Morgunblaðið - 23.03.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1989
Vestræn sjónarmið ryðja
sér til rúms í viðræðum
um hefðbundinn vígbúnað
eftirJón Baldvin
Hannibalsson
Síðustu sex mánuðir hafa verið
óvenju viðburðaríkur tími á sviði
vígbúnaðarmála í Evrópu. Hápunkti
var að vissu leyti náð hinn 9. mars
sl., en þá hófust í Vínarborg viðræð-
ur 23 rfkja Atlantshafsbandalagsins
og Varsjárbandalagsins um niður-
skurð hefðbundinna vopna og við-
ræður 35 þátttökuríkja Ráðstefn-
unnar um öryggi og samvinnu í
Evrópu um traustvekjandi aðgerðir.
Ein af forsendum þess að takast
megi að semja um raunhæfa fækk-
un hefðbundinna vopna á megin-
landi Evrópu er að ekki beri of
mikið á milli í gagnkvæmum sam-
anburði bandalaganna tveggja á
styrkleika þeiira á hernaðarsviðinu.
Mun ég hér á eftir leitast við að
gera grein fyrir þeim niðurstöðum,
sem nýlegar kannanir hafa leitt í
ljós, en mikilvægt er að staðreyndir
málsins séu hafðar til hliðsjónar í
almennri umræðu um efnið.
Samanburður Atlants-
hafsbandalagsins
Allt frá því að utanríkisráðherrar
Atlantshafsbandalagsins lögðu til á
fundi sínum í Brussel 1986 að efnt
yrði til viðræðna við Varsjárbanda-
lagið innan ramma Ráðstefnunnar
um öryggi og samvinnu í Evrópu
um takmörkun hefðbundins vígbún-
aðar hefur Atlantshafsbandalagið
lagt höfuðáherslu á nauðsyn þess
að dregið yrði úr getu Varsjár-
bandalagsins til skyndiárása og
stórsókna á meginlandi Evrópu.
Bandalagið hefur jafnframt litið svo
á að nákvæmar, sannprófanlegar
upplýsingar um hersveitir og
vígbúnað bandalaganna tveggja
væru forsenda þess að hægt væri
að gera marktækt samkomulag um
jafnvægi á sviði hefðbundins
vígbúnaðar.
Samanburðarskjal Atltanshafs-
bandalagsins frá 25. nóvember sl.
markaði afgerandi pólitískt frum-
kvæði af hálfu Atlantshafsbanda-
lagsins. Skjalinu var ætlað að leggja
grunninn að frjálslegri skiptum á
upplýsingum um hermál en áður
hafði tíðkast. í því var að finna
tölur í töfluformi yfir landheri og
flugvélar, en þar sem ekki var gert
ráð fyrir sjóheijum sem slíkum í
drögum að erindisbréfi ofan-
greindra viðræðna í Vín voru þeir
ekki taldir með.
Samanburður bandalagsins (sjá
töflu I) benti til að Varsjárbanda-
lagið hefði verulega yfirburði með
tilliti til vopna, sem helst eru til
þess fallin að hemema og halda
landsvæði, en í þeim hópi eru skrið-
drekar, stórskotalið og brynvarðir
vagnar.
I skjali Atlantshafsbandalagsins
var skorað á Sovétmenn og banda-
menn þeirra að fylgja fordæmi Atl-
antshafsbandalagsins og leggja
fram upplýsingar um herafla þeirra
í Evrópu. Einnig var minnt á mikil-
vægi þess að gera grein fyrir skil-
greiningum og talningarreglum
sem notaðar væru.
Einhlíða ákvörðun
Gorbatsjovs
Sama.nburðarskjal Atlantshafs-
bandalagsins hlaut tæpast full-
nægjandi umfjöllun fjölmiðla á
Vesturlöndum. Öðru máli gegndi
um ræðu Gorbatsjovs á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna 7. des-
ember sl., en I ræðunni tilkynnti
Sovétleiðtoginn um umtalsverðan
niðurskurð heija Sovétmanna í
Austur-Evrópu og Asíu á næstu
tveimur árum. Tekið var fram að
ákvörðunin væri einhliða og væri
hún ekki á nokkum hátt tengd
Tafla I
Samanburður á styrk Atlantshafsbandalagsins og Var-
sjárbandalagsins á sviði hefðbundins herafla innan
svæðisins frá Úralfjöllum til Atlantshafs.
