Morgunblaðið - 31.01.2001, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. JANÚAR 2001 11
Í
UMRÆÐU um einkavæð-
ingu Landssímans hefur
komið upp sú hugmynd að
aðskilja grunnetið frá ann-
arri starfsemi fyrirtækisins.
Hugmyndin er sú að ríkið eigi áfram
grunnnetið og fjarskiptafyrirtækin á
markaðnum kaupi aðgang að því. Því
hefur hins vegar ekki verið svarað
með skýrum hætti við hvað er átt
þegar talað er um grunnnetið. Er átt
við notendalínukerfin og stofnlínu-
kerfin? Eiga umferðarstjórnkerfin
að fylgja með og þá hvaða hluti
þeirra? Hvernig á að meta verðmæti
einstakra þátta grunnnetsins?
Hvernig á að tryggja að uppbygging
netsins verði með þeim hætti að hún
nýtist notandanum best?
Dr. Þórður Runólfsson, rannsókn-
arprófessor í rafmagnsverkfræði,
vann greinargerð um fjarskiptakerfi
Landssímans fyrir einkvæðingar-
nefnd og er vísað til hennar í skýrslu
nefndarinnar um sölu Landssímans.
Þórður sagði í samtali við Morgun-
blaðið að þegar rætt væri um að að-
skilja grunnnetið frá annarri starf-
semi Landssímans yrðu menn að
byrja á að skilgreina grunnnetið.
Hann sagði að þegar hann hóf vinnu
sína hefði hann spurt nokkra aðila
um hvað grunnnetið væri. Svörin
hefðu verið ólík og greinilegt að mis-
munandi skilningur væri á því hvað
grunnnetið væri.
Þórður sagði að ef menn væru að
byrja að leggja fjarskiptanet um
landið í dag væri tiltölulega einfalt
mál að byggja upp kerfi sem væri að-
skilið frá annarri starfsemi fjar-
skiptafyrirtækja. Grunnnetið hefði
hins vegar byggst upp á löngum
tíma. Í raun mæti lýsa netinu þannig
að það væri byggt upp af mörgum
flóknum kerfum. Til að láta kerfin
vinna vel saman þyrfti flókinn tækni-
búnað.
Þórður sagði að ef aðskilja ætti
einstaka þætti netsins frá yrðu menn
að átta sig á hvað kerfið væri í raun
samþætt. Hann tók sem dæmi, að á
landsbyggðinni væru stofnlínuteng-
ingar notaðar til að flytja símtöl inn-
an þjónustusvæða. Símtal frá Húsa-
víkur til Sauðárkróks væri innan
þjónustusvæðis svæðisstöðvarinnar
á Akureyri, en notaði engu að síður
hringtengda ljósleiðarann fyrir
sambandið. Þessi tenging væri í eðli
sínu ólík langlínutengingu á milli
svæða, eins og t.d. frá Húsavík til
Ísafjarðar, en engu að síður væri að
hluta til notast við sama ljósleiðara.
Flókið fjarskiptakerfi
Í skýrslu einkavæðingarnefndar
er fjarskiptaneti Landssímans lýst
og þar er að nokkru leyti stuðst við
greinargerð Þórðar. Það sem hér fer
á eftir byggist á skýrslunni.
Grunnurinn að fjarskiptaneti
Landssímans samanstendur af ljós-
leiðaraneti sem nær um allt land og
inn á flesta þéttbýliskjarna. Á flest-
um stöðum eru átta þræðir í ljósleið-
aranum og notar Landssíminn fimm
en þrír eru fráteknir fyrir notkun
NATO, sem tók þátt í kostnaði við
lagningu ljósleiðarans. Á höfuðborg-
arsvæðinu eru tengipunktar grunn-
kerfisins tengdir með margföldu neti
ljósleiðara.
