Morgunblaðið - 29.11.1986, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986
Barnabóka-
dagskráí
Gerðubergi
BARNABÓKADAGSKRÁ ís-
landsdeildar IBBY og Gerðu-
bergs verður sunnudaginn 30.
nóvember kl. 16.00 í Gerðubergi.
Sigrún Eldjám les upp úr bók
sinni „Bétveir (B2)“, Þorvaldur
Þorsteinsson les upp úr bók sinni
„Skilaboðaskjóðan" og Iðunn
Steinsdóttir les upp úr bók sinni
„Jólasveinarnir". Einnig munu leik-
arar Alþýðuleikhússins flytja
söngva úr leikritinu „Kötturinn sem
fer sínar eigin leiðir", eftir ævintýri
Kiplings í leikgerð Ólafs Hauks
Símonarsonar.
(Fr éttatilkynning).
Viðskiptin við útlönd:
Vöruskiptajöfnuður í október hag-
stæður um 230 milljónir króna
Hagstæður um 4,6 milljarða það sem af er árinu
I októbermánuði voru fluttar
út vörur fyrir rúmlega 4 millj-
arða króna en inn fyrir rúmlega
3.8 milljarða miðað við fob-verð.
Vöruskiptajöfnuðurinn í október
' var því hagstæður um 230 millj-
ónir króna, en í októbermánuði
í fyrra var halli á vöruskiptajöfn-
uðinum sem nam 725 milljónum
króna á sama gengi.
Fyrstu 10 mánuði þessa árs voru
fluttar út vörur fyrir rúmlega 37
milljarða króna en inn fyrir tæpa
32,5 milljarða á fob-verði. Vöru-
skiptajöfnuðurinn fyrstu 10 mánuði
ársins var því hagstæður um rúma
4,6 milljarða, en á sama tíma í fyrra
var hann óhagstæður um 553 millj-
ónir króna á sama gengi.
Ifyrstu 10 mánuði ársins var
verðmæti vöruútflutningsins 17%
meira á föstu gengi en á sama tíma
í fyrra. Sjávarafurðir voru röskir
þrír fjórðu hlutar alls útflutningsins
og voru 20% meiri en á sama tíma
í fyrra. Útflutningur á áli var 8%
meiri en í fyrra, útflutningur kísil-
jáms var 4% minni og útflutnings-
verðmæti annarrar vöru var 6%’
meira en á sama tíma í fyrra, reikn-
að á föstu gengi.
Verðmæti vöruinnflutningsins
fyrstu 10 mánuði ársins var svipað
og á sama tíma í fyrra, reiknað á
föstu meðalgengi á viðskiptavog.
Hér skiptir miklu, að rekstrarvöm-
innflutningur álverksmiðjunnar var
mun minni en í fyrra á sama tíma.
Verðmæti til stóriðju, innflutnings
skipa og flugvéla svo og olíuinn-
flutnings fyrstu 10 mánuði ársins
var samtals 31% minna en í fyrra,
reiknað á föstu gengi.
Niðjatal og niðjamót
Knudsenættarinnar
KNUDSENÆTTIN kemur sam-
an á niðjamóti í Broadway
sunnudaginn 30. nóvember kl.
14.30. Tilefnið er útgáfa tveggja
binda veglegs verks um ættina,
sem prýtt er ljósmyndum af á
fimmta þúsund einstaklingum.
Það sem gerir þetta niðjatal frá-
bmgðið áður útgefnum verkum af
þessu tagi, er að nú er í fyrsta sinn
rakin sannkölluð „Reykjavíkurætt",
með upphaf sitt í Kvosinni. Það er
því vel við hæfi að slíkt rit komi út
á afmælisári borgarinnar.
Niðjatal Knudsenættar er talið
frá þeim hjónum Lauritz Michael
Knudsen, kaupmanni í Reykjavík,
og konu hans, Margrethe Andreu
f. Hölter, en niðjar þeirra í dag, sem
vitað er um, em 3850 og em dreifð-
ir víða hér á landi og erlendis.
