Morgunblaðið - 27.01.1994, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. JANUAR 1994
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. JANÚAR 1994
27

Útgefandi
Framkvaemdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f.. Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannéssen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Simar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Spamaður í lyfja
kostnaði sjúkra-
trygginga
Lyf hafa lengi verið gildur
þáttur í heilbrigðiskostn-
aði. Heildarvelta á lyfjamark-
aði okkar var um 5 milljarðar
króna 1992; 3,8 milljarðar um
lyfjabúðir - 1,2 um sjúkra-
hús. Hlutur sjúkratrygginga
var um 2,8 milljarðar króna
en notenda einn milljarður.
Sjálfsagt var þegar að kreppti
í þjóðarbúskapnum að huga
að þessum kostnaðarþætti
sem öðrum í viðleitni við að
ná fram hagræðingu og
sparnaði í samfélaginu.
Umræðan um háan lyfja-
kostnað er tiltölulega ný af
nál. Hún hófst ekki að ráði
fyrr en árið 1986. Þá skipaði
Ragnhildur Helgadóttir, heil-
brigðisráðherra, nefnd til að
gera úttekt á forsendum
álagningar á lyf og á tilhögun
álagningar. Árið 1987 færir
Guðmundur Bjarnason, heil-
brigðisráðherra, út verksvið
nefndarinnar. Sami ráðherra
skipar síðan vinnuhóp til að
fylgja eftir tillögum frá út-
tektarnefndinni og setja fram
hugmyndir að reglugerða-,
laga- og fyrirkomulagsbreyt-
ingum. Sá vinnuhópur skilaði
ýmsum tillögum, m.a. um
lækkaða álagningu, samheita-
verðskrá lyfla, skrá yfir
„ódýrustu sambærileg lyf“ og
fleira. „Beztukaupalistinn“
var síðan gefinn út í febrúar
1990.
Árið 1991 setur núverandi
ríkisstjóm sér það markmið
að „stemma stigu við síhækk-
andi lyfjakostnaði“, eins og
komist er að orði í skýrslu
heilbrigðisráðuneytisins
„Notkun lyija 1989-1993“.
Sighvatur Björgvinsson, heil-
brigðisráðherra, skipar í
framhaldi þeirrar stefnumörk-
unar starfshóp til að fara ofan
í sauma á tiltækum leiðum til
lækkunar á lyfjakostnaði.
Markmiðið var „að auka
kostnaðarvitund lækna og al-
mennings á lyfjum og jafn-
framt að stuðla að breyttu
neyzlumynstri", segir í skýrsl-
unni. Breytingunum var
hmndið í framkvæmd í júlí
1991, en þær fólust m.a. í
,flokkun á lyfjum, í greiðslu-
fyrirkomulagi og hækkun á
fastagjaldi sjúklinga. Utgjöld
Tryggingastofnunar vegna
lyíja, það sem eftir lifði þess
árs, lækkuðu um 550 milljónir
króna frá kostnaðaráætlun að
öllu óbreyttu.
Lögum um almannatrygg-
ingar er breytt árið 1992.
Fastagjald sjúkratryggðra er
lagt af en teknar upp hlut-
fallsgreiðslur. Þeim gjömingi
er síðan fylgt eftir við gerð
fjárlaga fyrir árið 1993 með
reglugerðarbreytingum. „Með
þessum breytingum hækkaði
hlutdeild sjúklinga í heildar-
lyfjakostnaði úr 24-25% í
31-32%, að meðaltali... Hlut-
ur sjúklinga í lyfjakostnaði á
íslandi er í dag svipaður og
hann er að meðaltali í öðmm
Evrópulöndum,“ segir í
skýrslu ráðuneytisins. Á þessu
sama ári kom einnig til fram-
kvæmdar lækkun heildsölu-
álagningar á lyfjum, sem og
lækkun á svokölluðum cif- og
fob-kostnaðarstuðlum, sem
notaðir hafa verið við útreikn-
inga á innkaupsverði lyfja.
Heilbrigðis- og trygginga-
ráðuneytið segir í skýrslu
sinni að á ámnum 1984 til
1990 hafi útgjöld ríkisins
vegna lyfja hækkað að raun-
gildi um 13% á milli ára.