Á gagnaflutningskerfi ljósleiðar-
anets Landssímans er byggt kerfi
stafrænna símstöðva,
svokallaðra IDN-sím-
stöðva. Símstöðvakerfið
er byggt á tvöföldu
kerfi skiptistöðva (Mið-
bæjarstöð og Múlastöð)
sem sjá um yfirstjórnun
símkerfisins, samskipti
við svæðisstöðvar og
samskipti við útlönd sem einnig er
stjórnað af tvöföldu kerfi IDN-sím-
stöðva á sömu stöðum og skiptistöð-
varnar. Landinu er skipt niður í níu
svæði sem er stjórnað af svæðis-
stöðvunum. Auk svæðisstöðvanna
níu tengjast beint við skiptistöðvarn-
ar NMT- og GSM-farsímakerfi
Landssímans, fjarskiptakerfi Tals
og fjarskiptakerfi Íslandssíma. Fjar-
skiptakerfi Tals og Landssímans eru
tengd við kerfið með nákvæmlega
sama hætti.
IDN-kerfið er stafrænt sem sér
um tengingu við notendur í símkerf-
inu. Á IDN byggist ISDN síma- og
gagnaflutningskerfi Landssímans
(kallað Samnetið), auk ýmissa ann-
arra þjónustuþátta sem nýta ljós-
leiðarakerfi Landssímans (gagna-
flutningslínur, umferðarkerfi
Netsins). Símkerfi eins og IDN og
ISDN eru svokölluð rásartengd
kerfi. Þetta merkir að þegar tveir
notendur tengjast í kerfinu þá er frá-
tekin rás alla leið milli notendanna
og helst þessi rás frátekin á meðan á
tengingunni stendur, óháð því
hversu vel bandvídd fráteknu rásar-
innar er notuð. En það eru einnig til
svokölluð pakkatengd kerfi sem
byggjast á því að ekki er föst rás á
milli notenda heldur samnýta margir
notendur línuna. Til að stjórna
pakkatengdu kerfunum hefur verið
þróað eins konar umferðarstjórnun-
arkerfi sem kallað hefur verið ATM-
net. ATM-tæknin samhæfist illa
IDN-símstöðvum. Af þessum sökum
er ATM-kerfið aðskilið
frá IDN í grunnkerfi
Landssímans.
Mikil aukning í
gagnaflutningum
Ekki eru mörg ár síð-
an síminn var aðeins
notaður til þess eins að
tala í hann. Símalínur voru þess
vegna lagðar í þeim eina tilgangi að
flytja símtöl milli símnotenda. Í dag
er rúmlega helmingur allrar umferð-
ar í fjarskiptakerfum gagnaflutning-
ar og víst er að gagnaflutningar eiga
eftir að stóraukast í framtíðinni.
Dæmi um gögn sem flutt eru eftir
símalínum eru texti, myndir, sjón-
varpsútsendingar, fjarkennsla og
notkun á Netinu.
Vandlaust er að flytja gögn með
ljósleiðara, en málið vandast þegar
kemur að því að senda þau í heima-
hús vegna þess að flestar heim-
taugar eru koparþræðir sem hafa
takmarkaða flutningsgetu. Til að
bæta úr þessu hefur verið þróuð svo-
kölluð ISDN-tækni. ISDN-grunn-
tenging samanstendur af heimtaug-
inni, sem samanstendur af einu pari
af koparþráðum og svokölluðum
DSL-mótöldum, einu á hvorum
enda.
Til að nýta bandbreidd heim-
taugarinnar enn betur hefur á und-
anförnum árum verið þróuð ný fjar-
skiptatækni fyrir stafrænar
tengingar yfir koparþráðaheim-
taugar. Þetta er svokölluð ADSL-
tækni sem tryggir mun hraðari
flutning á gögnum.
Þá er ónefnd önnur gagnaflutn-
ingsleið, þ.e. breiðbandið, sem bygg-
ist á ljósleiðaradreifikerfi og kóax-
heimtaugum. Í framtíðinni, þegar
þörf á bandbreidd heimilanna verður
meiri en núverandi koparþráða-
dreifikerfi Landssímans getur boðið
upp á, verður mögulegt að byggja
upp nýtt dreifikerfi sem mun nýta
dreifikerfi breiðbandsins.
Símtöl fara í auknum mæli í gegn-
um farsímakerfi, en Landssíminn,
Tal og Íslandssími hafa byggt upp
slík kerfi hér á landi. Farsímakerfið
var fyrst og fremst byggt upp til að
flytja símtöl, en ekki gögn. Úr þessu
verður bætt með nýrri kynslóð far-
síma sem er hönnuð sérstaklega til
gagnaflutninga. Nýja kerfið kemur
að nokkru leyti til með að notast við
ljósleiðaranetið.