L.M. Knudsen fæddist 30: janúar
1779 í Rejsby á Jótlandi og kom
hingað til lands um 1800 sem að-
stoðarmaður við verslun bróður síns
Adsers Knudsen. Síðar gerðist hann
umsvifamikill kaupmaður í
Reykjavík og „má telja hann einn
merkasta borgara bæjarins fyrstu
þijá áratugina". Margrethe Andrea
Hölter var einnig af dönskum ætt-
um, fædd í Kaupmannahöfn 4.
janúar 1781. Þau eignuðust tíu
böm og komust níu þeirra til full-
orðinsára.
Það gefur auga leið, svo fjölmenn
og dreifð sem Knudsenættin er, að
ekki „þekkja allir alla", og á niðja-
mótinu í Broadway á sunnudaginn
gefst afkomendum Knudsenshjón-
anna einmitt tækifæri til að kynnast
Lauritz Michael Knudsen.
betur innbyrðis, uppgötva t.d. að
maðurinn í næsta húsi, eða einhver
þekkt persóna úr þjóðlífinu, er
kannski náinn ættingi.
Niðjatalið, sem er fjórða verkið
í ritröðinni íslenskt ættfræðisafn,
er gefíð út af bókaforlaginu Sögu-
steini.
(Fréttatilkynning).
Þverhnípi
eftirSvein
Guðmundsson
Að hveiju stefnir? Þegar bænda-
stéttin fékk kvótann þá tóku
bændur þegjandi við honum vegna
þess að þeir töldu hann illa nauðsyn.
Næst kemur svo búmarkið og
nú trúðu bændur því að loksins
væri kominn grunnur sem hægt
væri að byggja á. Nú yrði hægt að
reikna út verðmæti jarðanna í hlut-
falli við búmarkið. En Adam var
ekki lengi í Paradís og ef til vill var
það að þeir, sem áttu að úthluta
búmarkinu, létu suma fá of ríflegan
skammt. Hins vegar var minna á
rétt bænda þar gengið en með nýju-
reglugerðinni sem hefur hlotið
nafnið fullvirðisréttur.
í upphafl göngunnar að þver-
hnípinu var hvatt til þess að bændur
fækkuðu búfé sínu, og gerðu það
allir sem einhvem samstarfsvilja
höfðu og samstöðu með dreifbýlinu.
Hins vegar gerði ríkisvaldið þessa
bændur að kjánum, því að hinir sem
ekki tóku mark á áróðrinum um
fækkun búfjár eru nú verðlaunaðir.
Þar með er kominn trúnaðar-
brestur milli bænda annarsvegar
og landbúnaðarráðuneytisins
hins vegar.
Fullvirðisrétturinn er búinn til
eftir vitlausum forsendum og er
útkoman í samræmi við það. For-
ustumenn bænda létu landbúnaðar-
ráðuneytið flækja sér í málið og það
lítur út þannig að þeir séu gerendur
í augum almennings.
Fullvirðisréttur er miðaður við
framleiðstu áranna 1984 og 1985
og hærra árið tekið sem viðmiðun-
armark. Þetta kemur svo sem vel
út á blaði. En viðhorfíð breytist ef
skyggnst er undir yflrborðið. Þeir
sem juku famleiðslu sína á þessum
árum fá besta útkomu. Segjum að
tveir bændur hafí árið 1983 átt 400
ærgilda búmark og köllum annan
A og hinn B. Bóndi A eykur fram-
leiðslu sfna jafnt og þétt þrátt fyrir
áskoranir Stéttarsambandsins um
hið gagnstæða og 1985, sem sé
hærra viðmiðunarárið, hafí hann
600 ærgildi. Skerðing hans er hér
reiknuð 10% og hefur hann nú í
fullvirðisrétt 540 ærgildi og hefur
bætt útkomu sína um 140 ærgildi.
Bóndi B hefur hlýtt kallinu og
fækkað ofan í 250 ærgildi og lengra
telur hann sig ekki geta farið. Hann
fær skerðingu eins og hinn og hef-
ur hann fullvirðisrétt fyrir 225
ærgildi.
