Morgunblaðið - 18.04.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 18. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Torfærur á leið Litháa
til NATO og ESB
af efnahagslegum ástæðum - þ.e.
að Evrópusambandið óttist að
kjamorkuverið geti veitt evrópsk-
um raforkuverum mikla sam-
keppni með ódýrri raforku sinni.
Evrópusambandið segir hins veg-
ar að kjarnorkuverið sé ekki nógu
stórt til að ógna evrópskum raf-
orkuverum og kveðst aðeins vilja
að því verði lokað af öryggisástæð-
um.
Reuters
VALDAS Adamkus, forseti Litháens, veifar til stuðningsmanna sinna í Vilnius. Adamkus tók við embættinu á
liðnu ári og lofaði að beita sér fyrir því að Litháen fengi aðild að NATO og Evrópusambandinu.
Litháar reyna nú að
feta sig í átt að NATO
og Evrópusambandinu
en leiðirnar að því
marki, skrifar litháíski
blaðamaðurinn Gytis
Marcinkevicius, eru
torsóttar og grýttar.
Hindranirnar á þessum
tveimur leiðum eru þó
af ólíkum toga.
ALMENNINGUR í Lit-
háen hefur tekið fremur
vel í þá hugmynd að
landið gangi í Atlants-
hafsbandalagið - rámur helmingur
íbúanna er hlynntur aðild landsins
að NATO. Að minnsta kosti kom
þetta fram í skoðanakönnununum
sem gerðar voru áður en NATO
hóf árásirnar á Júgóslavíu.
Þegar rætt var um opinbera af-
stöðu Litháens til Kosovo-málsins
sögðust nokkrir þingmenn, flestir í
stjórnarandstöðu, ekki vera sam-
mála litháíska utanríkisráðuneyt-
inu, sem hélt því fram að ekki
hefði verið hægt að komast hjá
árásunum á Júgóslavíu. Ráðuneyt-
ið kvaðst ennfremur harma að til-
raunir til að leysa deiluna með
samningum skyldu ekki hafa borið
árangur.
I fjölmiðlunum kom einnig fram
það sjónarmið að Litháar ættu
ekki að styðja árásirnar og taka
undir afstöðu NATO í einu og öllu.
Þær raddir heyrðust að ekki ætti
að gera sprengjuárásir í Evrópu.
Rússneskar hindranir
Litháar vita að öryggishags-
munir Litháens eru
helstu rökin fyrir hugs-
anlegi'i aðild landsins að
NATO. Þá vaknar hins
vegar spumingin: hvað
segir þá nágranninn
stóri - Rússland? Rússneskir
embættismenn hafa margoft sagt
að Rússar myndu aldrei fallast á
að Eystrasaltsríkin gengju í Atl-
antshafsbandalagið. Embættis-
menn NATO hafa einnig margoft
svarað að Rússar ákveði ekki
hvaða ríki fái aðild að bandalag-
inu.
I Litháen væri þó ekki erfitt að
finna embættismann, stjómmála-
mann eða venjulegan borgara sem
væri fullviss um að frekari stækkun
NATO myndi ráðast að miklu leyti
af afstöðu Rússa. Haldi þeir and-
stöðu sinni við aðild Eystrasalts-
landanna að NATO til streitu væri
ekkert gagn af erlendu sérfræðing-
unum og embættis-
mönnunum sem lofsama
framfarimar hjá her Lit-
háens. Þetta er að
minnsta kosti það sem
þeir gera opinberlega
þegar þeir koma til Litháens.
Litháar geta þó bundið nokkrar
vonir við það viðhorf sem kom
fram nýlega í rássnesku tímariti
sem fjallar einkum um stjómmál.
Þar var því haldið fram að betra
væri fyrir Rússa að taka sveigjan-
legri afstöðu til hugsanlegrar að-
ildai- Eystrasaltsríkjanna að
NATO en að rássneska landsvæð-
ið Kalíníngrad verði sem gísl í
Evrópu. Með því að sýna vilja Lit-
háens, eins af nágrannaríkjum Ka-
líníngrad, meiri skilning myndu
Rússar skapa hagstæðari skilyrði
fyrir þróun landsvæðisins.