Tæknilegir annmarkar
við skiptingu
Í skýrslu einkavæðingarnefndar
um Landssímann er bent á ýmsa
tæknilega annmarka þess að skipta
fjarskiptakerfinu upp. „Öll skipting
á kerfinu í minni sjálfstæðar eining-
ar sem gæti leitt til óhagræðingar
eða takmarkana í virkni eða gert
innleiðingar nýrrar tækni eða virkni
erfiða, annaðhvort frá tæknilegu eða
viðskiptalegu sjónarmiði, er óæski-
leg frá sjónarhóli notenda kerfisins,“
segir í skýrslunni.
Bent er á að betri nýting á band-
breidd grunnnetsins sé eitt af meg-
inmarkmiðum rekstraraðila grunn-
flutningskerfisins. Því sé nýting
umferðarstjórnkerfanna (stafræna
símstöðvakerfisins og ATM-netsins)
á flutningsgetu kerfisins mjög mik-
ilvæg og tilhögun tengingar grunn-
kerfisins og umferðarstjórnunar-
kerfsins sé mikilvægt atriði í þessu
sambandi. Í skýrslunni segir að
margir, sem stundi rannsóknir á
þessu sviði, séu þeirrar skoðunar að í
grunnneti framtíðarinnar muni
grunnflutningsnetið og ATM-um-
ferðarstjórnunarkerfið sameinast í
einu kerfi, sem allir aðrir hlutar fjar-
skiptakerfisins muni tengjast. Af
þessum sökum sé aðskilnaður
grunnflutningskerfisins
frá umferðarstjórnun-
arkerfunum óæskileg-
ur.
Verðlagning verður
að endurspegla
raunkostnað
Þeir sem hafa mælt
með skiptingu Landssímans hafa
fyrst og fremst bent á viðskiptalega
hlið málsins. Með því að aðgreina
grunnnetið frá annarri starfsemi
fyrirtækisins sé verið að tryggja
eðlilega samkeppnisstöðu fyrirtækja
á fjarskiptamarkaði.
Í þessu sambandi er nauðsynlegt
að hafa í huga að samkvæmt EES-
reglum ber fjarskiptafyrirtækjum
að taka mið af raunkostnaði við verð-
lagningu þjónustunnar. M.ö.o. mega
símafyrirtækin ekki greiða tap af
einhverjum hluta starfseminnar með
hagnaði af öðrum hluta starfseminn-
ar. Kveðið er á um þetta í nýjum
fjarskiptalögum sem Alþingi hefur
sett. Þetta varð til þess að Lands-
síminn varð að gera miklar breyt-
ingar á verðlagningu þjónustu sinn-
ar og sýna fram á með útreikningum
að allir þættir starfseminnar stæðu í
raun undir kostnaði.
Eftir breytingar á fjarskiptalög-
um kaupir hvert þjónustusvið
Landssímans (breiðbandið, farsíma-
kerfið, gagnaflutningskerfi, flutn-
ingskerfi fyrir hljóð- og myndflutn-
ing og talsímaþjónusta) aðgang að
notenda- og stofnlínum frá netdeild
Landssímans. Netdeild Landssím-
ans ber að innheimta sama gjald frá
þjónustudeildum Landssímans og
innheimt er frá öðrum fjarskiptafyr-
irtækjum fyrir aðgang að grunnnet-
inu. Greitt er fyrir aðgang að not-
endalínukerfi Landssímans, þ.e.
kerfi heimtauganna, með sama hætti
og stofnlínukerfinu. Aðgangur
keppinauta Landssímans að heim-
taugakerfinu hefur verið opinn frá 1.
október sl.
Þrjár leiðir til skiptingar
Í skýrslunni segir að ýmsir mögu-
leikar séu fyrir hendi ef skilja ætti að
mismunandi þætti fjarskiptarekstr-
ar fjárhagslega. Bent er sérstaklega
á þrjá kosti. Í fyrsta lagi að aðskilja
fjarskiptanetið með notenda- og
stofnlínum og skiptistöðvum frá ann-
arri þjónustu. Bent er á að tiltölu-
lega auðvelt sé að aðgreina fjárfest-
ingu og rekstrarkostnað í
fjarskiptanetinu. Talsverð vinna
myndi liggja í því að skilgreina
verðskrá fjarskiptanetsins.
