Morgunblaðið - 29.11.1986, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986
VIRÐISAUKASKATTUR
Róttæk breytíng
á tekjuöfliin ríkísíns
FRUMVARP til lag-a um virðisaukaskatt verður væntanlega lagt
fram á Alþingi á þriðjudaginn. Ríkisstjórnin stefnir að því, að það
verði afgreitt sem lög fyrir jól og taki gildi rúmu ári síðar, í árs-
byrjun 1988. Óvist er, hvort þetta tekst, enda er frumvarpið viðamikið
og felur í sér róttæka breytingu á tekjuöflunarkerfi ríkisins. Þing-
menn kunna að þurfa dtjúgan túna til að taka afstöðu til frum-
varpsins og einstakra þátta þess. Á móti vegur að frumvarpið hefur
tvisvar áður komið fram á þingi og er efnislega lítið breytt í núver-
andi búningi. Þá mun vera samstaða um það innan stjórnarflokkanna
að hraða afgreiðslu frumvarpsins.
Meginhugmyndin í frumvarpinu
er sú, að virðisaukaskattur leysi
núverandi söluskatt af hólmi.
Tekjuöflun ríkisins, sem öll þjónusta
þess og önnur útgjöld grundvallast
á, byggir í dag að mestu leyti á
óbeinum sköttum. Af þeim vegur
söluskatturinn langþyngst. Hann
er því mikilvægasti tekjustofn ríkis-
Áætlað er að innheimta sölu-
ms.
skatts á árinu 1986 muni nema um
15,5 milljörðum króna. Þessi eini
skattur aflar því um 40% af öllum
tekjum ríkisins. Það er ekki algengt
meðal þjóða heims, að einn einstak-
ur skattur vegi svo þungt, en þeim
mun mikilvægara þykir að skatt-
kerfi, sem slík tekjuöflun er byggð
á, sé rökrétt og örugg og valdi
ekki mismunun.
Söluskattur þykir hafa ýmsa
veigamikla annmarka, bæði hvað
varðar álagningu hans og inn-
heimtu, og því hefur hann verið
aflagður í flestum viðskiptalöndum
okkar í Vestur-Evrópu, síðast á
Spáni og Portúgal 1986 og fyrir-
hugað er að taka hann upp í
Grikklandi um næstu áramót. Gall-
ar núverandi söluskattskerfisins eru
einkum af tvennu tagi. í fyrsta lagi
felur það í sér uppsöfnun skatts,
þ.e. skattur leggst ofan á skatt á
mismunandi framleiðslu- og sölu-
stigum og „safnast upp“ í vöruverð-
inu, sem fyrir vikið verður hærra
en ella. Uppsöfnunin hefur að auki
í för með sér verri samkeppnisstöðu
útflutningsgreina og hamlar gegn
eðlilegri þróun og verkaskiptingu í
Afleiðingar virðisaukaskatts og hugsanlegar ráðstafanir
NIAurgr.
búwörur
Hækkun 24%
Auknar niöur-
greiðslur 950 milli. kr.
<Vb-br. varðs o%
önnur
matvara
Hækkun 24%
Lækkun tolla
og vörugjalds 950 milli. kr.
%-br. verðm 14%
Matvæli hœkka að meðaltali um 10,5%
Önnur einkaneysla I»kkarum1f2%
Einkaneysla eða framfærsluvísitalan
hækkar um 1,2% vegna álagningar
virðiaukaskattsins.
Húshltunar-
kostnaAur
Hækkun 24%
Hækkun gr.
niður aö fullu 450 milli. kr.
%-br. vsrAs o%
Bygglngar- kostnaAur
Hækkun 24%
Endurgr. 1 500 kr. á fm
%-br. vsrAs o%
Endurgr. fyrlr allt aA 200 fm
Einkanoysla M.v.26% M.v.26%
í miilj.kr. sðlusk. virAlsaukask.