Segjum nú að bændumir A og B
kanni sölu á fullvirðisrétti sínum
hjá Framleiðnisjóði. A-kaupverð er
4.200 kr. x 540 = 2,268.000,00 kr.
Þá fær bóndi B 945.000 kr. Bóndi
A græðir 1.744.000,00 kr. á því
að óhlýðnast kalli bændasamtak-
anna. Reyndar mætti segja að bóndi
A sæti uppi með verðlausa jörð, en
bóndi B fengi eitthvað fyrir sína
jörð þó að fullvirðisrétturinn sé allt-
of lítill til þess að vaxta nokkuð
fjármagn. Niðurstaðan hlýtur því
að vera sú að bændasamtökin eða
réttara sagt ríkisvaldið refsi
bændum fyrir að trúa orðum
þeirra.
Nú mun einhver segja að skakkt
sé reiknað, vegna þess að Fram-
leiðnisjóður landbúnaðarins kaupi
ekki nema 500 ærgildi og því megi
ekki setja dæmi svona upp, en það
bannar enginn bændum að láta af-
ganginn á kaupleigusamningi, sem
er enn hagstæðari en sölusamning-
urinn.
Annað dæmi um hvernig ekki
á að haga sér. A svæði Búnaðar-
sambands VestQarða var ónýttur
fullvirðisréttur hjá Vestur-Barð-
strendingum, vegna niðurskurðar á
riðufé. Þessi fullvirðisréttur var um
3.000 ærgildi. Búnaðarsambandið
óskaði eftir því að fá að nýta þenn-
an fullvirðisrétt, en þeirri málaleit-
an var hafnað af hálfti landbúnaðar-
ráðuneytisins. Bændur á þessu
svæði standa mjög illa og má til
dæmis nefna að hér eru bændur
með fjölskyldur sem ætlað er að
Sveinn Guðmundsson
„Ég þykist vita að þeir
sem standa að því að
reka bændur í áttina að
þverhnípinu telji sig
vinna þjóðþrifastörf og
eflaust má finna allgóð
rök fyrir því starfi eftir
því sjónarhorni sem val-
ið er.“
lifa af innan við 100 ærgildum.
Þennan fullvirðisrétt sem Vest-
ur-Barðstrendingar áttu var farið
með á önnur mið. Þetta er ekkert
annað en siðleysi.
Við þá verðskerðingu sem nú er
sett á bændur má halda því fram
að verðgildi jarða hafi rýmað um
að minnsta kosti um eina milljón
króna hver meðaljörð. Þetta er ekki
svo lítil eignaupptaka. Jafnvel
Hafskipsmálið hverfur í skugg-
ann við þennan samanburð.
Ég þykist vita að þeir sem standa
að því að reka bændur í áttina að
þverhnípinu telji sig vinna þjóð-
þrifastörf og eflaust má finna allgóð
rök fyrir því starfi eftir því sjónar-
homi sem valið er. Byggðaröskun
er fyrirsjáanleg, því að bændum
með fullvirðisrétt undir 400 ærgild-
um er gert ómögulegt að draga
fram lífið og þeim hent út á gadd-
inn. Vitað er að íbúafjöldi í sumum
byggðarlögum er í lágmarki, ef
skriðan fer af stað verður erfitt að
stöðva hana. Einnig er vitað að
erfítt verður að fá fólk til þess að
flytja til baka. Fólk vill eiga sem
fæst skipbrot á æviferli sínum. Það
má teljast furðuleg refsing fyrir
þá bændur sem hafa fylgt stjóm-
arherrunum í gegnum árin að
þola þessa niðurlægingu.
Að sjálfsögðu er undirritaður sér
fyllilega meðvitandi þess, að vandi
þjóðfélagsins í heild er mikill og þar
er íslenskur landbúnaður einn þátt-
ur.
Hins vegar má deila á ríkisvaldið
og aðra sem að fræðslumálum
starfa að afhenda DV alla upp-
fræðslu um ónytjungshátt bænda
og dreifbýlið sé dragbítur á þétt-
býlið á Reykjavíkursvæðinu.
