Dagblaðið - 02.06.1977, Blaðsíða 13

\/-
13
N
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 2. JUNl 1977.
I garði litanna
Um yf irlitssýningu á verkum ióhanns Briem í Listasafni
, íslands
Þessa dagana stendur yfir
sköruleg yfirlitssýning á verk-
um Jóhanns Briem í Listasafni
íslands, en á þessu ári verður
listamaðurinn sjötugur. Þar
eru til sýnis samtals 125 verk,
öll gerð með olíu og bera þau
vott um einstaklega heillegt
lífsstarf og sjálfstæða mynd-
hugsun. Þó hefðu myndskreyt-
ingar Jóhanns fyllt enn frekar
upp í þessa mynd og sakna ég
þess að sjá þær ekki á þessum
vettvangi. Jóhann stundaði
myndlistarnám hér heima hjá
þeim Jóni Jónssyni, Rikharði
Jónssyni og Eyjólfi Eyfells
ásamt menntaskólanámi á
árunum 1922-29, en hélt síðan,
e.t.v. fyrir áeggjan Eyjólfs, til
Dresden í Þýskalandi. Þar var
Jóhann við nám frá 1929-34 —,
uns nasisminn fór að gera lista-
skólum landsins lífið leitt.
Áf nýju raunsœi
Óvénju lítið er af elstu mynd-
um hans á þessari sýningu,
hvað sem veldur og er hlaupið
yfir feril Jóhanns til ca 1950
með einum tíu myndum. Þær
sýna þó ágætlega af hvaða
brunnum Jóhann bergði á þess-
um þroskaárum sínum, þ.e.
hinum kvika þýska express-
sjónisma sem þá hafði látið af
mestu ýkjunum í lítavali og
grundvallaðist á nýju raunsæi
(Neue Sachlichkeit) og hvat-
legri notkun dökkra lita..Þessar
elstu myndir Jóhanns eru því
ekki ólíkar þeim myndum sem
Finnur Jónsson, nýkominn frá
Þýskalandi, gerði á svipuðum
tíma, nema hvað uppbygging
Jóhanns er tilfinningalegri og
ekki eins „konstrúktíf" og mál-
verk Finns. En hafi þetta
drungalega raunsæi verið
góður undirbúningur, þá var
það Jóhanni ekki allskostar að
skapi þegar fram leið og um
1945 er farið að örla á nýrri
hugsun og persónulegri í mynd-
um hans. Litirnir eru skærir og
ekki skarpt afmarkaðir, oft sér-
kennilega samvaldir og undir-
strika dulúð og ákveðna ein-
manakennd af rómantískum
toga.
Litur er inntak
Skip með hvítu segli, frá
1944, bendir mjög ákveðið til
þess sem koma skal í list
Jóhanns. I forgrunni stendur
stúlka og snýr baki að okkur en
handan við hæð ber hvít segl
við himin. Myndin fjallar ekki
um tilfinningar stúlkunnar
gagnvart því sem hún sér,
heldur er hún einskonar upp-
fylling sem teflt er á móti lit
seglanna, „hvítt“ er hér lykil-
orðið. Samspil þess litar og
jarðlitanna er inntakið.
Tilfinningalegt gildi og jafn-
vægi lita verður allar götur
síðan burðarás listsköpunar
Jóhanns Briem og hvort sem
myndir hans kallast Hvítur
riddari, Bleik jörð, Blár hestur
Kerfið leysir
kjaradeiluna
v
Enn þá standa yfir samninga-
umleitanir á Loftleiðahóteli
milli ASÍ og vinnukaupenda, —
eins og nú heitir hjá forystu-
mönnum ASÍ — þ.e. Vinnuveit-
endasamband tslands.
Allir sem eiga hlut að máli,
fara að verða hagvanir þar,
allavega skortir þá ekki mat og
drukk, — að fyrri reynslu. Það
væri óskandi að þá sögu gæti
verka- og launafólk sagt, jafn-
vel það sem stendur í eld-
línunni og knýr á um nýja
kjarasamninga með yfirvinnu-
banni og erfiðum fjárfórnum,
— þótt það fólk fái fast að þvi
tóm launaumslög á viku hverri
og um mánaðarlok og vatn og
brauð til matar, — það sem
minnst hefur verður alltaf að
færa stærstu fórnirnar, það er
gömul og ný saga.*
Kerfið, — samtryggingin —
verður að halda öllu sínu, það
er mest um vert, að innviðir
þess bresti ekki, þá getur
lýðræðið liðazt. Hvar stöndum
við þá, — fólkið í landinu?