Ráðuneytið segir og að miðað
við upplýsingar sem liggi fyrir
um þróun lyfjaverðs í grann-
ríkjum sé ástæða til að ætla
að sú hækkunarþróun hefði
haldið áfram, ef ekki hefðu
komið til þær ráðstafanir sem
að framan getur. Ráðuneytið
áætlar ennfremur að á síðast-
liðnum þremur ámm hafi
náðst 2.456 milljóna króna
spamaður á útgjöldum sjúkra-
trygginga vegna lyfja.
Þessi umtalsverði árangur
hefur náðst fram með aðhaldi
og hagræðingu, virkari al-
mennri kostnaðarvitund,
lækkun álagningar, notkun
ódýrari lyfja, afgreiðslu
smærri lyfjapakkninga (þann
veg að minna fer til spillis en
áður) og aukinni kostnaðar-
þátttöku notenda. Þá bendir
það til betri tíðar í þessum
efnum að með Evrópska efna-
hagssvæðinu er opnað fyrir
svokallaðan samhliða inn-
flutning lyfja, sem talinn er
leiða til lækkunar á lyfja-
verði, það er meira verðsam-
ræmis í markaðssetningu lyfja
í ríkjum álfunnar, hvað sem
mismunandi kaupgetu fólks
eftir markaðssvæðum líður.
Þingið í uppnámi vegna deilna
stjórnar og stj órnarandstöðu
Stj órnarandstæðingar saka forsætisráðherra um að hafa sagt forseta íslands ósatt
ÞINGSTÖRF á Alþingi voru í uppnámi í gær vegna deilu stjórnar og
stjórnarandstöðu um afgreiðslu staðfestingarfrumvarps um bráða-
birgðalög sem sett voru á verkfall sjómanna fyrr í þessum mánuði.
Einnig setti væntanlegt frumvarp um takmörkun innflutnings á land-
búnaðarvörum mark á þingstörfin. Þingforseti hafði á þriðjudags-
kvöld hafnað ósk frá stjórnarandstöðuflokkunum þremur um að fyrstu
umræðu um málið yrði frestað þar til forsætisráðherra gæti verið
viðstaddur en hann er í útlöndum. Þegar þingfundur átti að hefjast
í gær óskaði stjórnarandstaðan eftir frestun vegna þingflokksfunda
sem stóðu í klukkustund og þegar þingfundur hófst tóku við langar
umræður um störf þingsins og fundarstjórn forseta þar sem harðar
ásakanir gengu á milli ráðherra og þingmanna stjórnar og stjórnarand-
stöðu. í atkvæðagreiðslu um hvort vísa ætti staðfestingarfrumvarpinu
til 2. umræðu sat stjórnarandstaðan hjá í mótmælaskyni.
Morgunblaðið/Sverrir
Gengu af fundi
ÞINGMENN stjórnarandstöðunnar gengu af þingfundi undir miðnætt-
ið á þriðjudagskvöld í mótmælaskyni. Hér sjást Stefán Guðmundsson,
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir, Jón Kristjánsson og Ólafur Ragnar
Grímsson á leið út úr Alþingishúsinu.
í umræðunum í gær báru stjórnar-
andstæðingar meðal annars Davíð
Oddssyni forsætisráðherra á brýn,
að hann hefði ekki gefið forseta Is-
lands réttar upplýsingar þegar hann
tjáði forsetanum að ástæða væri til
þess að ætla að þingmeirihluti væri
fyrir setningu bráðabirgðalaganna.
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráð-
herra upplýsti í þiligumræðum á
þriðjudagskvöld að haft hefði verið
samband við Matthías Bjarnason
formann sjávarútvegsnefndar Al-
þingis og Geir H. Haarde þingflokks-
formann Sjálfstæðisflokksins áður
en lögin voru sett, en ekki aðra al-
menna þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins. Einnig kom fram að ráðherrar
Alþýðuflokks hefðu haft samband
við alla þingmenn flokksins áður en
bráðabirgðalögin voru sett.