1. Matvæli 18.623 22.344
2. Drykkjarvörur og tóbak 6.796 6.742
3. Fatnaöurog einkamunir 9.709 9.631
4. Húsnæði, Ijós og hiti 14.617 14.915
5. Húsgögn, húsbúnaðuro.fl. 11.824 11.737
6. Heilsuvernd og snyrting 2.423 2.407
7. Samgöngur 13.951 13.943
8. Skemmtanirogtómstundaiðja 8.227 8.419
9. Önnurneysla 2.641 2.641
lO. Elnksnsysls alls 88.811 82.778
KJúkllngar
Hækkun 24%
Aögeröir ?
%-br. vsrAs 7%

SvlnakJAt
Hækkun 24%
Aögeröir ?
%-br. vsrAs 7
Barnabaetur verða hækkaðar um 525 milljónir
króna. Sérfræðingar fjármálaráðuneytisins segja
að heildarf ramfærslukostnaður eigi því ekki að
hækka nema um 0,5% að meðaltali og hjá þorra
hjóna með tvö börn ekkert.
Elli og örorkubætur hækkaðar um 4% eða sam-
tals um 175 milljónir króna. Þessi hækkun er talin
vega upp kostnaðarauka þeirra sem þessara bóta
njóta, vegna virðisaukaskattsins.
atvinnulífínu. í annan stað eru und-
anþágur frá greiðslu skattsins
gífurlega margar og veldur það
erfiðleikum við innheimtu hans og
mismunar atvinnugreinum og fram-
leiðsluaðferðum.
Kostimir við virðisaukaskattinn
eru þeir, að hann eyðir sjálfkrafa
fyrmefndum uppsöfnunaráhrifun-
um, undanþágur em fáar og
innheimta ætti að vera öruggari.
Þetta hefur m.a. í för með sér, að
mismununin milli framleiðslugreina
hverfur og samkeppnisstaða
islenskra fyrirtækja gagnvart er-
lendum samkeppnisaðilum, sem búa
við virðisaukaskatt, batnar. Menn
finna virðisaukaskatti það hins veg-
ar einkum til foráttu, að hann leggst
á ýmsar neysluvörur almennings,
sem nú eru undanþegnar sölu-
skatti, og veldur t.d. hækkun
matvæla um 10,5% að meðaltali.
Fyrirhugað er að mæta þessu með
lækkun tolla og gjalda, niður-
greiðslum úr ríkissjóði og hækkun
bamabóta og ellilífeyris, en ná-
kvæm útfærsla liggur ekki fyrir.
Er hugmyndin sú, að unnið verði
að þessu verkefni á næsta ári og
komi þær til framkvæmda um leið
og virðisaukaskattur verður tekinn
upp - ef hann verður þá að vem-
leika - í ársbyijun 1988.
Breytingin úr söluskattskerfí yfir
í virðisaukaskattskerfi mun hafa
talsverðan kostnað í för með sér
fyrir ríkið og innheimtumenn
skattsins, en ekki liggur fyrir um
hvaða upphæð er að ræða. Þegar
kerfið hefur verið tekið upp þarf
einnig að fjolga starfsmönnum á
Skattstofunni enda gætu framtelj-
endur til virðisaukaskatts orðið allt
að 22.500. Fjöldi framteljenda til
söluskatts er nú um 10.000. Þessi
flölgun verður einkum í landbún-
aði, byggingarstarfsemi og sjávar-
útvegi.
Fjölgun framteljenda
Landbúnaður 5.000
Fiskveiðar 1.365
Fiskiðnaöur 500
Byggingarstarfsemi 1.850
Samgöngur 1.500
Lögfræöi-, bókhalds-,
tækniþjónusta o.fl 1.800
Annað,
oftaliö og skekkjur 485
SAMTALS 12.500
Bændur greiða
ll%skatt
Hefur ekki áhrif á verð til neytenda
VIRÐISAUKASKATTUR mis-
munar ekki atvinnugreinum eða
framleiðsluháttum. Hins vegar
er Ijóst að skatturinn á eftir að
hafa verulega áhrif á stöðu at-
vinnulffsins.
