Morgunblaðið - 18.01.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVTKUDAGUR 18. JANÚAR 1989
Ríkisstjómin og Aðalheiður
lækkuðu skattfrelsismörkin
eftir GeirH. Haarde
Þegar fjárlagafrumvarp Ólafs
Ragnars Grímssonar flármálaráð-
herra var kynnt í byijun nóvember
sl. vakti það öðru fremur athygli
hve gríðarlegum skattahækkunum
gert var ráð fýrir. Menn hafa að
vísu átt því að venjast þegar sósíal-
istar hafa haft undirtökin í stjóm
landsins að ráðist væri á almenning
með stórhækkuðum sköttum. Hér
keyrði þó um þverbak. Hugmjmdin
virðist sú að kreista auknar tekjur
út úr hveijum einasta tekjustofni
rikisins til þess m.a. að fjármagna
millifærslukerfíð sem ríkisstjómin
hefur komið á og hyggst enn auka.
Þótt flestar forsendur flárlaga-
frumvarpsins hafi hrunið á þeim
tveimur mánuðum sem það var til
meðferðar á Alþingi varð niðurstað-
an varðandi skattana sú að stjóm-
arliðinu tókst að fá stærstan hluta
hækkananna samþykktan með full-
tingi hluta Borgaraflokksins,
þ.e.a.s. Aðalheiðar Bjamfreðsdótt-
ur. Kvennalistinn studdi einnig
sumar hækkanimar, einkum hækk-
anir á eignarsköttum.
í fjárlagafrumvarpinu var að vísu
ekki talað um skattahækkanir held-
ur fjallað hátíðlega um „breyttar
áherslur í tekjuöflun" og fiillyrt að
aukin telq'uöflun miðaðist við að ná
til þeirra sem „mestar tekjur hafa
og eignir og hafa ráðstafað mestu
til lúxuseyðslu og fjárfestinga á
undanfömum árum“.
Þetta áferðarfallega tal rejmdist
hið versta öfugmæli þegar á rejmdi.
Þannig var m.a. ætlunin að krækja
í 500 milljónir króna með því að
skattleggja þá góðgerðar-, líknar-,
menningar- og íþróttastarfsemi
sem byggir fláröflun sína á happ-
drættum, getraunum, lottói og þess
háttar.
Einnig kom á daginn að ætlunin
var að stórhækka almenna tekju-
skatta og eignarskatta miðað við
gildandi lög og það þannig að ekki
kæmi síður við hina tekjulægri. Að
auki blasti við að vörugjaldshug-
myndir ríkisstjómarinnar stefndu
rekstri og atvinnu í innlendri iðn-
framleiðslu í hættu.
Flest stærstu skattamálin vom
afgreidd á Alþingi örfáum dögum
fyrir jól þegar annríki er mikið hjá
almenningi. Því er líklegt að hin
endanlega niðurstaða í þessum
málum hafi farið fram hjá mörgum.
Full ástæða er því til að rekja nokk-
uð ítarlega hvaða skattbrejrtingar
það vora sem ríkisstjómin fékk
samþykktar á Alþingi ekki sfst þar
sem aðeins hluti þeirra er kominn
til framkvæmda.
Hveiju tókst að afstýra?
Fjrst skal þó rakið í stuttu máli
hvaða nýju sköttum tókst að af-
stýra og hvaða hækkanir tókst að
milda. Verður þá enn skýrar hversu
tröllsleg skattahækkunaráformin
vora í upphafi enda mun flestum
þykja nóg um þær hækkanir sem
náðu fram að ganga.
Í fjárlagafrumvarpinu kom fram
að ætlun ríkissfjómarinnar væri að
leggja sérstakan 12% söluskatt á
happdrætti og hliðstæða starfsemi.
Því var afstýrt og sá framvarp þess
efhis ekki dagsins ljós. Sömuleiðis
var ætlunin að skattleggja orkufyr-
irtæki, þ.m.t. rafveitur og hitaveitu,
„með almennum hætti." Frá því var
horfið.
Einnig kom fram í fjárlagafrum-
varpinu að til athugunar væri að
taka upp sérstakt tekjuskattsþrep
á háar tekjur. Sú athugun mun
hafa sannfært stjómarherrana um
að slfk brejrting jafngilti skemmdar-
verki á staðgreiðslukerfinu eins og
sjálfstæðismenn hafa haldið fram.