Guðni Ágústsson þingmaður
Framsóknarflokks sagði að fyrir lægi
að Davíð Oddsson forsætisráðherra
hefði sagt forseta íslands ósatt. For-
seti íslands hefði því kannski skrifað
undir bráðabirgðalögin með það að
leiðarljósi að alger samstaða væri
um málið í stjórnarflokkunum. Ólaf-
ur Ragnar Grímsson formaður Al-
þýðubandalagsins sagði, að forsætis-
ráðherra hefði aðeins um tvo kosti
að velja: að sanna í þingsalnum að
hann hefði talað við nægilega marga
stjórnarþingmenn til að vita að meiri-
hluti var fyrir bráðabirgðalögunum
eða biðja þingið afsökunar á þessum
vinnubrögðum.
Geir H. Haarde þingflokksformað-
ur Sjálfstæðisflokksins sagði ásak-
anir Guðna Ágústssonar með öllu
tilhæfulausar og ósannar. „Ég veit
ekki hvað forseta íslands og forsæt-
isráðherra fór á milli, en ég tel mig
geta fullyrt að þar var engu skrök-
vað,“ sagði Geir. Hann sagði hins
vegar rétt að ekki hefði verið haft
samband við alla þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins en það kæmi málinu
ekki við þar sem slíkt væri ekki
skylda þótt það hefði oft verið gert
fyrir bráðabirgðalagasetningu. Geir
sagði að talað hefði verið við sig og
hann hefði tekið ábyrgð á málinu
gagnvart þingflokknum. Friðrik
Sophusson starfandi forsætisráð-
herra sagði að hætta yrði leikfimi
um það að forsætisráðherra eða aðr-
ir ráðherrar væru að ljúga að for-
seta íslands. Það væri fyrir neðan
virðingu þingmanna að tala með
þeim hætti.
Deilt í nefndum
Ósamkomulag þingmanna setti
einnig svip sinn á fundi nefnda Al-
þingis í gærmorgun. Á fundi sjávar-
útvegsnefndar deildu þingmenn
stjórnar og stjómarandstöðu um
hvort afla mætti upplýsinga um efn-
isatriði bráðabirgðalaganna hjá full-
trúum hagsmunaaðila í sjávarútvegi
áður en staðfestingarfrumvarpið
kæmi formlega til nefndarinnar. í
landbúnaðarnefnd neituðu stjórnar-
andstæðingar að ræða frumvarps-
drög sem lágu fyrir um bann við
innflutningi landbúnaðarafurða, á
þeirri forsendu að endanlegt frum-
varp hefði ekki litið dagsins ljós á
þingi.
Ofbeldi
Deilur stjórnar og stjórnarand-
stöðu hófust fyrir alvöru á mánu-
dagskvöld en þá kröfðust þingmenn
Alþýðubandalags, Framsóknar-
flokks og Kvennalista þess ítrekað
að umræðunni um bráðabirgðalögin
yrði frestað þar til Davíð Oddsson
kæmi til landsins. Eftir fundarhlé
seint um kvöldið, þar sem reynt var
að ná samkomulagi, hafnaði Gunn-
laugur^ Stefánsson þingforseti kröf-
unni. Ólafur Ragnar Grímsson lýsti
því þá yfir að þessi ákvörðun þingfor-
seta væri gerræðisleg og gengu síðan
stjórnarandstöðuþingmenn af fundi.
Mjög fáir þingmenn voru þá í þing-
húsinu, þar af fimm stjórnarand-
stæðingar.
í umræðunum í gær gagnrýndu
stjórnarandstæðingar Gunnlaug
Stefánsson ákaft og töluðu meðal
annars um að hann hefði sem for-
seti beitt gerræði, og sýnt ofbeldi
og dónaskap við fundarstjórnina.
Gunnlaugur sagði við Morgunblaðið,
að-upphafleg ákvörðun hefði verið
að ljúka 1. umræðu um málið á
þriðjudag og ekkert hefði komið fram
á þingfundinum sem gerði það að
verkum að fresta þyrfti umræðunni.
Gunnlaugur sagðist hafa tekið ósk
um frestun til gaumgæfilegrar at-
hugunar og reynt að ná samkomu-
lagi um málið en það hefði ekki tek-
ist. Hann hefði því tekið ákvörðun
um að ljúka umræðunni og það
kæmi sér á óvart ef þingmenn ættu
erfitt með að una slíkum úrskurði
þingforseta.
Leiksýning
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra sagði við Morgunblaðið að
bráðabirgðalögin hefðu verið tekin á
dagskrá þingsins á þriðjudag að sér-
stakri beiðni stjórnarandstöðunnar.