í greinargerð með frumvarpi
fjármálaráðherra er bent á að hægt
sé að auka niðurgreiðslur á þeim
landbúnaðarvörum, sem þegar eru
greiddar niður, um 950 milljónir
króna til að koma í veg fyrir að
þær hækki. Þetta getur komið sér
illa við framleiðendur svína- og
kjúklingakjöts.
Framleiðsla svína- og kjúklinga-
bænda er ekki niðurgreidd, því er
bent á að nauðsynlegt sé að bæta
þeim upp t.d. með því að breyta
innheimtu á fóðurbætisskatti. Ann-
ars hækkar framleiðsla þessara
bænda um 24% í verði og sam-
keppnisstaða þeirra gagnvart
öðrum kjötframleiðendum versnar
sem því nemur.
Þess ber að geta að bændur eru
ekki söluskattsskyldir. í frumvarpi
fjármálaráherra er gert ráð fyrir
að sérstakar reglur gildi um land-
búnað. Þrátt fyrir ákvæði um að
skatthlutfallið sé 24% segir í 31.
gr. að virðisaukaskattur (útskattur)
skuli hjá aðilum sem stunda land-
búnað vera 11% af andvirði land-
búnaðarafurða sem seldar eru eða
lagðar inn hjá vinnslustöðvum eða
samtökum sem hafa með höndum
vinnslu, dreifingu og sölu þeirra. Á
móti þessu kemur að áætlað er að
upphæð innskattsins sé 11% af
verðmæti landbúnaðarvara. Lægra
skatthlutfall hefur ekki áhrif á end-
anlegt verð.
Þá þurfa bændur ekki að skila
skýrslu um virðisaukaskatt nema
einu sinni á ári, en öðrum inn-
heimtuaðilum er gert skylt að gera
upp á tveggja mánaða fresti. Þeir
sem selja árlega 50% eða meira af
verðmæti afurða til annarra en
vinnslustöðva eða samtaka er hafa
undir höndum dreifinu, skila virðis-
aukaskattsskýrslu á tveggja
mánaða fresti. Sama gildir um þá
bændur sem hafa 60% eða meira
tekna sinna af annarri vinnu en
framleiðslu búvara.
Söluskattur ínnheimtur frá 1945
SÖLUSKATTUR hefur verið inn-
heimtur hér á landi í einhverri
mynd allt frá árinu 1945 að und-
anskildum árunum 1946 og 1947.
Fram til 1960 var innheimtur
fjölstigasöluskattur með nokkuð
mismunandi hætti og var hann
nefndur ýmsum nöfnum svo sem
veltuskattur, söluskattur, inn-
flutningssöluskattur, fram-
leiðslusjóðsgjald, útflutnings-
sjóðsgjald, farmiðagjald og
iðngjaldaskattur.
Þegar sagt er að söluskattur
hafi verið flölstigaskattur er átt
við, að hann var lagður á sölu á
hinum ýmsu stigum framleiðslu og
dreifingar. Þetta kerfi reyndist
mjög þungt í vöfum og erfítt var
að hafa raunhæft eftirlit með því
m.a. vegna fjölda takmarkatilvika
og vanda við að draga skýr mörk
milli skattskyldrar og skattfijálsrar
sölu.
Árið 1960 voru sett ný lög um
söluskatt og þá varð til það kerfí,
sem álagning og innheimta sölu-
skatts byggist enn á, þótt lítils
háttar breytingar hafi verið gerðar
á lögunum á þessu tímabili. Sölu-
skattur er lagður á andvirði seldra
vara og þjónustu í innlendum við-
skiptum og á innfluttar vörur til
eigin nota eða neyslu innflytjanda.
