Morgunblaðið - 18.04.1999, Blaðsíða 42

42 SUNNUDAGUR 18. APRÍL 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÞORIR
STEFÁNSSON
+ Þórir Stefáns-
son fæddist á
Hvalskeri við Pat-
reksfjörð 5. ágúst
1921. Hann andað-
ist á sjúkrahúsinu á
Patreksfirði 28.
mars síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru Stefán Ólafs-
son, f. 10.1. 1891, d.
3.5. 1942, og Val-
borg Pétursdóttir,
f. 8.1. 1893, d. 19.7.
1975, bændur á
Hvalskeri. Systkini
Þóris eru: Guðbjörg
(Stella), d. 16.4. 1984; Pálína,
búsett í Kópavogi, maki Hörður
Kristófersson; Pétur, vélvirki,
búsettur í Reykjavík, maki Þór-
halla Björgvinsdóttir; Arnfríður
(Ásta), kaupmaður á Patreks-
Hann Þórir bróðir er dáinn, hann
var elstur af firnm bömum hjón-
anna Stefáns Ólafssonar og Val-
borgar Pétursdóttur á Hvalskeri.
Hann ólst upp á kreppuárunum
egar allt var af skornum skammti,
eningar sáust ekki og fólk varð að
lifa sem mest af því landið gaf. Jörð-
in var lítil og kostarýr en það vildi
til að sjórinn gaf vel af sér og eins
var snemma mikil garðrækt, svo við
höfðum alltaf nóg til matar. Gesta-
gangur var mikill á heimili okkar en
aldrei var matarskortur. Móðir okk-
ar var snillingur í matargerð og
kunni að gera mikið úr litlu.
Þórir naut almennrar bama-
fræðslu eins og þá gerðist. Veturinn
1941-’42 var hann á héraðsskólan-
"VÍm á Laugarvatni, en þá um vorið
Iést faðir okkar langt um aldur fram
og þá varð ekki um frekari skóla-
göngu að ræða. Mér þykir líklegt að
hann hafi óskað sér meiri menntun-
ar, en svona var þetta í þá daga, það
þurfti meira en að rétta út höndina,
en aldrei heyrði ég hann barma sér
yfir því.
Hann gerðist svo fyrirvinna
heimiiisins, þá voru tvö yngstu
systkinin, Pétur og Ásta, innan við
fermingu. Hann fór svo oft túra á
togaranum Gylfa frá Patreksfirði til
að drýgja tekjur heimilisins en við
hin systkinin hjálpuðumst að heima

Útfararstofa íslands sér um:
Útfararstjóri tekur að sér umsjón útfarar
í samráði við prest og aðstandendur.
- Flytja hinn látna af dánarstað I líkhús.
- Aðstoða við val á kistu og líkklaaðum.
- Undirbúa lík hins látna i kistu og
snyrta ef meö þarf.
Útfararstofa íslands útvegar:
- Prest.
- Dánarvottorð.
- Stað og stund fyrir kistulagningu
og útför.
- Legstað í kirkjugarði.
- Organista, sönghópa, einsöngvara,
einleikara og/eða annað llstafólk.
- Kistuskreytingu og fána.
- Blóm og kransa.
- Sálmaskrá og aðstoöar við val á
sálmum.
- Ukbrennsluheimild.
- Duftker ef llkbrennsia á sér stað.
- Sal fyrir erfidrykkju.
- Kross og skilti á leiði.
- Legstein.
- Flutning á kistu út á land eða utan af
landi.
- Flutning á kistu til landsins og frá
landinu.
Útfararstofa íslands - Suðurhlíð 35
■ - 105 Reykjavík. Stmí 581 3300 -
allan sótarhringinn.
firði, maki Ari
ívarsson.
Sambýliskona
Þóris er Sigurbjörg
Sigurbergsdóttir
frá Svínafelli í
Hornafirði. Börn
Þóris eru: Stefán
flugmaður, móðir
hans er Ásta Ein-
arsdóttir, maki
Leila Þórisson, f.
