Eimreiðin - 01.09.1905, Page 1

Mór.
(Framhald frá i. hefti).
2. Þurelta. — Aðferð þessa mætti líka nefna mómótun
til aðgreiningar frá mósteypu — voteltu. — Á dönsku er þannig
unninn mór nefndur »Pressetörv« á sænsku »presstorf« eða
» maskinformtorf«.
Við mómótun er mórinn eltur eins og hann kemur fyrir, án
þess að sett sé vatn saman við hann.
Pað var tekið fram áður, að mikla þýðingu hefði að ræsa
vel mómýrarnar, áður en tekið er að vinna þær. Að því er mó-
eltuna snertir, þá fæst eins og áður er sagt vinnusparnaður í aðra
hönd, er nemur miklu meiru en framræslukostnaðinum. Sama er
að segja um voteltuna, en þar bætist það við, að ef þureltan á
að fara í góðu lagi, má mórinn, sem eltur er, helzt ekki hafa
meira en 80 títíundir af vatni, en mór úr votum mýrum hefur oft
í sér 90 títíundir vatns. Ennfremur er þvi svo varið, að mýrin
sjálf er venjulega brúkuð fyrir þerrivöll við þureltu og er því mjög
áríðandi að yfirborð hennar sé sem allra þurrast að unt er. Við
þureltu er því rækileg framræsla ekki einungis gagnleg, heldur al-
veg nauðsynleg. Sé mýrin mjög vot, ætti helzt að ræsa hana
svo sem ári áður en byrjað er á mótekjunni, svo hún hafi tíma
til að síga og þéttast. Aðalskurðirnir, sem ætíð eru fáir, stund-
um aðeins einn, eiga að ná til botns í mýrinni; skurðirnir á þerri-
vellinum eru venjulega gjörðir 0,5 m. á dýpt, en með aðeins
10—20 m. millibili.
Um miðja nítjándu öld voru smíðaðar móvélar, bæði á Eng-
landi, Pýzkalandi og víðar, en flestar reyndust þær lítt nýtar. Pað
er fyrst árið 1858 að nýtileg móeltivél kemur til sögunnar. Hana
lét ministeralráð Weber í Bajern smíða. Vél Webers líktist í aðal-
atriðunum vélum þeim, er hafðar eru til að elta leir við tígul-
steinsgjörð. Fyrst framan af var mórinn mótaður með höndum,
líkt og þá tíðkaðist með tígulsteina, en brátt var vélinni breytt
þannig, að mórinn kom úr hénni í mátulega digrum ferstrendum
streng — eða strengjum —, er svo var skorinn í hæfilega stór
stykki.
Á síðustu árum hafa verið smíðuð kynstrin öll af móeltivél-
um, og hafa ýmsar þeirra reynst vel, aðrar lakar, eins og gengur.