Skatturinn er almennt bundinn við
síðasta stig viðskipta eða sölu til
neytenda og er því einstigssölu-
skattur, þótt frá þeirri meginreglu
séu nokkrar undantekningar. Sölu-
skattur leggst einnig á Qölmörg
aðföng fyrirtækja, s.s. Qárfestingu,
orku og ýmsar óvaranlegar rekstr-
arvörur og fæst í slíkum tilvikum
hvorki endurgreiddur né frádreginn
innheimtum skatti af sölu.
Ein meginforsenda þess að sölu-
skattskerfi, eins og hér hefur
tíðkast, geti orðið þjált og skil sölu-
skatts örugg er, að söluskattsskyld-
an sé almenn og undanþágum sé
haldið í algjöru lágmarki. Hér á
landi eru undanþágur frá sölu-
skattsskyldu hins vegar orðnar svo
margar að þær hafa þegar veruleg
áhrif á alla framkvæmd kerfisins
og öryggi þess. Undanþágum fer
sífellt Qölgandi en ásóknin í undan-
þágur hefur vaxið mjög með
hækkun skatthlutfallsins.
Hugmyndir um virðisaukaskatt-
ur leysi söluskatt af hólmi eru ekki
nýjar af nálinni. Frakkar voru fyrst-
ir Evrópuþjóða til að koma á slíku
skattkerfi árið 1955 og árið 1967
samþykkti Evrópubandalagið að
samræma neysluskattkerfí aðild-
arríkjanna á þann hátt að virðis-
aukaskattur yrði tekinn upp.
Ætlunin var að hrinda breytingunni
í framkvæmd fyrir 1. janúar 1970,
en af ýmsum framkvæmdaástæðum
dróst það fram til ársins 1973 að
hin sex stofnríki bandalagsins gætu
tekið kerfíð upp. Nú eru flest við-
skiptalönd íslendinga í Vestur-
Evrópu búin að koma á þessu kerfi.
Hér á landi hefur virðisauka-
skattur verið til umræðu í meira
en áratug. Margvíslegar athuganir
hafa farið fram á þessu skattformi
og tvær skýrslur verið sendar um
málið að tilhlutan fjármálaráðu-
neytisins, sú fyrri á árinu 1971 og
hin síðari á árinu 1975. Haustið
1983 lagði flármálaráðherra fram
frumvarp til laga um virðisauka-
skatt, sem samið var af starfshópi
á vegum ráðuneytisins. Frumvarpið
var fyrst og fremst til kynningar á
eðli virðisaukaskatts auk þess sem
því var ætiað að vekja upp umræð-
ur um breytt fyrirkomulag neyslu-
skattlagningar hérlendis. Frumvarp
þetta var lagt fram á ný nær óbreytt
haustið 1984 og mælt fyrir því þá.
Frumvarpið fékk allnokkra um-
Ijöllun í flárhags- og viðskiptanefnd
efri deildar Alþingis, sem einnig
aflaði umsagnar frá nokkrum hags-
munasamtökum. í samhljóða áliti
nefndarinnar sagði, að yfirleitt
væru umsagnir þessar neikvæðar.
Þá benti nefndin á, að ekki lægi
fyrir í hveiju víðtækar hliðarráð-
stafanir yrðu fólgnar, er nauðsjm-
legar væru f kjölfar þess að hár
virðisaukaskattur yrði lagður á
ýmsar lífsnauðsynjar sem undan-
þegnar hafa verið söluskatti.
Jafnframt var í áliti nefndarinnar
vikið að því, að fleiri en eitt skatt-
hlutfall tíðkaðist víða þar sem
virðisaukaskattur væri við lýði.
Nefndin taldi því, að frumvarpið
þyrfti frekari athugunar við og lagði
til að því yrði vísað til rikisstjómar-
innar.
Að tilhlutan Qármálaráðherra
hefur frumvarpið verið endurskoðað
auk þess sem allrækilega hefur
verið hugað að þeim hliðarráðstöf-
unum sem grípa verður til verði það
að lögum. Á því stigi er málið nú
á Alþingi.