Esteban og á hann
tvö börn; Sigurþór
Pétur vélstjóri og
bóndi, var kvæntur
Ingu Einarsdóttur
og á hann þrjú börn; Birgir
stjórnmálafræðingur, Borgar
skipasmiður, Margrét Guðrún
stúdent og leiðbeinandi.
Utför Þóris fór fram frá
Sauðlauksdalskirkju 3. apríl.
á meðan. Nú eru tímamir breyttir
enda er þetta löngu liðin tíð. Þegar
ég horfi til baka til bernskuáranna
minnist ég þess þegar eldri systkini
mín, Þórir og Stella, leiddu mig með
sér hvert sem þau fóru. Við sulluð-
um í ánni og þar voru klettar sem
okkur var bannað að klifra í, en
þegar við vomm komin í hvarf við
bæinn, var auðvitað klifrað í klett-
unum. Þórir var foringinn og
klifraði hæst, Stella var hugrökk og
klifraði lika en var ekki eins djörf,
en ég hafði alltaf verið skræfa og
stóð fyrir neðan full af aðdáun og
skelfingu. Eg minnist þess líka þeg-
ar við fórum í „Bug“ að tína kræk-
ling og kúfisk en þessi skelfiskur er
herramannsmatur. Oft komum við
blaut upp á axlir úr þessum leið-
öngrum, því kúfiskurinn gaf sig
best til þegar sjórinn féll upp á heit-
an sandinn og þá var ekki verið að
hika við þó að yrði dálítið djúpt. Ég
man líka þegar við Þórir fórum í
„Bug“ að grafa upp sandmaðk og
fómm svo á skak fram á fjörð að fá í
soðið. Þegar ég lít til baka til þess-
ara löngu liðnu ára fmnst mér þetta
hafa verið dýrðardagar.
Þórir eignaðist snemma vömbfl,
Ford árgerð ‘29. Hann gekk undir
nafninu „Gamli Gráni“. Þegar böil
voru haldin á Rauðasandi, kom fólk
sjóveg frá Patreksfirði til okkar á
Hvalskeri, þá var yfir fjallveg að
fara og var þá raðað eins þétt á bíl-
pallinn og hægt var og ekið sem leið
lá og var oft glatt á hjalla á bflpall-
inum. Þótti þetta hinn mesti lúxus,
ekki síðri en „skmggukermr" nú-
tímans. Þórir tók svo við búinu og
þar lá allt hans ævistarf.
Þegar dætur mínar, þær Valborg
og Kristín, voru litlar vorum við
alltaf fyrir vestan um tíma á hverju
sumri og Rristín var þar öll sumur
frá níu ára aldri til fermingar og
eiga þær margar góðai' minningar
frá þeim tíma. Þórir var þeim alltaf
góður og fyrir það færam við fram
kærar þakkir að leiðarlokum
Þórir var glaðiyndur ungur mað-
ur, hann var óáreitinn og friðsamur
og hann kunni ekki að bera hönd
fyrir höfuð sér þegar ómaklega var
að honum vegið. Sambýliskona Þór-
is er Sigurbjörg Sigurbergsdóttir.
Sigurþór elsti sonur þeirra hefur nú
tekið við búinu og er hún þar hús-
móðir og hjálpar til við uppeldi
barna hans.
Síðustu ár hafði Þórir átt við
heilsuleysi að stríða. Hann dvaldi að
mestu á sjúkrahúsinu á Patreksfirði
frá áramótum. Ég vil þakka Borgari
frænda mínum fyrir hvernig hann
annaðist um pabba sinn allt síðasta
ár svo hann gat verið svo lengi
heima sem raun varð á. Einnig vil
ég þakka Ástu systur fyrir allt sem
hún gerði fyrir bróður okkar alla tíð
og sérstaklega eftir að hann var
kominn á sjúkrahúsið, bæði með
heimsóknum og eins að gæta þess
að hann vanhagaði ekki um neitt og
bæta úr ef eitthvað vantaði.
Ég og fjölskylda mín þökkum
kæmm vini fyrir samfylgdina og
biðjum honum blessunar á ókunn-
um stigum. Einnig bið ég fjölskyldu
hans blessunar á komandi tímum.
Pálína Stefánsdóttir.