Þegar sú umræða hófst hefði verið
vitað að forsætisráðherra yrði er-
lendis og einnig hefði verið vitað að
ekki hefði verið talað við alla þing-
menn Sjálfstæðisflokksins áður en
bráðabirgðalögin voru sett. Loks
væri það ekkert efnisatriði í umræð-
um um bráðabirgðalög hvort talað
hafi verið við einhveija þingmenn
eða hveija enda fælist það í eðli
bráðabirgðalaga að þau væru ekki
afgreidd af Alþingi fyrr en síðar.
„Þess vegna voru ekki færð fram
nein rök fyrir því að fresta umræð-
unni. Ég sem sjávarútvegsráðherra
ber stjórnskipulega ábyrgð á þessu
máli og skrifaði undir lögin með for-
setanum. Það er mjög óvenjulegt að
stjórnarandstaðan biði um að um-
ræðu sé frestað til að fá ráðherra
sem ekki ber stjórnskipulega ábyrgð
á málinu og ljóst að þarna var ein-
faldlega verið að setja leiksýningu á
svið,“ sagði Þorsteinn.
Mótmæli með útgöngu
Ólafur Ragnar Grímsson sagði við
Morgunblaðið að stjómarandstaðan
hefði krafist þess að bráðabirgðalög-
in yrðu tekin fyrir strax, vegna þess
að tillögur nefndar ráðuneytisstjór-
anna þriggja, sem sett var upp sam-
kvæmt bráðabirgðalögunum til að
finna lausn á deilu sjómanna og út-
vegsmanna um þátttöku í kvóta-
kaupum, fælu í sér breytingar á fisk-
veiðistjórnarlögunum. Umræða um
breytingar á þeim lögum hefði verið
á dagskrá þingsins í þessari viku og
eðlilegt að bráðabirgðalögin komið
fyrst til umræðu.
„Við töldum þá að þessi bráða-
birgðalög hefðu verið sett með venju-
bundnum hætti, það er að ráðherrar
stjórnarflokkanna hefðu kappkostað
að hafa samband við alla stjórnar-
þingmenn til að ganga úr skugga
um að meirihlutavilji væri fyrir
hendi. Það var svo upplýst um kvöld-
matarleytið á þriðjudag, að forsætis-
ráðherra hefði eingöngu rætt við tvo
þingmenn Sjálfstæðisflokksins áður
en Iögin voru sett.
Það var gerð breyting á stjórnar-
skránni fyrir nokkrum árum sem fól
það í sér að þingið sitji allt árið og
því var lýst yfir að andi þeirra breyt-
inga væri að takmarka mjög vald til
að setja bráðabirgðalög. Hér virðast
hins vegar í fyrsta sinn vera að fest-
ast í sessi þau vinnubrögð hjá for-
manni Sjálfstæðisflokksins að hann
tali við örfáa þingmenn. Þessi staða
er auðvitað mjög alvarleg því beita
verður bráðabirgðalagavaldi mjög
varlega. Ráðherrar sem ekki ganga
úr skugga um að allir þingmenn
þeirra styðji bráðabirgðalög eru að
opna á þann möguleika að ríkisstjórn
geti sett bráðabirgðalög í maí, og
efnisatriði frumvarpsins renni út í
september áður en að þing kemur
saman. Svigrúm til misbeitingar er
nánast hrikalegt ef þessi venja á að
festast í sessi,“ sagði Ólafur Ragnar.
Ólafur sagði að á þriðjudagskvöld
hefði legið fyrir, að hvorki forsætis-
ráðherra né starfandi forsætisráð-
herra hefðu með efnislegum hætti
svarað spurningum um samskiptin
við forseta lýðveldisins „Því settum
við fram á ósk að umræðunni yrði
ekki lokið fyrr en Davíð Oddsson
gæti komið til þings og fjallað um
með hvaða hætti hann fór með
bráðabirgðalagavaldið. Því var ítrek-
að neitað þrátt fyrir að þrír þing-
flokkar settu fram þá ósk. Ég held
að það séu engin dæmi um að neitum
hafi komið frá forseta við slíkri ósk,
þegar enginn tímapressa var á að
ljúka umræðunni. Þegar hér var
komið taldi ég ekkert annað tæki
vera í okkar höndum en að mót-
mæla þessu gerræði forseta þingsins
með því að ganga af fundi og það
gerðum við,“ sagði Ólafur Ragnar.
