Morgunblaðið - 31.01.2001, Blaðsíða 50

FÓLK Í FRÉTTUM
50 MIÐVIKUDAGUR 31. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÓHÆTT er að telja Michael
Chabon með helstu rithöfundum
Bandaríkjanna af yngri kynslóð-
inni nú um stundir, ekki síst í ljósi
þeirrar bókar sem hér er gerð að
umtalsefni sem er á flestum listum
yfir bestu bækur ársins vestan
hafs á síðasta ári. Chabon sendi frá
sér fyrstu skáldsöguna, The Myst-
eries of Pittsburg, tuttugu og fimm
ára gamall, og fékk fyrir framúr-
skarandi dóma. The Amazing Ad-
ventures of Cavalier & Clay er
þriðja skáldsaga hans, en einnig
hefur hann sent frá sér tvö smá-
sagnasöfn. Síðasta saga hans er
The Wonder Boys, sem kvikmynd-
uð var á síðasta ári með Michael
Douglas í aðalhlutverki.
Sagan af ævintýrum þeirra Josef
Kavalier og Samuel Klayman, sem
kölluðu sig Joe Cavalier og Sammy
Clay upp á bandaríska vísu, er
saga bandarísks samfélags á ár-
unum fyrir og fram yfir seinni
heimsstyrjöldina. Þeir Sammy og
Joe eru frændur, annar ólst upp í
Prag og flýr þaðan ofsóknir nasista
og hinn reynir að flýja æsku sína
og fátækt. Um þetta leyti er teikni-
myndaiðnaðurinn að verða til vest-
an hafs og þeir félagar snúa sér að
því að skapa ævintýraheim, annar
til að sigrast á niðurlægingunni og
hinn til að sigrast á óvininum sem
heltekið hefur Evrópu og til að
frelsa fjölskyldu sína frá Prag.
Sam er sögumaðurinn, óþrjótandi
uppspretta óþokka og ofurhetja, og
Joe listamaðurinn sem leggur sál
sína í að gæða hetjurnar lífi og
styrk til að takast á við óþokkann
Attila Haxoff og hyski hann í Járn-
keðjunni sem eru að murka lífið úr
Evrópu.
Söguþráðurinn er margslunginn
og kemur sífellt á óvart, um miðbik
bókarinnar tekur hún óvænta
stefnu og breytist úr hefðbundinni
þroskasögu í eins konar töfra-
raunsæi og þar tekst Chabon á flug
svo um munar. Undir lokin tekur
sagan svo enn óvænta og ófyrirsjá-
anlega stefnu og lýkur á óvæntan
hátt en fullkomlega rökréttan.
Í bókinni er Chabon með mikið
undir og vinnur vel úr sínu að
mestu leyti. Hann dregur upp
mynd af því hvernig auðmenn af
gyðingaættum voru slegnir blindu
yfir því sem var að gerast í Evrópu
á fjórða áratugnum, hvaða áhrif
teiknimyndasögurnar höfðu á af-
stöðu bandarísks almennings til
stríðsins í Evrópu, hvernig gyðing-
ar voru utanveltu í bandarísku
þjóðlífi og samkynhneigðir ekki
síður, hvernig stríð gerir menn að
ófreskjum; allt án þess að fella
dóma eða prédika – hann er að
segja sögu og gerir það afskaplega
vel.
Forvitnilegar bækur
Ævintýrið
um Cavalier
& Clay
The Amazing Adventures of
Cavalier & Clay eftir Michael
Chabon. Random House gaf út í
september sl. 659 síður innb.
Fæst í Máli og menningu.
Árni Matthíasson
CALEB CARR sló rækilega í gegn
fyrir nokkrum árum með skáldsögu
sinni The Alienist sem segir frá sál-
fræðingi í New York á síðustu öld
sem glímir við fjöldamorðingja. Sú
saga var ekki síst eftirminnileg fyrir
það hve Carr fléttaði svipmyndum
frá New York fyrri tíma og frægum
sögupersónum saman við söguþráð-
inn til að gera bókina margslungn-
ari. Síðar skrifaði hann einskonar
framhald þar sem sömu sögupersón-
ur komu við sögu, en í bókinni Kill-
ing Time sem út kom á síðasta ári er
sögusviðið öllu nútímalegra eða rétt-
ara sagt framtíðarlegra, því sagan
gerist árið 2023, í heimi sem er ger-
spilltur og sýktur af mengun og
græðgi.
Enn er söguhetjan sálfræðingur,
að þessu sinni dr. Gideon Wolfe, sem
er að auki sérfræðingur í afbrota-
fræðum og sagnfræðingur. Hann
verður óafvitandi þátttakandi í til-
raun til að vekja heiminn til umhugs-
unar um ástand mála, þar sem öllum
meðulum er beitt. Ekki er vert að
rekja söguþráðinn, en hann er býsna
ævintýralegur og hraðinn svo mikill í
frásögninni að varla er nema von að
skripli á skötunni þegar mest lætur,
því Carr leysir fléttur á yfirgengileg-
an hátt, gleymir persónum og breyt-
ir um eðli þeirra jafnharðan og gefur
lífshættulega slösuðum mönnum
færi á að rísa upp aftur og berjast
eins og ekkert væri.