Fyrir nokkm hitti ég ungan
mann, vel greindan Reykvíking, í
hópi reykvískra ungmenna sem
hafði nýlega komið í Reykhóla. Eg
var spurður hvaðan ég væri og ég
sagði að ég væri úr Reykhólasveit
og kannaðist enginn í hópnum við
þá sveit. Ég bað unga manninn að
íýsa leiðinni þangað og staðháttum.
I stuttu máli var leiðin ógnarlöng
og helst mátti skilja að Reykhólar
væri vin í eyðimörk. Jafnvel urðu
ungmennin undrandi á því að Þör-
ungavinnslan væri þar.
Eg hygg að hér eigi skólamir
nokkra sök á. Ég er nærri viss um
að fólk hér úr byggð gæti gert
Reykjavík miklu betri skil, en hinn
ungi maður gerði um leiðina frá
Reykjavík í gegnum blómlegar
byggðir.
Nú er það ekki ætlun mín að
setja svo mjög ofan í við starfsmenn
okkar bænda, en til þess að myndin
verði heil verður að taka þá með.
Búnaðarfélag íslands er ríkis-
stofnun og breytir það engu þó að
starfsmenn séu bændum velviljaðir.
Flestar stofnanir sem vinna fyrir
landbúnaðinn eru ríkisstofnanir og
bændur hafa enga tryggingu fyrir
þvi að þeir ráði nokkru um stefnu
þeirra. Bændur eru orðnir að minni-
hlutahópi í sínu eigi landi, sem
ríkisvaldið getur ráðskast með að
vild sinni.
Einu sinni voru þeir taldir vinir
sem til vamms sögðu, en er það svo
í dag? í dag eru þeir gerðir tor-
tryggilegir jafnvel þó þeir geti sýnt
með rökum að þeir fari með rétt
mál.
Nú er ekki óeðlilegt að lesandi
spyiji sem svo: „Hvað hefur þú til
málanna að leggja?" og koma svör
mín hér á eftir.
1. Farið verði yfír kvótann og
búmarkið og það leiðrétt og
fullvirðisréttur miðaður við 400
ærgildi. Annað er skrifstofu-
vinna fólks sem verður að vinna
fyrir kaupinu sínu. Allar gerðir
landbúnaðarráðuneytisins
verður að endurskoða. Ríkis-
stjómin í heild ber ábyrgð á
þessari aðför sem nú er stefnt
gegn íslensku dreifbýli.
2. Skipuleggja þarf allt landið
með tilliti til búsetu og leggja
aðeins þær jarðir í eyði sem
eru með mjög lélegar bygging-
ar eða ræktun óeðlilega lítil.
Þetta verður að gera með reisn.
Aldrei má henda neinum út á
gaddinn. Hús og jarðir sem
ekku yrðu nýttar af íslending-
um gætu komið sér vel fyrir
hina heitt trúuðu íslensku þjóð
til þess að taka á móti flótta-
fólki sem hvergi á höfði sínu
að halla.
3. Nú vilja margir, sem kannski
er ekki óeðlilegt, að búmark
sé minna þar sem hlunnindi
eru. Hlunnindi er á mörgum
bæjum sem aukabúgrein og
bændur geta ekki lifað á þeim
eingöngu. Þessir bændur eiga
einna auðveldast með að yfír-
gefa jarðir sínar og koma á
vorin og vera yfír sumartímann
og nytja hlunnindin. Enginn
gróði yrði fyrir þá sem eftir eru
að þessari þróun. Sannleikur-
inn er sá að hinn hefðbundni
búskapur er undirstaðan og
kjölfestan, enda hefur íjár-
magn frá hlunnindum oftast
gengið í það að byggja þessar
jarðir sæmilega upp.
4. Nú vita allir sem eitthvað vita
um landbúnað að bú geta ekki
dregist saman að neinu ráði
vegna þess að fjármagnskostn-
aður er mikill og sérstaklega
hjá þeim sem nýlega eru búnir
að byggja eða hefja búskap.
Bóndinn getur ekki staðið und-
ir skuldum og fer á hausinn
sem kaliað er.