Gera sér minni vonir
Litháar vita að þeir geta ekki
gert sér miklar vonir um að aðild
þeirra að NATO verði samþykkt á
leiðtogafundi bandalagsins síðar í
mánuðinum. Það er vegna þess að
Kosovo-málið verður að öllum lík-
indum til þess að stækkun NATO
verður ekki ofarlega á dagskrá
fúndarins. Því gæti svo farið að
leiðtogar NATO-ríkjanna gæfu
ekki gaum að orðum Zbigniews
Brzezinskis, fyrrverandi þjóðarör-
yggisráðgjafa Bandaríkjaforseta,
sem segir að Litháen og Slóvenía
séu þau ríki sem séu best undir
það búin að ganga í NATO.
Evrópusambandið:
önnur vandamál
Hvað hugsanlega aðild að Evr-
ópusambandinu varðar em vanda-
málin allt önnur. Rússar segjast
vera hlynntir því að Eystrasalts-
löndin gangi í ESB en heyrst hafa
efasemdaraddir - ekki þó háværar
- meðal fulltráa litháískra bænda
og iðnrekenda. Nokkrir þeirra ótt-
ast að þeir standist ekki sam-
keppnina frá ESB-ríkjunum. Lítil
samkeppnishæfni var einnig nefnd
sem ein af ástæðum þess að Lit-
háen var ekki boðið að hefja aðild-
arviðræður.
Lettum var ekki heldur boðið í
slíkar viðræður en þeir em þó í
betri aðstöðu en Litháar þar sem
leiðtogar ESB sögðu að Lettland
kynni að verða á meðal þeirra
ríkja, sem yrði boðið til viðræðna á
leiðtogafundi í Helsinki síðar á ár-
inu, verði framhald á þeim efna-
hagsframförum sem orðið hafa í
landinu.
Skýringin á þessum árangri
Lettlands er ef til vill sú að þing
landsins hefur breytt umdeildum
lögum um ríkisborgararétt, en
breytingin varð til þess að fólk af
rássneskum uppmna á nú auð-
veldara með að öðlast ríkisborg-
ararétt en áður var. Litháen gat
ekki tekið svo sýnilegt framfara-
skref vegna þess ... að þeir vora al-
veg lausir við þetta vandamál. I
íyrsta lagi er rássneski
minnihlutinn í Litháen
ekki eins fjölmennur og
í Lettlandi. f öðm lagi
hefur verið viðurkennt
að í Litháen era engin
vandamál sem tengjast þjóðernis-
minnihlutum.
Ignalina er helsta vandamálið
Það sem einkum hefur hindrað
aðild Litháens að Evrópusam-
bandinu er hins vegar Ignalina-
kjarnorkuverið, sem var reist á
sovéttímanum og er með sömu
tegund kjarnakljúfa og Tsjerno-
byl-kjamorkuverið, en þeir era
taldir mjög óöraggir og hættulegir
umhverfinu. Evrópusambandið
segir að Litháai- þurfi að ákveða að
loka kjarnorkuverinu sem fyrst -
annars sé mjög líklegt að þeim
verði ekki boðið að hefja aðildar-
viðræður, hvorki á fundinum í
Helsinki né á næsta ári.
Litháar vilja hins vegar ekki
gefa eftir í þessu máli og segjast
ekki ætla að loka kjarnorkuverinu
nema þeir fái fjárhagslegan stuðn-
ing frá Evrópusambandinu. Kjarn-
orkuverið framleiðfr megnið af
þeirri raforku sem notuð er í Lit-
háen og litháískir embættismenn
segja að efnahagur landsins geti
hranið verði því lokað á næstu ár-
um. Stjómin í Vilnius segist vilja
nota kjamorkuverið í fimmtán eða
jafnvel tuttugu ár til viðbótar.
Þær raddir hafa einnig heyrst í
Litháen að Evrópusambandið vilji
losna við Ignalina-kjamorkuverið
Vonfr manna um að deilan verði
leyst hefur þó glæðst vegna þess
að Evrópusambandið og stjóm
Litháens hafa skipað sameiginlega
nefnd til að kanna ástandið og
meta hvað það kostar að loka ver-
inu og hvenær skynsamlegast sé
að gera það.