Æskuheimili Þóris á Hvalskeri
var um margt nokkuð sérstakt, en á
uppvaxtarárum Þóris og lengi fram
eftir öldinni var Hvalsker nokkurs
konar umferðarmiðstöð eða „0ster-
port“ Rauðasandshrepps með til-
heyrandi gestagangi. Á Brandsstöð-
um, sem er í túnjaðrinum á
Hvalskeri, var starfrækt sláturhús
og verslun Kaupfélags Rauðsend-
inga.
Foreldrar Þóris, þau Valborg
Péturdóttir og Stefán Olafsson,
vom af aldamótakynslóðinni
svokölluðu, það era líklega fáir nú í
dag sem gera sér grein fyrir þeim
miklu breytingum sem vora að hefj-
ast hjá íslenskri þjóð um aldamótin
og aldamótakynslóðin setti af stað.
Breytingar þessar vom nokkuð
komnar á skrið á uppvaxtarámm
Þóris.
En hvað var um að vera? Jú, for-
eldrar Þóris, eins og margir aðrir af
aldamótakynslóðinni á þessum
tíma, voru að gerast sjálfs sín ráð-
andi. Stefáni hafði auðnast þrátt
fyrir fátækt að komast til náms í
Élensborgarskóla í tvo vetur, nokk-
uð sem fátítt var meðal fátæks al-
múgamanns þess tíma sem tekinn
hafði verið í fóstur eftir fráfall móð-
ur og sundrunar fjölskyldu. Sem
sagt foreldrar Þóris koma aftur í
Birting afmælis-
og minningargreina
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar til birtingar
endurgjaldslaust. Greinunum er veitt viðtaka á ritstjórn blaðsins í Kr-
inglunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu blaðsins í Kaupvangsstræti 1,
Akureyri. Þá er enn fremur unnt að senda greinarnar í símbréfi (569
1115) og í tölvupósti (minning@mbl.is) — vinsamlegast sendið grein-
ina inni í bréfinu, ekki sem viðhengi.
Um hvern látinn einstakling birtist ein uppistöðugrein af hæfilegri
lengd, en aðrar greinar um sama einstakling takmarkast við eina örk,
A-4, miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd, - eða 2.200 slög (um
25 dálksentimetra í blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða ljóð takmarkast
við eitt til þrjú erindi. Greinarhöfundar era beðnir að hafa skírnar-
nöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
LEGSTEINAR f Marmari
Islensk framleiðsla Granít
Vönduð vinna, gott verð Blágrýti
Sendum myndalista Gabbró
MOSAIK Líparít
Hamarshöfði 4, 112 Reykja vík
sími 5871960, fax 5871986
nágrenni heimaslóðanna eftir fjar-
vem við nám og störf syðra, þau
voru full af baráttuþreki til að eign-
ast jörð og hefja búskap. Einnig
vora þau mjög virk í öllu því sem til
framfara heyrði. Þau festu kaup á
jörðinni Hvalskeri árið 1920, í þess-
um anda framfara og uppbyggingar
sem þá var til sveita ólst Þórir upp.
Þórir stundaði nám í Héraðsskól-
anum á Laugarvatni veturinn 1941
til 1942, en skólaganga hans fram til
þessa hafði verið eins og gerðist á
fyrrihluta aldarinnar, en þá var
börnum kennt í farskóla sem hald-
inn var til skiptis á nokkrum bæjum
sveitarinnar.
Stefán faðir Þóris lést 1942 og
kom það í Þóris hlut að taka við bú-
rekstrinum á Hvalskeri. Einnig veit
ég að hann mun hafa látið sér annt
um velferð og uppeldi yngri systk-
ina sinna. Þórir byggir búið á
Hvalskeri upp eins og gekk og gerð-
ist, byggt var fjárhús, fjós, hlöður
og síðast var byggt nýtt íbúðarhús.
Þetta er ekki það merkilegasta við
starfsævi Þóris heldur sú saga sem
hér fer á eftir.