Það hefur tæpast leynt sér og
er nú loks allra manna mál að
verka- og launafólki sé ekki
fært að lifa af því kaupi sem 8
vinnustunda dagur gefur því,
og eru það vissulega orð að
sönnu. En, nú meðan ,,kerfið“
er að sjatla sín innri mál verður
svo að vera, — þessar launa-
stéttir verða að fórna nokkru,
— þar til séð er hvað bezt er að
gera, — „kerfi“ og þjóð til
heilla. Fólkið veit réttilega að
forystumenn ASl skilja stöðu
þess öllum öðrum betur og
standa með verka- og launa-
fólki þegar kjarabóta er þörf,
— liðin ár sanna það svo ljós-
lega!
Kjarasamningarnir 1974
— voru samningar fólks-
ins:
En þó hefði ekki dregið úr
gildi þeirra þá það sem nú fyrst
er vitað og er upplýst fyrst í
leiðara Þjóðviljans 26/5. ’77, en
þar er fullyrt, „að mjög víða 1
íslenzku atvinnulífi væri I
rauninni hægt að afkasta jafn-
miklu með átta stunda vinnu-
degi, eins og gert hefur verið á
tíu vinnustundum eða fleiri.
Þetta sýnir, að án verulegra
nýrra útgjalda fyrir atvinnu-
fyrirtækin væri mjög víða hægt
að greiða mönnum fyrir 40
stunda vinnuviku það kaup sem
nú eru 50-60 stundir að vinna
fyrir." Ég tala heldur ekki um
ef þá hefði verið ljóst sem nú er
upplýst af viðtölum manna og
yfirvinnubannið hefur leitt í
ljós hjá ýmsum kunnum at-
vinnurekendum, bæði hvað
varða stundvísi og afköst og það
sem mest er um vert, það er að
— „án ósæmilegs vinnuálags er
hægt að ljúka sömu verkum á 8
vinnustundum, sem áður hafa
tekið 10 vinnustundir. Þar er
hægt að hækka kaupið um 35%
án þess að atvinnurekendur eða
ríkisvaldið láti af hendi eina
einustu krónu.“ Það er leitt,
hvað leiðarahöfundar Þjóð-
viljans eru oft seinvitrir,
— en eins og sjá má var
Morgunblaðið fljótt að grípa
hugmyndir þessar um hag-
ræðingar um vinnuafköst án
„ósæmilegs” vinnuálags, —
‘Þessi leiðari Þjóðviljans þótti
Morgunbl. á ýmsan hátt
íhugunarverður. Það er oft
undarlegt hvað þessi tvö blöð
skilja vel hvort annað þegar
harðnar á dalnum og samning-
ar eru lausir.. Hitt má minna á
að þegar kjarasamningar voru
gerðir 1974 var við völd í
landinu vinstri-ríkisstjórn,
vinveitt verka- og launafólki og
forseti ASl ráðherra í þeirri
stjórn, — hefði þá þessi
vísdómur leiðarahöfundar legið
fyrir og verið hagnýttur af
stjórnvöldum og öðrum, hefðu
kjör og vinnuálag verka- og
launafólks aldrei orðið eins og
þau eru í dag og samningar nú
orðið í öllu greiðari en nú er í
reynd og kaupgjald allt raun-
hæfara en fólk býr nú við og
dýrtíðin e.t.v. öllu minni, en
þ. j er vissulega auðvelt að vera
skynsamur eftir á.
Kjarasamningar voru aft-
ur gtrð'.r 1976.