Davíð Oddsson situr fund WEF í Davos
Heimsmálin rædd
í afslöppuðu
alpa-andrúmslofti
HINN árlegi fundur Alþjóða efnahagsráðstefnunnar (World Ec-
onomic Forum) í Davos í Sviss hefst í dag, fimmtudag. Á hverju ári
koma saman um 2.000 frammámenn hvaðanæva að úr heiminum í
þessu alpaþorpi til að hittast og ræða stöðu heimsmála. Flestir eru
þeir fulltrúar fyrirtækja, sem eiga aðild að WEF og greiða fyrir það
13 þúsund dollara á ári (16 þúsund fyrir fjármálastofnanir) en einnig
er boðið um 600 fræðimönnum, stjórnmálamönnum og háttsettum
embættismönnum ásamt um 300 fulltrúum fjölmiðla, til að sitja fund-
inn. Meðal þeirra sem sitja fundinn í Davos að þessu sinni er Davíð
Oddsson forsætisráðherra.
Samkvæmt grein í Financial Tim-
es var fyrsti Davos-fundurinn hald-
inn árið 1971 og var hann skipulagð-
ur af ungum viðskiptaháskólapró-
fessor, Klaus Schwab. Hann var
nýútskrifaður úr Kennedy School of
Govemment í Harvard og hafði ný-
verið lesið bókina The American
Challenge eftir Jaques Servan-
Schreiber, þar sem því var haldið
fram að þar sem Bandaríkjamenn
stæðu miklu framar Evrópuþúum á
viðskiptasviðinu myndu bandarísk
stórfyrirtæki brátt ná undirtökunum
á alþjóðamarkaði. Taldi Schwab að
það væri tilvalin hugmynd að koma
á fundi milli bandarískra og evr-
ópskra forystumanna í viðskiptalíf-
inu og voru alls 444 stjórnendur
‘reiðubúnir að mæta til fundar í Dav-
os.
Næstu tveir fundir voru hins veg-
ar ekki éins vel heppnaðir og það
var ekki fyrr en eftir að olíukreppan
skall á árið 1973 að WEF byijaði
að þróast út í það sem það er í dag,
en þá kom upp sú hugmynd að gera
Davos að stað þar sem fulltrúar við-
skiptalífsins gætu hitt t.d. stjórn-
málamenn, fulltrúa verkalýðsfélaga
og umhverfíssinna.
Hundrað einkaþotur
Nú er svo komið að á hveiju ári
ríkir hálfgert umsátursástand í ná-
grenni bæjarins vegna strangrar
öryggisgæslu enda flestir valda-
mestu menn heimsins samankomnir
á þessum stað. Á flugvellinum í
Zurich standa um hundrað einkaþot-
ur þessa dagana og nokkrar til við-
bótar í St. Moritz. Meðal gesta að
þessu sinni eru Helmut Kohl, kansl-
ari Þýskalands, Kenneth Clarke,
fjármálaráðherra Bretlands, Viktor
Tjernómyrdín, forsætisráðherra
Rússlands, og Benazir Bhutto, for-
sætisráðherra Pakistan.
Ýmislegt hefur gerst á þessum
fundum. Það var í Davos sem Kohl
og Hans Modrow, þá forsætisráð-
herra Austur-Þýskalands, ræddu
saman 1990 um sameiningu Þýska-
lands og 1992 lýsti Nelson Mandela
því yfir að hann væri á móti einka-
væðingarstefnu ANC. Að þessu sinni
verða málefni Mið-Austurlanda i
brennidepli og heiðursgestir þeir
Yasser Arafat, ieiðtogi PLO, og
Shimon Peres, utanríkisráðherra
ísraels.
Davos-fundirnir blómstra því sem
aldrei fyrr en þó hefur á undanföm-
um árum gætt vaxandi óánægju
meðal þeirra fyrirtækja, sem standa
undir rekstri WEF, að hinir pólitísku
hagsmunir WEF séu orðnir of áber-
andi. Stjórnendur þessara fyrirtækja
telja að hið afslappaða andrúmsloft
hafi verið eyðilagt af innrás fjöl-
margra stjórnmálamanna úr þriðja
heiminum og Austur-Evrópu, sem
geri ekki annað en að biðja um fjár-
hagsaðstoð.