Þegar vélvæðing til sveita hófst
tók Þórir virkan þátt í henni. Hann
var einn af fyrstu bílstjómnum í
Rauðasandshreppi og eignaðist
snemma vömbfl og jeppa. Einnig
fór hann á dráttarvélanámskeið sem
haldið var á Bændaskólanum á
Hvanneyri fyrir verðandi stjórn-
endur slíki'a véla.
Vélvæðingin örvaði mjög upp-
bygginguna í sveitum landsins.
Einn af fylgifiskum aukinna um-
svifa bænda var að meira og meira
land var brotið til ræktunar. Einnig
var farið að huga að landrækt og
uppgræðslu almennt.
Á Hvalskeri eins og á mörgum
jörðum á Vestfjörðum vom ekki
möguieikar til stórfelldrar ræktun-
ar á hentugum svæðum en þó var
ræktað það sem hægt var með
þeirra tíma tækjum. Valborg móðir
Þóris var framfarasinnuð kona og
þar kom að hún gerði samning við
þáverandi landgræðslustjóra um
byltingarkennda framkvæmd sem
var að græða upp svokallaðan
Sandodda með melgresi en
Sandoddinn er skeljasandseyri fyrir
mynni Sauðlauksdals. Oddinn er að
hluta til í landi Hvalskers og var á
þeim tíma algjör auðn.
Fáir hafa þá trúað að slíkur ár-
angur gæti náðst sem Þórir náði í
þessari uppgræðslu Sandoddans.
Segja má að þessi uppgræðsla hafi
öðram þræði verið ævistarf þess
manns sem nú er genginn. Árang-
urinn er nánast einstakur. Þórir
sannaði að græða má upp örfoka og
næringarsnauðan skeljasand svo að
til nota geti orðið, því síðustu 20 til
30 árin hefur verulegur hluti hey-
fengsins á Hvalskeri verið af þessu
áður örfoka landi. Það sem var svo
sérstakt við þessa uppgræðslu var
að með því að taka landið snemma
til nytja þá tókst Þóri að halda
sandsléttunni sinni nánast pall-
sléttri og ávallt véltækri með hefð-
bundnum heyskapartækjum nútím-
ans. Landgræðsla ríkisins naut
mjög góðs af starfi Þóris því mikil
melfræsöfnun var stunduð í landi
Hvalskers á fljótvirkan hátt, því þar
varð vélum við komið, en snöggtum
tafsamara var að safna slíku fræi á
svæðum þar sem melurinn fékk að
mynda hóla og hæðir.
Þegar ég var að alast upp á Pat-
reksfirði var notað hvert tækifæri
til að komast í heimsókn til frænd-
fólksins á „Skeri“. Þar var ævinlega
fjör og gleði. Á hverju sumri vom
þar aðkomubörn til sumardvalar,
oft tvö til þrjú. Oftast vora það
frændsystkin en einnig vandalaus.
Öll þessi börn sem nú eru orðin
uppkomið fólk hændust mjög að
Þóri. Það væri of langt mál að rekja
allar þær góðu minningar frá
Hvalskeri sem koma upp í hugann
við ritun þessarar gi'einar, en þær
koma ein af annarri og hver annarri
skemmtilegi'i, minningar um sil-
ungsveiði í Sauðlauksdalsvatni,
kolaveiði af bryggjunni á Brands-
stöðum eða dorg af skektunni sem
til var á Skeri, minningar um fjöl-
skyldusamkomur, nokkurs konar
kvöldvökur á kyrrum sumarkvöld-
um. Áhyggjur og armæða er eitt-
hvað sem er óskaplega fjarlægt
minningunum frá Skeri í den.
Líklega em sjónvarp og fleiri
kassar álfldr að lögun á góðri leið
með að koma í veg fyrir að kynslóð-
in sem nú er að vaxa upplifi svipað
andrúmsloft og það sem ég hef
reynt að lýsa og þar með einnig að
koma í veg fyrir að hún eigi slíkar
minningar. Ég spyr mig stundum
þeirrar spumingar hvort sú lífsgleði
sem ríkti í hjörtum okkar
frændsystkinanna sem gengu um
garða hjá Þóri á Skeri í gamladaga
finnist einhvers staðar nú eða er
eitthvað annað komið í staðinn.