Tegund Nato Varsjárbl. Hlutfall
Skriðdrekar 16.424 51.500 1:3.1
Stórskotaliðseiningar 14.458 43.400 1:3.0
Brynvarðir vagnar fyrir fótgönguliðið 4.153 22.400 1:5.4
Önnur brynvarin tæki 35.351 71.000 1:1.5
Þyrlur 2.419 3.700 1:1.5
Brúareiningar 454 2.550 1:5.6
Orrustuflugvélar 3.977 8.250 1:2.1
Tafla II
Samanburður á styrk Atlantshafsbandalagsins og Var-
sjárbandalagsins á sviði hefðbundins herafla innan
svæðisins frá Úralfjöllum til Atlantshafsins eftir að til-
kynntur niðurskurður Gorgbachevs hefur komið til fram-
kvæmda.
Tegund Nato Varsjárbl. Hlutfall
Skriðdrekar 16.424 41.500 1:2.5
Stórskotaliðseiningar 14.458 34.900 1:2.4
Orrustuflugvélar 3.977 7.450 1:1.9
væntanlegum viðræðum í Vín um
jafnvægi á sviði hefðbundinna
heija.
Akvörðun Gorbatsjovs var fagn-
að sem skrefí í rétta átt í öllum
aðildarríkjum Atlantshafsbanda-
lagsins. Var henni tekið sem merki
um að Sovétmenn væru loks reiðu-
búnir að fallast á það sjónarmið
Vesturlanda að herir Varsjárbanda-
lagsins væru langt umfram það sem
talist gæti nauðsynlegt frá sjónar-
hóli eigin landvama.
Þrátt fyrir að yfírlýsingin hafí
að vissu leyti markað þáttaskil, ber
að hafa hugfast að niðurskurður
Gorbatsjovs kemur ekki til með að
breyta í gmndvallaratriðum því
ójafnvægi sem nú ríkir á sviði hefð-
bundinna heija í Evrópu. Samdrátt-
urinn mun ekki draga verulega úr
allsheijarmætti Varsjárbandalags-
ins á hemaðarsviðinu, auk þess sem
enn er allt á huldu um tryggilegt
eftirlit með framkvæmd niður-
skurðarins. Svo dæmi sé tekið, mun
fækkun skriðdreka um 10.000 á
svæðinu frá Atlantshafi til Úral-
fyalla þýða að Sovétmenn munu enn
halda eftir sex sinnum fleiri skrið-
drekum en nokkurt eitt ríkja Atl-
antshafsbandalagsins og yfírburðir
Varsjárbandalagsins í heild verða
áfram meiri en 2:1 á þessu sviði
(sjá töflu II).
Síðan Gorbatsjov flutti ræðu sína
í desember hafa Sovétmenn veitt
ítarlegri upplýsingar um hvað nið-
urskurðurinn hefur í för með sér.
Ennfremur hafa Austur-Þýskaland,
Pólland, Tékkóslóvakía, Búlgaría
og Ungveijaland tilkynnt að þau
muni hvert með sínum hætti draga
saman seglin á sviði hemaðarmála
næstu tvö árin.
Samanburður Varsjár-
bandalagsins
Skjal Varsjárbandalagsins, sem
gefíð var út í Sofía 29. janúar
síðastliðinn, ber heitið „Yfirlýsing
nefndar vamarmálaráðherra Var-
sjárbandaiagsins um samsvörun
herstyrks og vigbúnaðar Varsjár-
bandalagsins og Atlantshafsbanda-
lagsins í Evrópu og á hafínu í
kring“.
Eins og titillinn ber með sér er
skjal Varsjárbandalagsins frá-
brugðið samanburðarskjali Atlants-
hafsbandalagsins frá í nóvember.
Skjal Varsjárbandalagsins er yfír-
gripsmeira. Fjallar það um „her-
Jðn Baldvin Hannibalsson
„Frá sjónarhóli íslend-
inga og bandamanna
þeirra í Atlantshafs-
bandalaginu skiptir það
mestu máli að saman-
burðarskjal Varsjár-
bandalagsins staðfestir
það sem sérfræðingar
Atlantshafsbandalags-
ins hafa sagt um árabil
— að Varsjárbandaiag-
ið hefiir umtalsverða
yfirburði í tækjabúnaði
landherja, í skriðdrek-
um, stórskotaliði og
brynvörðum vögnum.44
styrk og vígbúnað" almennt og er
ekki einskorðað við hefðbundinn
vígbúnað á landi innan svæðisins
frá Úralfjöllum til Atlantshafsins.