Frá þessum hugmjmdum var því
horfið.
Þá áti að „stíga skref" í átt til
skattlagningar svokallaðra fjár-
magnstekna, en frá því var einnig
fallið.
Við meðferð mála í þinginu var
ákveðið að hækka viðmiðunarmörk-
in í hinu svokailaða stóreignaþrepi
einstaklinga, fresta gildistöku vöra-
gjalds á innlenda húsgagna- og inn-
réttingaframleiðslu um tvo mánuði
og hætta við skattlagningu á §ár-
festingarlánasjóði.
Einnig var hætt við nokkrar fár-
ánlegustu breytingar, sem til stóð
að gera á tekjusköttum fyrirtækja.
M.a. var hætt að fella niður frá-
dráttarheimild vegna framlaga fyr-
irtækja til menningarmála, vísinda-
rannsókna og líknarstarfsemi og
hætt var við að iengja afskriftar-
tíma á tölvum og skrifstofubúnaði.
Allar þessar brejrtingar vora al-
menningi í vil og þegar þær era
skoðar er ljóst að hin harða barátta
Sjálfstæðisflokksins gegn skatt-
píningarstefnu Alþýðubandalagsins
var þrátt fyrir allt ekki til einskis.
En víkjum nú að þeim skatta-
hækkunum sem náðu fram að
ganga. í þessari grein er aðeins rúm
til að fjalla um telq'uskatta manna
og ég mun í annarri grein ræða um
tekjuskatta fyrirtælq'a, eignar-
skatta, vöragjaldið og önnur gjöld
sem á vora lögð.
Tekjuskattar einstaklinga
Fjármálaráðherra gerði sig sekan
um mjög alvarlegar tilraunir til
blekkinga þegar hann lagði fram
framvarp um brejdingar á tekju-
skatti manna. Anga af deilum um
það efni hefur mátt sjá í orðahnipp-
ingum Ólafs Grímssonar og As-
mundar Stefánssonar í sjónvarpi
undanfama daga.
Þannig er að þegar staðgreiðslu-
kerfí skatta var tekið upp í árs-
bjnjun 1988 var ákveðið að tengja
hækkanir á persónuafslætti, sjó-
mannaafslætti, húsnæðisbótum,
bamabótum og bamabótaauka við
lánskjaravísitölu til að tryggja að
þessar stærðir héldu verðgildi sínu
milli ára óháð verðbólgu:
Þessi ákvæði höfðu það sjálf-
krafa í för með sér að skattbyrði
átt að hækka þegar tekjur hækkuðu
meira en nam hækkun lánslq'ara-
vísitölu, þ.e. þegar kaupmáttur
jókst. Með sama hætti þýddu þessi
ákvæði það að skattbyrðin átti að
lækka með minnkandi kaupmætti,
þ.e. þegar tekjur hækkuðu minna
en lánskjaravísitalan. Slíkt ástand
blasir einmitt við um þessar mund-
ir og þess vegna hefðu lögin óbrejrtt
leitt til minni skattbyrði fyrir svo
til alla gjaldendur þegar í þessum
mánuði. Þessu sneri ríkisstjómin
algerlega við.
Breytt afstaða
Alþýðuflokksins
Þegar hin nýju skattalög vora í
undirbúningi var af hálfu aðila
vinnumarkaðarins og stjómvalda
lögð mikil áhersla á tengingu per-
sónuafsláttar og sambærilegra
stærða við lánskjaravísitölu. Þegar
staðgreiðslulögin og tengd löggjöf
kom til athugunar í sérstakri nefnd
haustið 1987 var ákveðið að breyta
engu um þetta. Fjármálaráðherra
þá var Jón Baldvin Hannibalsson
formaður Alþýðuflokksins og for-
maður nefndarinnar var Kjartan
Jóhannsson fyrrverandi formaður
sama flokks. Þá töldu leiðtogar
Alþýðuflokksins það mikilvægt út
frá sjónarmiðum hagstjómar að
hafa lögin svona úr garði gerð, en
frá þeirri skoðun hafa þeir nú hlaup-
ið eins og ýmsu öðra.