Þórir hafði mikið skopskyn og
kunni að koma orðum að hlutunum.
Má ég til með að nefna tvennt sem
er aðeins brot af mörgum skemmti-
legum sögum af Þóri er hann þurfti
að svara spumingum lítilla
frændsystkina sinna um lífsins
gang.
Einhverju sinni varð ung frænka
mín vitni að því er heimiliskötturinn
á Skeri var með miklum breima-
hljóðum úti á túni og fann hún mikið
til með vesalings kettinum. Spyr
hún Þóri hvað muni vera að kisu.
Fær hún þá að vita að kisa muni
vera sárkvalin af liðagigt í rófunni.
Vakti það mikla kátínu þegar sú
stutta fór að lýsa fyrir foreldrum
sínum sjúkdómseinkennum liða-
gigtarinnar í kisunni á Skeri.
Önnur saga af lífinu og tilvemnni
var sú þegar önnur frænka verður
vitni að því er kýrnar tóku upp al-
deilis furðulegt háttalag. Hún spyr
Þóri hverju sæti, og ekki stóð á
svarinu: þegar kýrnar ættu afmæli
þá óskuðu þær „afmæliskúnni“ til
hamingu með daginn á þennan veg.
Jæja, gamli minn, ég þykist vita
að sé það leyfilegt, þá sértu farinn
að snúa dömunum í ræl og vals
þama fyrir handan. Sennilega
þarftu nú ekki að fara 28 sinnum út
úr bfl til að opna og loka hliðum á
leið þinni til þeirrar iðju.
Héðan frá mér hefurðu mínar
bestu kveðjur og þakkir fyrir allt
gamalt og gott. Guð geymi þig, Þór-
ir minn.
Ivar Arason, ms. Baldri.
Látinn er á 78. aldursári, Þórir
Stefánsson, bóndi á Hvalskeri við
Patreksfjörð. Ég skynjaði Þóri
aldrei sem gamlan mann og því bar
andlát hans óvænt að. Að leiðarlok-
um vil ég setja nokkur orð á blað
um hann og Hvalskersheimilið eins
og ég man það best.
Þórir fæddist og ólst upp á
Hvalskeri, elstur fimm barna Val-
borgar Pétursdóttur og Stefáns
Ólafssonar, sem bæði voru ættuð af
Rauðasandi. Árið 1943 varð heimilið
fyrir því áfalli að heimilisfaðirinn,
Stefán, féll frá á besta aldri. Það
kom í hlut elsta sonarins, Þóris, að
gerast ráðsmaður móður sinnar og
standa fyrir búi með henni. Auk bú-
starfa heima fyrir vann hann oft ut-
an heimilis á þessum áram. Hann
var um skeið til sjós á toguram
Vatneyrarútgerðarinnar, og við
vélavinnu í landi. En sakir þess að
hann var rúmlega einni kynslóð mér
eldri kann ég ekki að greina lífs-
hlaup hans náið á þessum áram.
Þegar Þórir var um fertugt
kynntist hann ungri stúlku, Sigur-
björgu Sigurbergsdóttur frá Svína-
felli í Nesjum og felldu þau hugi
saman. Á skömmum tíma fæddust
þeim synimir þrír, Sigurþór, Birgir
og Borgar, og fáum árum síðar
dóttirin Margrét. Nokkrum árum
fyrr var Þórir í sambúð um skeið
með Ástu Einarsdóttur, og eignað-
ist með henni elsta son sinn, Stefán,
sem ólst upp með föður sínum og
Valborgu ömmu meðan hennar naut
við og síðar Sigurbjörgu fóstra
sinni.
Þórir var af þeirri kynslóð er
uplifði „mótoraflsins ævintýri“ á
ungum aldri og þá byltingu er það
leiddi af sér í ræktun lands og sam-
göngubótum.
Hann sótti vélanámskeið á
Hvanneyri og lærði á jarðýtur og
jarðvinnslutraktora. Um þetta leyti
keyptu bændur á Rauðasandi ásamt
Valborgu á Hvalskeri einn slíkan
traktor af gerðinni International
W4. Þórir stjórnaði þeirri vél nokk-