Í öðru lagi væri hægt að hugsa sér
að aðskilja símstöðvar og hnútstöðv-
ar fyrir gagnaflutning (umferðar-
stjórnkerfi) frá notenda- og stofnlín-
um. Í skýrslunni segir að líklega
verði erfiðara að skilja á milli í þessu
tilfelli en í fyrsta kostinum. Þjón-
ustudeildir yrðu að starfrækja sím-
stöðvar og veita þeim þjónustu.
Verkaskipting milli netdeildar og
þjónustudeildar myndi þurfa að
breytast nokkuð frá því sem nú væri.
Erfitt kynni að vera að skilgreina
tekjur af mismunandi þáttum. Í
þriðja lagi er bent á að hugsanlega
mætti að aðskilja stofnlínunetið frá
öðrum þáttum.
Í skýrslu nefndarinnar er ekki
gerð nein tilraun til að meta verð-
mæti einstakra þátta grunnnetsins
eða hvernig fjárhagsleg skipting
ætti að vera miðað við þessa þrjá
kosti.
Niðurstaða einkavæðingarnefnd-
ar er hins vegar að hafna hugmynd-
um um að skipta Landssímanum
upp. Hægt sé að ná markmiði um
jafna samkeppnisstöðu á fjarskipta-
markaði með lagasetningu og opin-
berum eftirlitsstofnunum.
Samkeppni í grunnnetinu
Þegar rætt er um að aðskilja
grunnnet Landssímans frá annarri
starfsemi er nauðsynlegt að hafa í
huga að nú er að koma til samkeppni
í grunnkerfinu. Tvö ný fyrirtæki
hafa verið stofnuð sem lagt hafa fjar-
skiptalínur sem fyrst og fremst eru
hugsaðar til gagnaflutninga. Þetta
eru LínaNet, sem er í eigu Orku-
veitu Reykjavíkur, og Fjarski, sem
Landsvirkjun stendur
að. Hafa þarf í huga að
80% allra viðskipta á
fjarskiptamarkaði eru á
höfuðborgarsvæðinu
þar sem LínaNet er að
byggja upp sitt kerfi. Ef
því fyrirtæki tekst að ná
til sín umtalsverðri
markaðshlutdeild og nýting á kerfi
Landssímans á höfuðborgarsvæðinu
minnkar gæti það haft áhrif á verð-
lagningu Landssímans fyrir notkun
á grunnneti fyrirtækisins, m.a. á
landsbyggðinni.
Þess ber einnig að geta að ef farin
yrði sú leið að stofna sérstakt fyr-
irtæki í eigu ríkisins sem ætti grunn-
netið yrði það, eins og önnur fyrir-
tæki á fjarskiptamarkaði, að virða
ákvæði EES-reglna um að verð
símaþjónustunnar taki mið af raun-
kostnaði.
Einkavæðingarnefnd hafnar hugmyndum um að aðskilja grunnnetið frá Landssímanum
Ekkert dæmi til
um að grunnnetið
hafi verið skilið frá
Símalínur hafa verið lagðar jafnt í ný hús sem gömul. Þessar línur liggja
inn í Alþingishúsið, en það er einmitt í því húsi sem tekin verður ákvörð-
un um hvernig staðið verður að einkavæðingu Landssímans.
Einkavæðingarnefnd
hafnar hugmyndum
um að aðskilja grunn-
net Landssímans frá
annarri starfsemi
fyrirtækisins. Alls
staðar í Evrópu hefur
sú leið verið farin við
einkavæðingu op-
inberra símafyr-
irtækja að tryggja
samkeppni á fjar-
skiptamarkaði með
löggjöf og opinberu
eftirlitskerfi. Hvergi
hefur verið farin sú
leið að stofna sér-
stakt ríkisfyrirtæki
um grunnnetið. Egill
Ólafsson fjallar um
þennan þátt
skýrslunnar.
Ljósleiðarakerfi
Línu Nets er
í samkeppni
við grunnnet
Landssímans
Öll fjarskipta-
fyrirtæki verða
að virða EES-
reglur um verð-
lagningu