ÁSTAND MÁLA í RÚSSLANDIOG STEFNA BORÍSAR JELTSÍNS FORSETA
Ottast sprengingu og vill
reyna að halda í horfinu
— segir Arnór Hannibalsson prófessor í viðtali við Morgunblaðið
ARNÓR Hannibalsson prófessor segir að haldi óreiðan áfram í Rúss-
landi þýði ekkert fyrir utanaðkomandi aðila á Vesturlöndum að ætla
sér að veita aðstoð. „Vandamálin sem blasa við eru öll þau sömu og
í vestrænum markaðsþjóðfélögum. Þetta er núna blandað hagkerfi
og hvarvetna þar sem rekið er blandað hagkerfi hafa menn rekið sig
á sömu vandamálin og eru í Rússlandi nú. Það er öllum ljóst að þjóðfé-
lag með svona mikla verðbólgu gengur ekki, hún þýðir gífurlegar
þjáningar fyrir stóran hluta íbúanna. Hættan við aðferð umbótasinna
er fyrst og fremst sú að lýðskrumarar gætu náð eyrum manna sem
eru algerlega á vonarvöl og sölsað undir sig völdin“, sagði Arnór í
viðtali við Morgunblaðið. x
„Höfuðvandamálið er hvemig
koma skuli efnahagslífinu í gang
því að það er fyrir löngu gjörsam-
lega hrunið. Iðnaðurinn er með úr-
elta tækni sem sovétvaldið hafði
ekki bolmagn til að endumýja, raf-
eindabyltingin var^ þeim um megn.
Þar að auki vom tólvur gmnsamleg
tæki, líka ljósritunarvélar, þetta var
bannað víðast hvar nema í hemað-
arkerfinu og hergagnaframleiðslu
sem var alveg lokað hagkerfi, út af
fyrir sig. Eftir að Sovétríkin vom
úr sögunni var verðlag gefið fijálst.
Það þýddi risaverðbólgu, það ber
engum heimildum saman um verð-
bólgustigið, engin leið að nefna töl-
ur. Öll statistik er mjög vafasöm og
meira eða minna úr lausu lofti grip-
in“.
— Seðlabankastjórinn Geratsj-
enko, vinur stórfyrirtækjanna, er
enn við völd...
„Fjodorov [umbótasinni og fyrr-
verandi fjármálaráðherra] sagði um
hann að þetta væri afar einkennileg-
ur maður og þegar hann undirritaði
samkomulagið um myntbandalagið
við Hvíta-Rússland sagði hann að
það væri efnahagslegt asnaspark.
Þetta er nú einkunnin sem seðla-
bankastjórinn fékk hjá fjármálaráð-
herranum!
Tugmilljónir atvinnulausra
Það sem Gajdar [umbótasinni og
fyrverandi efnahagsmálaráðherra]
og Fjodorov höfðu marglýst yfir að
væri markmiðið var að koma verð-
bólgunni niður á svokallað viðráð-
anlegt stig, þ.e.a.s. innan við 100
prósent ári og helst niður fyrir 40
prósent. En það hefði þýtt að stór
hluti ríkisfyrirtækja sem eru í raun
löngu komin á hausinn yrðu form-
lega gerð upp, þeim yrði lokað. Það
myndi þýða atvinnuleysi 20 - 30
milljóna manna. Opinberlega er nú
talið að atvinnulausir séu um fímm
milljónir, aðrir nefna níu milljónir
og segja það stefna í 12 milljónir
að óbreyttu.
Með því að skrúfa fyrir ókeypis
lán sem notuð eru til að borga hall-
ann á gjaldþrota fyrirtækjum væri
hægt að ná verðbólgunni niður. Þá
myndi blasa við þetta hrikalega at-
vinnuleysi og ríkið hefur enga pen-
inga til að borga atvinnuleysisbæt-
ur. Og þá yrði Rússland að geta
treyst því að iðnveldin sjö kæmu á
vettvang með tækni og aðra kunn-
áttu til að koma hjólunum í gang í
snarhasti.