Í eftirmála að bókinni segir Carr
frá því að kveikjan að henni sé stutt-
saga sem honum hafi verið falið að
skrifa fyrir tímaritið Time og birtust
fyrstu kaflarnir þar. Þeir, og bókin
öll, bera það reyndar með sér að vera
skrifaðir fyrir tímarit og minna á
svonefndar cliffhanger-bókmenntir
sem tíðkuðust í tímaritum hér áður
fyrr, þar sem hverjum hluta lauk á
svo dramatískan hátt að lesandi var
ekki í rónni fyrr en hann komst í
framhaldið. Sem dæmi um framúr-
skarandi höfund slíkra verka má
nefna Arnold Bennett í upphafi síð-
ustu aldar, sjá til að mynda The
Grand Babylon Hotel. Að því leyti er
Killing Time prýðilega skrifuð,
framvinda mátulega farsakennd og
ótrúleg, persónur ýktar og aðalsögu-
hetjan nánast ofurmannleg þegar á
reynir.
Galli á bókinni er aftur á móti sú
yfirgengilega bölsýni á framtíð
mannkyns sem Carr beitir væntan-
lega til að vekja lesandann til um-
hugsunar um umhverfismál og
neysluæði. Söguþráðurinn er einnig
óhemjuþunnur, líkt og í hefðbundum
framtíðarhasarmyndum bandarísk-
um, en Carr beitir einmitt hraða í
frásögninni til að breiða yfir hvað
innihaldið er rýrt. Ef bókin er lesin í
einum rykk, og ekki erfitt að gera
það, gleymist að það eru allir með
plastbyssur og gerviblóð og rök-
hugsunin hverfur út í veður og vind.
Forvitnilegar bækur
Heimur á
heljarþröm
Killing Time, skáldsaga
eftir Caleb Carr. Random House
gefur út 2000. 274 bls., innb.
Fæst í Máli og menningu.
Árni Matthíasson
BÓK Davids Macaulays, Building
Big, byggist að nokkru á sjón-
varpsþáttum á PBS-rásinni vest-
anhafs. Macaulay myndskreytir
bókina sjálfur, en hann hefur ein-
mitt fengist við álíka útgáfu áður.
Í inngangi að bókinni segist hann
hafa fengið hugmyndina að því að
gera fimm sjónvarpsþætti sem
hver um sig myndi fjalla um til-
tekið stórvirki verkfræðinnar,
brýr, göng, skýjakljúfa, kúluþök
og stíflur. Þegar menn voru komn-
ir af stað með þættina langaði
hann aftur á móti að beina sjónum
að smáatriðunum, hvers vegna
menn kysu heldur að nota stál en
steypu og stein, hvað réð lögun og
staðsetningu og þar fram eftir
götunum. Macaulay settist því að
verkfræðingum og hönnuðum og
spurði í þaula þar til hann var bú-
inn að sanka að sér nægum upp-
lýsingum til að fara að teikna.
Kemur víða við í tíma
Macaulay kemur víða við í tíma,
því í brúarkaflanum rekur hann
sögu brúa frá því á tímum Róm-
verja, Ponte Fabricio, fram að
verkefnum sem enn er ekki lokið,
en einnig segir hann ítarlega frá
Golden Gate-brúnni í San Frans-
isco, Ponte de Normadie á Signu,
brúnni yfir Forth-fjörð og svo má
áfram telja.
Þegar göng eru tekin fyrir segir
hann frá göngum sem gerð voru
árið 600 fyrir Krist og fram til
Ermarsundsganganna og fram-
kvæmda vegna umferðarmann-
virkja í Boston sem kallast The
Big Dig, eða uppgröfturinn mikli,
en þeim er ekki lokið og komin ár
og milljarða fram úr áætlun. Einn-
ig getur hann um göng undir
Thames og göngin á milli New
York og New Jersey.
Trjámaðkar
innblásturinn
Í frásögn af fyrstu göngunum
undir Thames segir Macaulay frá
því að hönnuður ganganna hafi
fengið hugmyndina að því hvernig
best yrði að vinna verkið af skelj-
um trjámaðka sem leggjast á skip,
en hausinn á þeim er hörð skel og
síðan klæða þeir göngin sem þeir
naga innan með kísilhúð. Vinna
hófst 1825 og göngin voru gerð að
trjámaðkasið. Þó það hafi tekið
drjúgan tíma með vandræðum
vegna eiturgufumengunar af sorpi
og metansprenginga og álíka
óhappa, tókst á endanum að ljúka
við göngin og þau eru notuð enn
þann dag í dag. Frásagnir af stífl-
um hefjast þar sem eitt mesta
slíka mannvirki var reist í Brasilíu
á síðustu árum, Itá-stíflan, en
einnig tínir Macaulay til Hoover-
stífluna, Aswan-stífluna frægu og
loks Itaipu-stífluna sem Macaulay
segir mestu stíflu í heimi.