í tekjuskattsframvarpi Ólafs
Ragnars Grímssonar og skýringum
með því var ekki orði vikið að þessu
mikilvæga atriði. í framvarpinu var
hins vegar sakleysisleg grein þar
sem orðið „skattvísitala" var komið
í stað lánskjaravísitölu. í greinar-
gerð framvarpsins sagði það eitt til
skýringar að þetta þýddi „að fjár-
hæðir þessara afslátta og bóta
verða ákveðnar í tengslum við Ijár-
lagaafgreiðslu hveiju sinni í sam-
ræmi við almenna stefnumörkun
stjómvalda í ríkisfjármálum."
Hvergi, hvorki í greinargerð
framvarpsins, framsöguræðu né í
fjölmiðlum kom nokkra sinni fram
hjá fjármálaráðherra hvað raun-
veralega fælist í þessari breytingu
eða að ætlunin væri að snuða al-
menning um þá skattalækkun sem
skattalögin gerðu ráð fyrir samfara
minnkandi kaupmætti.
Þess í stað klifaði fjármálaráð-
herra á því að miðað við framreikn-
aða skattbyrði ársins 1988 myndu
skattar á fólki með meira en 60
þúsund krónur í mánaðarlaun sára-
lítið hækka í ár. Sá samanburður
snerti hins vegar ekki kjama máls-
Varanleg steinsteypa
eftirHarald
*
Asgeirsson
Þeim hrellingum er öðra hveiju
hellt jrfír okkur úr fyilmiðlum að
ýmis merkismannvirki okkar séu
að hrani komin vegna steypu-
skemmda. Oft era ástæður til-
greindar, og þá gjaman trassaskap-
ur og ónóg viðhald.
Þakkarvert er það að áminningar
era gefnar um viðhald steinsteyptra
mannvirkja. í þeim er fólginn svo
stór hluti af þjóðarauði að ekki verð-
ur lögð of mikil áhersla á að lág-
marks viðhaldi sé sinnt.
Að hinu skyldi þó jafnan gætt,
að frásagnarmátanum sé ekki
þannig beitt að úr hrellingunum
verði lesnar alrangar upplýsingar.
„Himinninn er að hrynja, — ég sá
það með augunum, heyrði það með
eyranum og brot úr honum féll á
stélið á mér,“ sagði ungi litli, „við
skulum hlaupa og hlaupa og segja
kónginum það“. Síðan hleypur hver
fuglinn af öðram með fregnina eft-
ir eigin áttavali. Það er kominn tími
til að stöðva flögrið og skoða „brot-
ið“. — Fjölmiðlun fuglanna hefír
komið ómaklegu orði á íslenska
byggingarefnið, steinsteypuna.
Síðasta hrellingin varðar Þjóð-
leikhúsið. Þar á ástandið að vera
afar bágt, og áætlað að það kosti
ekki minna en 500 mkr. að endur-
nýja það. Leikmaðurinn er skilinn
eftir með þann skilning að alit stafi
þetta af stejrpuskemmdum, — þótt
þær í raun nemi aðeins_ skoplitlu
broti af kostnaðinum. Ábyrgðar-
iaust er því að hrópa að himinninn
sé að hrjmja.
Þegar litið er jrfir hið byggða
umhverfi okkar blasir hvarvetna við
hversu verðmætt efni steinsteypa
er fyrir þjóðfélagið.
* FVá stríðslokum hafa verið
byggðar um 80.000 íbúðir í
landinu og langflestar þeirra úr
steinsteypu.
* Allur þorri verksmiðja, öll
verslunar- og skrifstofuhús, skól-
ar, spítalar og hótel era úr stein-
steypu.
* Þá má nefna vegi, brýr, hafn-
armannvirki og vöraskemmur.
* Loks skal bent á að öll orku-
ver landsins era úr steinstejfpu.
í þessum mannvirkjum speglast
velferð okkar í landinu, og vissulega
er það þakkarvert að þau era í
sómasamlegu ástandi, þrátt fyrir
allt.
Flestar þjóðir státa af mann-
virkjum sem orðin era margra alda
gömul. Hér fer lítið fyrir slíkum
byggingum. Annars vegar stafar
þetta af skorti fyrri kjmslóða á
byggingarefnum, en hins vegar af
hinni óblíðu náttúra landsins.
„Þegar á allt er litið tel
ég ástand steyptra
mannvirkja sé harla
gott og að ekki sé
ástæða til þess að hrópa
að himinninn sé að
hrynja þótt einhvers
staðar fínnist brotalöm.