— Finnst þér líklegt að Tsjerno-
mýrdín, Geratsjenko og þeir sem að
baki þeim standa trúi því að hægt
sé að sigla áfram með því að styrkja
áfram gömlu risafyrirtækin?
„Fjodorov sagði um Tsjernomýrd-
ín að hann vissi hvemig ætti að
reka fyrirtæki í miðstýrðu sovét-
kerfi. Umfram það hefur hann ekki
hugmynd um neitt, að sögn Fjod-
orovs. Þetta em nú kannski svolitlar
ýkjur en það er þó eitthvað til í
þessu. Tsjernomýrdín hefur lýst því
yfir að endurbótum verði haldið
áfram en ekki farið eins hratt, þetta
verði engin „shock therapy" [efna-
hagsleg hrossalækning]. En samt
geti forstjórar ríkisfyrirtækja ekki
vænst þess að fá sjálfkrafa lán til
að greiða rekstrarhalla. Með þessu
síðasta er hann að rétta Gajdar
höndina.
Þeir gera ráð fyrir að halda áfram
á sömu braut í næstu fyrirsjáanlegu
framtíð, það sé ekki kominn tími til
að keyra niður verðbólguna og koma
fjármagnskerfi ríkisins í lag. Það
verði að bíða betri tíma. Fjodorov
hefur hins vegar lagt áherslu á það
að ekki sé hægt að reka atvinnulíf
með óðaverðbólgu um langt skeið.
Hinir svara á móti: Hvernig ætlarðu
Arnór Hannibalsson
að ráða fram úr þeim vandamálum
sem skapast þegar verðbólga er
keyrð niður, sérstaklega ef það er
gert á stuttum tíma?
Friedrich Hayek fjallaði um þetta
mál í fyrirlestri sem hann flutti einu
sinni í Háskóla íslands. Hann sagði
að það væru til tvær aðferðir við
að draga úr verðbólgu, önnur væri
hraðvirk og mjög sársaukafull, hin
væri hægvirk og mjög sársaukafull.
Vantar lagasetningu
Auðvitað er ábyrgðin á hendi
núverandi stjórnvalda sem hafa
varla fengist við annað en að smíða
axarsköft. Það kemst til dæmis ekki
inn í hausinn á þeim að það er ekki
hægt að reka atvinnulíf nema með
viðeigandi lagasetningu. Nú skyldi
maður ætla að nýkjörið þing hefði
gert sér grein fyrir því og tæki þessi
mál til athugunar og umræðu en
það hefur ekki gerst enn þá. Fýrsta
málið á dagskrá var að ákveða
þingfararkaup, hlunnindi og forrétt-
indi og annað því um líkt“.
— Hver eru markmið Jeltsíns for-
seta núna?
„Hann er að leita að leið og póli-
tískum samstarfsmönnum sem geta
komið málefnum Rússlands á nokk-
um veginn kyrran sjó fyrir lok kjör-
tímabils forsetans, þ.e. innan
tveggja ára. Hann sýpur seyðið af
því að hafa i orði kveðnu stutt Gajd-
ar og efnahagsstefnu hans án þess
að gefa honum tækifæri til þess í
raun og veru að framkvæma stefn-
una. Þess vegna sagði Gajdar af sér.
Hrossalækning
Jeltsín er að leita að áhöfn sem
getur siglt skipinu að sama marki
og Gajdar, það er að segja að at-
vinnulíf verði í gangi, verðbólga
verði lítil og kjör almennings sæmi-
leg án þess að það þurfi að kosta
stórátök og áhættu. Þess vegna vel-
ur hann sér nú þessa sovét-app-
aratsjíka eins og Tsjernomýrdín,
sem er svona litlaus apparatsjík, í
þeirri von að þeir geti náð þessu
marki án þess að taka áhættuna af
hrikalegum átökum. En ég held að
þetta sé nú bara ekki rétta stefnan,
hann kemst ekkert hjá því að það
verður að koma iðnaðinum í gang.
Iðnaðurinn kemst ekki í gagn nema
landbúnaðurinn fari í gang og hann
er enn í molum“.