Hafa meiri áhyggjur af ■
vandamálunum heima fyrir
Segja má að Litháar hafi ekki
miklar áhyggjur af alþjóðlegum
vandamálum. Að vísu era fréttir
um Kosovo-málið vissulega á for-
síðum allra dagblaðanna og á með-
al fyrstu frétta í sjónvarpi og út-
varpi, en þær era ekki á meðal
þeirra mála sem venjulegir Lithá-
ar ræða mest. Það mun einnig
vera mjög sjaldgæft að litháískar
fjölskyldur ræði tilraunir Litháens
til að komast í NATO og Evrópu-
sambandið yfii’ morgunverðinum.
Eins og margar aðrar þjóðir
heims hafa Litháar mestar
áhyggjur af eigin launum, framtíð
bama sinna, hækkandi bensín-
verði, ýmsum glæpafréttum og ef
til vill pólitískum vandamálum í
heimalandi sínu - nýjasta ágrein-
ingi forsetans, jDÍngsins og forsæt-
isráðherrans. Iþróttir geta einnig
verið á meðal algengustu umræðu-
efnanna. Einkum körfuknattleik-
ur, sem er stundum nefndur
þjóðaríþrótt Litháa og stundum
það eina sem minnir útlendinga á
Litháen eftir að hafa heyrt nöfn
körfuknattleiksmanna eins og Sa-
bonis og Karnisovas, tveggja
þekktustu Litháa erlendis. Til er
þó fólk í öðram löndum sem tengir
Litháen við nöfn nokkurra lista-
manna sem era einnig þekktir víða
um heim.
Ferðaglöð þjóð
Ennfremur má nefna nýtil-
komna ferðagleði Litháa. Aðeins
níu ár eru liðin frá því landið fékk
sjálfstæði og Litháar fengu frelsi
til að ferðast til útlanda. Hvar
sem menn era staddir í Evrópu
geta þeir verið vissir um að hitta
Litháa, sem margir hverjir þurfa
þó að leggja á sig óþægilegar
rátuferðir af efnahagslegum
ástæðum.
Ferðafrelsið varð þó í
raun ekki að augljósum
veraleika fyrr en í vor
þegar samningur
Eystrasaltsríkjanna og
Schengen-ríkjanna um afnám
vegabréfsáritana tók gildi.
Nú um stundir er fremur al-
gengt að Litháar eyði fríum sínum
í nokkram framandi löndum. Jafn-
vel Gediminas Vagnorius, forsæt-
isráðherra landsins, eyddi fríi sínu
á Sri Lanka. Valdas Adamkus for-
seti ákvað hins vegar að halda
þeirri gömlu venju sinni að hvíla
sig í smáþorpi í Mexíkó með vinum
sínum. Það var hann einnig vanur
að gera þegar hann var bandarísk-
ur Lithái og embættismaður í
stjórnkerfi Bandaríkjanna.
ímynd íslands
Því miður er þó ekki hægt að
segja að algengt sé að Litháar fari
til íslands. Það er líklega vegna
fjarlægðarinnar milli landanna.
Flugfargjöldin til íslands og sú
staðreynd að ísland er á meðal
dýrustu landa Evrópu era einnig
vandamál fyrir Litháa.
í augum flestra Litháa er ísland
þess vegna dularfullt og fjarlægt
land. I huga nokkurra landa minna
er Island það ríki sem varð fyrst
til að viðurkenna sjálfstæði Lithá-
ens fyrir níu áram. Aðrir líta á ís-
land sem land hvera og eldfjalla.
Nokkrir Litháar, einkum ungling-
arafr, þekkja hins vegar Island
sem land Bjarkar.
Nauðsynleg
áhugafólki
um garðrækt
» Jafnt fyrir
byrjendur sem vana
garðyrkjumenn.
• 550 blaðsíður í
stóru broti.
• 3.000 litmyndir og
skýringarteikningar.
Sannköliuð alfræði
4>
FORLAGIÐ
Laugavegi 18 • Simi 515 2500 • Slðumúla 7 • Sími 510 2500
„Afstaða
Rússa hefur
mikil áhrif“
„Kjarnorku
ver í
veginum“