Tölur Varsjárbandalagsins taka
þannig einnig til sprengjuflugvéla,
skotbúnaðar fyrir skammdrægar
eldflaugar og sjóheija, en allir þess-
ir flokkar em undanþegnir í erindis-
bréfí viðræðnanna í Vín um niður-
skurð hefðbundins vígbúnaðar.
Aðalatriðin í skjali Varsjárbanda-
lagsins em eftirfarandi:
— Fjalla verði um samanburð á
herstyrk bandalaganna tveggja í
sem víðustu samhengi. Raunhæft
mat á gagnkvæmum herstyrk
þeirra hljóti að taka til allra þátta
vígbúnaðar; landherja, flugheija,
loftvamarliðs og sjóhetja.
— Varsjárbandalagið telur að
jafnræði ríki með bandalögunum
tveimur á sviði land- og flug-
heija, en að Atlantshafsbanda-
lagið hafi tvöfalt meiri styrk á
sviði sjóheija.
— Atlantshafsbandalagið hafi
yfírburði hvað snertir sprengju-
flugvélar í fremstu víglínu, orr-
ustuþyrlur og eldflaugar til gagn-
hemaðar gegn skriðdrekum.
— Hvað varðar vígbúnað á
höfunum njóti Atlantshafsbanda-
lagið yfirburða á sviði orrustu-
flugvéla um borð í skipum og
stórra skipa, þ.m.t. flugstöðvar-
skipa og beitiskipa.
— Varsjárbandalagið ber efri
skjöld í samanburði á skriðdrek-
um, skotpöllum fyrir skamm-
drægar eldflaugar, flugvélum til
loftvama, brynvörðum vögnum,
stórskotaliði og kafbátum sem
flutt geta eldflaugar og djúp-
sprengjur.
— I heild ríki nokkum veginn
jafnræði með bandalögunum
tveimur.
Erfítt er um vik að bera saman
niðurstöður samanburðar Atlants-
hafsbandalagsins annars vegar og
Varsjárbandalagsins hins vegar.
Ber fyrst að nefna að notaðar em
mismunandi skilgreiningar og taln-
ingarreglur.
Svo dæmi sé tekið, skilgreinir
Varsjárbandalagið stórskotaliðs-
vopn, gagneldflaugar gegn skrið-
drekum, brynvarða vagna og orr-
ustuþyrlur með öðmm hætti en
Atlantshafsbandalagið. í skjali Atl-
antshafsbandalagsins taka þannig
töflur yfír stórskotalið einungis til
fallbyssna með 100 mm hlaupvídd,
en töflur Varsjárbandalagsihs ná
til fallbyssna með 75 mm hlaupvídd.
Skilgreining þeirra á skriðdrekum
er einnig víðari en hjá Atlantshafs-
bandalaginu og þannig mætti lengi
telja. Alþjóðastarfslið Atlantshafs-
bandalagsins hefur þó freistað þess
að gera raunhæfan samanburð með
því að færa talningarreglur Atlants-
hafsbandalagsins eftir megni til
samræmis við reglur Varsjárbanda-
lagsins. Niðurstöður samanburðar-
ins sýna að Atlantshafsbandalagið
stendur Varsjárbandalaginu eftir
sem áður langt að baki með tilliti
til mest ógnvekjandi árásarvopna.
Annað sem veldur því að örðugt
er að gera raunhæfan samanburð
er að Varsjárbandalagið telur með
vopn, sem em utan svæðisins frá
Atlantshafí til Úralfjalla, og teg-
undir vopna, sem gagngert em úti-
lokaðar í erindisbréfí viðræðnanna
í Vín, eins og áður segir.
Frá sjónarhóli íslendinga og
bandamanna þeirra í Atlantshafs-
bandalaginu skiptir það mestu máli
að samanburðarskjal Varsjár-
bandalagsins staðfestir það sem
sérfræðingar Atlantshafsbanda-
lagsins hafa sagt um árabil — að
Varsjárbandalagið hefur umtals-
verða yfírburði í tækjabúnaði land-
heija, í skriðdrekum, stórskotaliði
og brynvörðum vögnum.
Staðhæfíng Varsjárbandalagsins
um að jafnræði sé nokkmn veginn
með bandalögunum tveimur á ekki
við rök að styðjast. Nægir að benda
á að töflur Varsjárbandalagsins
blanda saman tveimur ósambæri-
legum tegundum vopnaviðbúnaðar.
