkanna á bamaheimilinu."
Káputeikningu og myndir gerði
Hanna Kr. Hallgrímsdóttir.
Rjómakanna og
sykurkar
Verðkr. 2.150.-
settið.
Matta rósín
í míklu úrvali...
Tékkneskur kristall,
fagurlega skorinn.

'\ %
—£$!*£&***
Karafla og sherryglas.
Wf'sk.
•- - V'
\ :
Borðbjalla. Verð kr. 1.390.-
Póstsendttm
um landaUt.
Vatnskanna og ölglas á stétt.
Opíð í dag
frá kl. 9-16
Síjértui0 “^ielíeHj h/\
KRISTALL OG POSTULÍNSVÖRUR
TEMPLARASUNDI 3 - SÍMI 19935
Sérverslun með áratuga þekkíngu.