Hlutur fólksins i þeim
samningum var eins og fyrri
samningur byggður að mestum
hluta á mikilli yfirvinnu og
miklu vinnuálagi, tima- og
mánaðarkaup lágt. En þá var
komin nýog öllu óviðráðanlegri
rikisstjórn og auk þess hægri
stjórn svo nú varð að vanda til
verka og gleyma ekki góðri
samvizku og nú var ekki nóg að
setja góðan og stóran punkt aft-
an við samningana. — Þá var
nauðsynlegt að setja og gera að
höfuðkröfu rauð strik til að
tryggja það örugglega að verka-
og launafólk héldi fyllilega
sínu og að kaupmáttur þess
héldist óbreyttur allt samnings-
tímabilið. Stjórn ASl gerði sér
það fullljóst strax við samnings-
gerð að á verðbólgutímum var
nauðsyn að setja rauða og
örugga ventla á verðbólguna,
því nú varð að tryggja að
kaupmáttur launa héldist
óbreyttur allt samningstíma-
bilið.
Myndlist
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Rautt par eða Svört fjöll, þá er
það ávallt liturinn sem skiptir
höfuðmáli, ekki hesturinn,
riddarinn eða fjöllin.
I meðhöndlun hans og stað-
setningu á striganum á Jóhann
fáa sér líka og slík er aðgát
hans og yfirvegun að það er
næstum aldrei sem liturinn
verður að hrárri rómantískri
slikju, eins og svo oft kom fyrir
kollega Jóhanns, Jón Engil-
berts. Myndir Jóhanns eru því
fyrst og fremst stemmningar
þar sem miðlað er dulúð,
draumlyndi og náttúruinnlif-
un og því er.listamaðurmn ao
eðlisfari einn af helstu afstrakt-
málurum okkar.
Veruleikinn ótylla?
Þessi staðhæfing kemur
sjálfsagt flatt upp á marga, þar
sem fáir hafa fengist eins mikið
við að mála fólk, dýr og báta
eins og Jóhann Briem. En fólk
hans er líflausar klippimyndir
sem oft snúa við okkur baki og
gefa ekkert mannlegt sam-
band eða tilfinningar til kynna
með látbragði sínu, dýrin eru
flatar einingar sem raðað er
upp eins og afstrakt flötum og
myndir Jóhanns af bátum segja
okkur ekkert um báta en allt
um myndbyggingu. Þvf mundu
sumir halda því fram að þegar
veruleikinn hefur svo rækilega
verið sviptur eðli sínu þá sé
hann einungis átylla og lista-
maðurinn sé því aðeins sjálfum
sér samkvæmur að hann losi sig
við hann og spili á litina
óbundna. Um þetta má eflaust
lengi deila. Sönnun þess að
myndir Jóhanns væru eins
kraftmiklar og áleitnar sem
afstraktmyndir eru verk eins
og Bátar á Níl (nr. 76), Urð (nr.
82) og Túnhlið (nr. 105) sem
snerta áhorfandann djúpt, áður
en hann í raun hefur gengið úr
skugga um myndefnið. Síðast-
jnefnda myndin, svo og nokkrar
myndir af kerruvögnum þar
sem leikið er á ljós og skugga,
bentu mér á óbein tengsl þeirra
Jóhanns og Hrings Jóhannes-
sonar sem ég ekki hafði gert
mér grein fyrir áður.
Sömu forsendur
Síðustu tíu ár hafa myndir
Jóhanns lítið breyst, heldur
hefur listamaðurinn stöðugt
unnið að því að fága þær for-
sendur sem hann gaf sér á
árunum eftir stríð. Litasam-
stæður hans eru þó orðnar ögn
skærari og ákveðnari skil milli
eininga eru áberandi og lista-
maðurinn er nú farinn að
umlykja myndflötinn eins-
konar máluðum ramma,
kannski fyrir áhrif frá fyrir-
myndinni að Ráðhústeppinu.
Jóhann Briem er enn sem fyrr
hógvær verkamaður í garði lit-
anna og á vonandi eftir að
vinna þar lengi.
Kjallarinn
GarðarViborg
Kjarasamningar 1977.
Þegar hugað er að
uppbyggingu samninga og
hverjir þeir verða í veruleikan-
um kemur eitt og annað fram í
dagsljósið sem almenningi er
hulið, en þó er ljóst að ýmsir
þrýstihópar hafa gert óheyri-
legar kröfur sem ganga þvert á
þá stefnu sem mörkuð var á 33.