Heijir Varsjárbandalagsins — og
Sovétríkjanna sérstaklega — búa
yfír getu til að hrifsa til sín land á
skömmum tíma og veijast því að
láta það af hendi. Slíkan vígbúnað
og vamamppbyggingu heija Atl-
antshafsbandalagsins, sem meðal
annars eiga að gera því kleift að
halda uppi framvömum og flytja
liðsauka yfir hafið með skjótum
hætti á ófriðartímum, er ekki hægt
c ð leggja að jöfnu.
Eigi að síður ber að fagna því
að Varsjárbandalagið hefur að lok-
um orðið við áskomnum Atlants-
hafsbandalagsins um aukin og
frjálsari skipti á upplýsingum um
hermál. Samanburðarskjalið er
vandaðasta og yfírgripsmesta fram-
lag Varsjárbandalagsins í umræð-
unni til þessa. Kemur það án efa
til með að auðvelda samningavið-
ræður í Vín og gefa ljósari mynd
af aðferðum til að meta herstyrk
bandalaganna tveggja.
Vonir em nú við það bundnar
að árangurs verði ekki langt að
bíða á fundunum í Vín. Fyrstu til-
lögur Sovétmanna í 23 ríkja hópn-
um benda til að brúa megi bilið
milli bandalaganna tveggja. Við
upphaf víðræðnanna lýstu þeir sig
hlynnta vemlegri fækkun landheija
og sprengjuflugvéla á næstu þrem-
ur ámm, sem myndi þýða að
vígbúnaður bandalaganna tveggja
á þessu sviði yrði að tímabilinu lo-
knu 10—15% undir mörkum núver-
andi vígbúnaðar Atlantshafsbanda-
lagsins. Tillagan er góðs viti og
bendir til að Varsjárbandalagið sé
að lokum að nálgast þau megin-
sjónarmið sem vestræn lýðræðisríki
hafa haldið á lofti í viðræðum um
hefðbundinn vígbúnað um margra
ára skeið.
Höfundur er utanríkisráðherra.
Hlutur innlends fóðurs hefiu* aukist
- segir Hjörleifiir Jónsson forstjóri Fóðurblöndunnar hf.
HLUTUR innlends fóðurs heftir
aukist verulega S kjarnfóður-
blöndunum sem framleiddar eru
hér á landi. Jafiiframt heftir
innflutningur á tilbúnum kjarn-
fóðurblöndum minnkað ár frá
ári en fóðurblöndunarstöðvarn-
ar aukið sinn hlut í markaðnum
að sama skapi, að sögn Hjörleifs
Jónssonar forstjóra Fóðurbl-
öndunnar hf.
Hjörleifur sagði að í umræðunni
sem verið hefði að undanförnu um
þá spumingu hvort rétt væri að
framleiða t.d. egg og kjúklinga hér
á landi vegna þess að fuglarnir
væru aldir á innfluttu fóðri hefði
gætt nokkurs misskilnings. Hann
nefndi sem dæmi að hlutur erlends
hráefnis f útsöluverði varpfóðurs
væri nú innan við 15% en hlutur
innlendu hráefnanna rúm 20%.
Hlutur fóðurgjaldanna er stærstur,
eða um þriðjungur af útsöluverði
fóðursins. í holdafóðri er hlutur
erlenda hráefnisins stærri, að sögn
Hjörleifs, eða rúmur fímmtungur
af útsöluverðinu, en innlenda hrá-
efnisins innan við 10%. í þeirri
blöndu vega fóðurgjöldin þijú sem
lögð eru á fóðrið 38,5%. í venju-
legri kúafóðurblöndu er hlutur er-
lenda hráefnisins innan við 15%
en þess innlenda tæplega 31%.
Fóðurgjöld eru rúm 24% af útsölu-
verði kúafóðurblöndu.
Frá 1984 heftir sala á innflutt-
um tilbúnum fóðurblöndum minnk-
að úr 11.316 tonnum í 1.901 tonn,
að sögn Hjörleifs. Á sama tíma
hefur framleiðslan innanlands auk-
ist úr 8.243 tonnum í 14.670 tonn.
Hjörleifur sagði að ástæðan fyrir
þessum umskiptum væri sú að
bændur væru famir að treysta inn-
lendu blöndunum. Þær væru sam-
keppnisfærar við innfluttninginn
auk þess sem hér væm ýmis ágæt
hráefni sem gerði blöndumar að
sumu leyti betri.
4 srú ttHBRN s