Steinsteypa er alís-
lenskt byggingarefíii,
ogþað varanlegasta
sem hér hefír verið not-
að.“
* Slagregn era hér harðari og
tíðari en nokkurs annars staðar
á byggðu bóli.
* Urkoma mun mælast að með-
altali 210 daga á ári hér SV-
lands og
* frostsveiflur era um 80 á vetri.
Þegar vatn frýs í lokuðu fylltu
rými og þá einnig inni í vatnsmett-
aðri steypu myndast þrýstingur sem
er tvisvar til þrisvar sinnum hærri
en steinsteypa þolir. Auk þess, sem
steypa verður hér að standast þessi
hörðu veðranaráhrif ber að hafa í
Haraldur Ásgeirsson
huga að steypuefni okkar era allsér-
stæð. Fylliefnin era nokkra frauð-
kenndari en annars staðar gerist,
og þar með rakadrægari, og semen-
tið er alkalíríkt, svo sem þekkt er
úr alkalímálum. Ekki þarf því að
undrast það þótt veðranarskemmdir
komi fram á steinsteyptum mann-
virlqum þar sem ekki er gætt for-
vanja eða viðhalds.
Þegar mannvirki era reist verða
þau að „fasteignum" þeirra byggða-
laga þar sem þau era staðsett.
Byggðarlögin era síðan í sam-
Geir H. Haarde
„Ólafur Ragnar
Grímsson hefði vissu-
lega verið maður að
meiri hefði hann lagt
málið fyrir með eðlileg-
um hætti í upphafí og
sagt hreinskilnislega að
hann teldi aðstæður í
ríkisQármálum vera
þannig að nauðsynlegt
væri að hækka tekju-
skatta alls almennings.
Þess í stað reyndi hann
að fela þær raunveru-
legu hækkanir sem
frumvarp hans fól í sér
miðað við gildandi lög,
eflaust í trausti þess að
málið væri svo flókið
að það kæmist ekki
upp.“
ins. Vitanlega er eðlilegast að bera
áhrif framvarps um brejdingar á
tekjuskatti saman við ákvæði gild-
andi laga og áhrif þeirra. Á þetta
var rækilega bent viðmeðferð máls-
ins í þingsölum og undir þetta hef-
ur forseti ASÍ nú tekið með eftir-
minnilegum hætti.
Skattfrelsismörk lækkuð
Frumvarp ólafs Ragnars þýddi
það að skattfrelsismörk einstakl-
ábyrgð íbúa staðarins, en í því felst
réttur yfirvalda til stýringa í bygg-
ingarmálum.
Byggingarákvæði í reglugerðum
okkar varða fyrst og fremst ör-
yggi, skipulagsmál og varanleika
bygginga. Reglumar era vissulega
ekki fullkomnar frekar en önnur
mannanna verk. Enn verra er þó
að byggingarfulltrúar, — lögreglan
í byggingarmálum, megnar svo illa
að fylgja því eftir að lágmarksá-
kvæðum byggingarsamþykkta sé
fullnægt.
Hið byggða umhverfi er safn
minnisvarða þeirra kynslóða sem
byggðu það. Gallamir hins vegar
vitnisburður um það að meðal hönn-
uða og byggingarmanna hafa jafn-
an einnig verið þeir aðilar sem af
vanþekkingu eða hroðvirkni hafa
ekki sinnt nægum forvömum, og
komist upp með það. Ábyrgð bygg-
ingarfulltrúa þyrfti að efla, til að
spoma gegn hroðvirkni en undir-
staða þess er aukin menntun og
beiting viðurlaga. Samt tel ég að
stejrpuskemmdir séu hér minni en
vænta hefði mátt sökum veðurlags
°g gijúpra fylliefna. Steinsteypu-
framleiðendur voru þegar á árinu
1952 almennt famir að nota loft-
blendi til vamar gegn frostskemmd-
um, nálægt áratug fyrr en slík notk-
un varð algeng í grannlöndum okk-
ar. Alkalíefnahvörf ollu okkur að
vísu miklu tjóni, en tímanleg við-
brögð drógu mjög mikið úr þeim
skaða. Samtímis leiddu viðbrögðin
til þess að sementið var stórbætt,
annars vegar svo að styrkur þess
jókst mikið með kísilryksíblöndun-
inni, hins vegar var með íblöndun-