þingi ASl — kröfur sem þeir
vildu ná fram með mætti heild-
arsamtakanna og bæta hag sinn
verulega með sama hætti og
þeir hafa gert í samningum
fyrri ára. En eins og fólk hefur
heyrt í öllum fréttatímum út-
varps- og sjónvarps frá fyrstu
tlð, eða allt fram að hvítasunnu,
hefur einvörðungu verið rætt
um sérkröfur en fólk lítið vitað
um þessar sérkröfur hefðu í
raun að geyma. En samningar
verka- og launafólks hafa staðið
I sjálfheldu af fyrrgreindum á-
stæðum en sérkröfur þessar
verða lítið fyrir það fólk sem nú
stendur í yfirvinnuverkföllum
án getu til þess að veita þessa
pressu nema með þungum fórn-
um. Ljóst er að þessar sér-
kröfur verða að vikja fyrir
heildár- eða aðalkröfum sjálfs
láglaunafólksins og samningar
verða að takast hvað sem sér-
kröfum þrýstihópanna viðkem-
ur. Það verður að semja.
En rétt er að minna á að
þegar yfirstandandi samninga-
umleitanir höfðu staðið
hæfilegan tíma og hvorki gekk
eða rak og komið var fram að 1.
maí var teningum kastað. For-
seti ASl gaf út dagskipan á
útifundi á Lækjartorgi og til-
kynnti verka- og launafólki að
nú væri þörf aukins þrýstings
og ráðið væri eitt að hefja yfir-
vinnuverkfall og það skyldi
taka gildi 2. mai 1977, hvað sem
tekjum þessa fólks viðkæmi.
Nú, en samkvæmt tillögu
forystumanna átti þetta bann
ekki að ná til vaktavinnu og að
hluta af mannúðarástæðum en
þó var þessi ráðstöfun svo
heppilega útlögð að ýmsir
tekjpháir starfshópar innan
ASl féllu ekki undir þessar
óskir forystumanna launafólks,
svo allan tima fram til dagsins í
daga hafa þessir þrýstihópar
haldið að mestu fullu kaupi, en
vitað er að ýmsir þeirra vinna
fullan vinnutíma, sumir bak við
luktar dyr. Enn sem komið er
virðist yfirvinnubannið aðeins
hafa orðið tekjutjón verkafólks
og ekki ráðið sköpum í gerð
kjarasamninga sem nú er verið
að móta.
Þeir sem gerzt þekkja vita
mæta vel að hér ræður ekki
þrýstingur fólksins, heldur það
að „kerfið" innbyrðis nái
saman — Lausnin er fundin og
aðeins er eftir spurning um
hvenær rétt sé að leysa deiluna,
að allir forystumenn hafi
hrópað og spriklað rétt og for-
dæmt öll tilboð til lausnar.
Formaður Verkamannasam-
bandsins sendi nú fyrir helgina
skelegga yfirlýsingu og for-
dæmir launatilboð sáttanefnd-
ar, en svo kom helgin og áður-
gefnar yfirlýsingar féllu með
smábreytingum inn 1 sátta-
tilbnðið. Svo nú bendir allt lil
að kjarasamningar Séu á næsta
leyti og flest launafólk fagnar
því, þar sem það er líka séð að
fórnir þess ráða litlu, eða ef til
vill engu, aðeins fórnir þess
sitja eftir lítt bættar.
Sáttanefndin sem stærstan
hlut á að lausn þessarar kjara-
deilu er samtákn „kerfisins,"
pólitiska aflið í landinu.
Fulltrúar allra stjórnmála-
flokkanna fylla þá nefnd og
þegar svo vel tókst hlaut að
draga til úrslita, aðeins spurn-
ing um’hvenær og hvernig á að
leysa sjálfa deiluna, hvar á að
setja punktinn og rauða strikið.
Eg er þess fullviss, að allir
fagna því að lausnin er í sjón-
máli en kjaradeilan sjálf skilur
eftir margar óleystar spurning-
ar, sem seint fæst svar við.
Garðar Víborg, fulltrúi.