Arnór er sammála þeim sem full-
yrða að áðurnefndrþ efnahagslegri
hrossalækningu gegn miðstýringu
og áætlanabúskap gamla tímans,
lækningu sem Pólveijar beittu með
góðum árangri, hafi ekki enn verið
beitt í Rússlandi, Gajdar hafí aldrei
fengið til þess völd.
Óttinn við sundrungu
— Ef þú værir ráðgjafí hjá ís-
lenskum fjárfestendum sem ætluðu
að sækja inn á Rússlandsmarkað
þá myndirðu hvetja til varkárni?
„Ég myndi segja þeim að fara
eitthvað allt annað, það væri alveg
út í hött. Það er fleira í þessu, það
er alltaf hætta á að Rússland liðist
í sundur. Þarna eru mörg þjóðerni,
þjóðir með stórt landsvæði eins og
Jakútar.
Moskvustjórnin óttast að verði
samið við Japani um Kúríleyjamar
og Japanir Toyotu-væði austustu
héruðin að þá lýsi Kyrrahafssvæðið
sig sjálfstætt lýðveldi sem verði
undir pólitískum áhrifum Japana.
Það má ekki gerast og þess vegna
skrifa þeir ekki undir friðarsamn-
inga við Japani. Þeir vilja frekar
fátæktina en að Japanir komi með
sína peninga, þekkingu og tækni inn
fyrir landamærin. .. Moskva á ekk-
ert nema hnefann til að halda þessu
ríki saman.
Þegar stjórnendur em komnir
á barm örvæntingar kemur oft upp
sú mikla freisting að reyna að leiða
athygli almennings frá vandanum
með hernaðarævintýri. Hveijar tel-
urðu líkurnar á að það gerist?
„Þetta er nú þegar byrjað, yfirlýs-
ingarnar um að Eystrasaitslöndin
eigi ekki að vera með neinn derring,
þau megi ekki fara í NATO, Hvíta-
Rússland er innlimað í rúblusvæðið,
Úkraínumönnum er hótað öllu illu,
íhlutun í Georgíu, hernaður í Tadzhí-
kístan. Það þarf ekki annað en kippa
í nokkra strengi til að dramatískir
atburðir fari að gerast.
Martröðin er þessi: Þegár ekki
verður lengur undan því vikist að
koma lagi á atvinnulífið; landbúnað,
iðnað og fjármálakerfi, verði þvílík
sprenging að ekki verði lengur spurt
eftir á hver átti heiður eða sök, allt
fari upp í loft og sundrist í mólekúl
og átóm. Jeltsín vill ekki ljúka sínum
valdaferli með því að vera einhvers
konar leikstjóri slíkrar sprengingar.
Hann er að reyna að fresta þessu,
eins og sagt vár: Aprés moi, le del-
uge. [A eftir mér kemur syndaflóð-
ið]“.
— Það verður nú ekki sagt að
þú skjallir Jeltsín með svona um-
mælum ...
„Jeltsín er á margan hátt hug-
kvæmur og hugrakkur en hann
verður aldrei annað en sovéskur
apparatsjík. Við getum ekki afneitað
uppeldi okkar þótt við vildum, getum
ekki þurrkað það út! En hann hefur
gert miklu meira en hægt er að
búast við af manni með þannig
ævisögu. Hann kúventi alveg um
leið og hann gekk úr kommúnista-
flokknum, þá sagði hann að leiðin
lægi í allt aðra átt og hefur staðið
við það. Það er líka spuming hvað
einn maður getur ráðið við þau öfl
sem eru að verki í svona risavöxnu
þjóðfélagi, jafnvel þótt hann hafi öll
völd sem lög leyfa“.
— Vilja Rússar afturhvarf til
kommúnisma?
„Nei og þar er þó eitt mál sem
er uppgert, meðal almennings,
menntamanna og fræðimanna, það
er ekki á dagskrá. Þessi Zjúganov,
leiðtogi kommúnista, hann lýsti því
yfir og ég trúi því að hann hafí
meint það, bæði fyrir og eftir kosn-
ingarnar, að hann væri til viðræðu
um lausn þeirra mála sem fyrir
lægju en lausnin væri ekki að fara
aftur á bak yfir í miðstýrt áætlana-
kerfí. Þetta eru að minnsta kosti
ekki stalínistar, þeir vilja ekki KGB
og alræði eins flokks“.
Viðtal: Kristján Jónsson.