Hvolfþök fá
sérstakan kafla
Hvolfþök fá sérstakan kafla,
enda mikil og merkileg burðar-
þolsfræði á bak við þau og sum
með mestu verkfræðiverkum sög-
unnar. Fyrsta er fræga að telja
hvelfinguna yfir Pantheon í Róm
sem reist var á árunum 118 til
125. Hagia Sophia í Istanbul var
byggð heldur síðar eða 532 til 537
og svo telur Macaulay upp hvelf-
ingar, en eyðir mestu rými í hvelf-
inguna yfir þinghúsi Bandaríkja-
manna í Washington. Mjög er
forvitnilegt að lesa frásögn af
dómkirkjuhvelfingunni í Flórens
sem reist var af byggingameist-
aranum Brunelleschi, en svo vel
heppnuð var hún og haganlega
gerð að Michelangelo tók sér hana
til fyrirmyndar er hann teiknaði
hvelfinguna á Péturskirkjunni í
Róm. Þess má geta að Brunell-
eschi reisti hvelfinguna, sem er úr
múrsteini, án þess að nota still-
ansa.
Skýjakljúfar nútímans
Lokakafli bókar Macaulays
fjallar um skýjakljúfa. Hann lýsir
vel fimmtán hæða húsi sem reist
var í Chicago á árunum 1892 til
1895, Reliance-húsinu, en við þá
smíði var notuð ýmisleg nýstárleg
byggingartækni sem átti eftir að
ryðja sér til rúms um heim allan á
næstu árum. Þar var stálbitagrind
notuð til að tryggja burð og
sveigjanleika hússins og fyrir vik-
ið gátu veggir verið þynnri og
gluggar stærri.
Sú tækni sem notuð var við
Reliance-bygginguna var síðan
notuð við fleiri háhýsi vestanhafs,
sérstaklega í New York, enda var
þar stutt niður á klöpp og mikil
umsvif í verslun og
viðskiptum. Millj-
ónungar þeirra tíma
tóku að keppast við
að byggja sem glæsi-
legust hús og mörg
fegurstu hús þeirra
tíma voru skýjakljúf-
ar sem voru ekki bara
hannaðir með tilliti til
rýmis, heldur einnig
með það í huga að
þeir yrðu sem glæsi-
legastir. Gott dæmi
er Chrysler-húsið,
sem var á sínum tíma
helsta háhýsi heims.
Það stóð þó ekki lengi
því menn voru þegar
farnir að leggja drög
að Empire State-
húsinu sem var bein-
línis ætlað að vera
hæsta hús heims,
aukinheldur sem það
átti að rúma sem mest af skrif-
stofum til að byggingin yrði sem
hagkvæmust.
86 hæðir á
sjö mánuðum
Vinna gekk hratt fyrir sig og
þannig tók ekki nema sjö mánuði
að reisa húsið upp að útsýnispalli
á 86. hæð, en ofan á það kom síð-
an heilmikill turn, að sögn til að
hægt væri að leggja loftbelgjum
við turninn, en það þótti slíkt
hættuspil að það var ekki reynt
nema tvisvar. Empire State-húsið
var hæsta hús heims í fjörutíu ár
og var í sína tíð frægasta hús
heims fyrir vikið.
Fjölmörg hús eru mun hærri en
Empire State-skýjakljúfurinn og
Macaulay rekur dæmi um nokkur
þeirra. Mörgum finnst eflaust
skemmtilegt að lesa um hvernig
menn fara að því að draga úr
sveiflum á háhýsum. Til að leysa
úr þeim vanda er húsin ganga til í
miklum vindi grípa verkfræðingar
til ýmissa ráða og gaman er að sjá
skýringarmynd af því hvernig
dregið er úr sveiflum í Citigroup-
húsinu í New York þar sem 400
tonna steypustykki hvílir á glussa-
tjökkum og dregur úr sveiflum
með því að hreyfast hægar en
húsið. Fleiri ævintýralegar aðferð-
ir koma til greina eins og sú sem
er á teikniborðinu fyrir skýjakljúf
sem reisa á í París, en inni í hon-
um verður 600 tonna kólfur sem
er að hluta í silíkonhlaupi. Þegar
húsið sveiflast nær pendúllinn
ekki að hreyfast jafn hratt fyrir
seigju silíkonsins og dregur því úr
sveiflunni.
BURÐARÞOL RISAVAXINNA MANNVIRKJA
STÆRRA OG STÆRRA
Höfundurinn á vettvangi.Margar bygginganna sem finna má í bókinni eru hin mestu ferlíki.
Menn byggja sífellt stærra og stærra,
hvort sem um er að ræða hús, stíflur, brýr
eða göng. Í forvitnilegri bók Davids
Macaulays veltir hann fyrir sér tækninni
á bak við stórvirkin.