Morgunblaðið - 31.01.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 MIÐVIKUDAGUR 31. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HÁSKÓLI Íslands
er sennilega stærsti
vinnustaður á Íslandi.
Þar stundar nú nám á
sjöunda þúsund stúd-
enta og annar eins
fjöldi tekur þátt í nám-
skeiðum á vegum End-
urmenntunarstofnunar
skólans. Við þetta bæt-
ist á annað þúsund
starfsmanna.
Háskóli Íslands er
góður vinnustaður þótt
hann hafi fyrir löngu
sprengt utan af sér það
húsnæði sem honum er
ætlað. Nauðsynlegt er
að stjórnvöld veiti Há-
skóla Íslands þann stuðning sem
nauðsynlegur er til þess að uppbygg-
ing háskólasvæðisins sé í takt við
þarfir skólans. Nú nýtur háskólinn
ekki sömu byggingarstyrkja og aðrir
skólar á háskólastigi og er það rétt-
lætt með einkarétti Happdrættis
Háskóla Íslands á rekstri peninga-
happdrættis. Vaka hefur lagt
áherslu á að nauðsynlegt sé að af-
nema einkaleyfisgjaldið auk þess
sem félagið hefur bent á að fjár-
hættuspil séu ekki sérlega geðþekk
leið til þess að fjármagna háskóla-
stofnun.
Vinnuaðastaða allan
sólarhringinn
Vaka hefur margoft bent á að ekki
dugi einungis að treysta á hið op-
inbera varðandi úrlausnir á vanda-
málum Háskóla Íslands. Stúdentar
og háskólayfirvöld eiga eftir fremsta
megni að reyna að leysa úr sínum
málum ef þess er einhver kostur.
Vaka telur að háskólinn ætti að geta
haft tekjur af útleigu lóða ef hann
hefði óskoraðan eignar- og ráðstöf-
unarrétt yfir háskólasvæðinu. Auk
þess er nauðsynlegt að ríkið komi
öðruvísi að fjármögnun bygginga við
háskólann en nú er.
Meðal þess sem hægt er að gera til
þess að draga úr húsnæðisvandanum
er að nýta skólahúsnæðið betur.
Vaka hefur alltaf lagt áherslu á að
kennslurými sé opið fyrir lestur þeg-
ar ekki er verið að kenna í því og nú í
vetur hefur Stúdentaráð fylgt þeim
hugmyndum eftir með ágætum.
Vaka vill hins vegar ganga mun
lengra og vill að byggingar skólans
verði opnar stúdentum allan sólar-
hringinn. Vaka lagði fram tillögu
þess efnis á fundi Stúdentaráðs nú
fyrir áramót og fór fram á að reynt
yrði að flýta málinu. Því miður hafa
breytingar á þeim tíma sem bygg-
ingarnar eru opnar ekki enn komið
til framkvæmda þótt Vaka hafi bent
á nokkur úrræði til þess að tryggja
öryggi án mikils tilkostnaðar. Á um-
ræddum stúdentaráðsfundi sagðist
Haukur Þór Hannesson, fram-
kvæmdastjóri Stúdentaráðs og stúd-
entaráðsliði Röskvu, hafa viðrað
hugmyndir um tímabundna lausn á
málinu við forsvarsmenn byggingar-
mála í háskólanum. Vaka athugaði
málið og komst að því að ekkert hafði
verið aðhafst í málinu og hugmynd-
um Vöku, sem samþykktar voru ein-
róma í Stúdentaráði, hefur ekki ver-
ið komið á framfæri. Framkvæmda-
stjórinn fór því með ósannindi. Slíkt
er afar óheppilegt því með undan-
brögðum sínum hefur Röskva komið
í veg fyrir að málið komist í nokkurn
farveg.
Vaka bendir á lausnir
Nú eru byggingar háskólans lok-
aðar frá tíu á kvöldin og til sjö á
morgnana. Okkur í Vöku þykir lík-
legt að fjölmargir væru því fegnir ef
hægt væri að nýta tölvuver og les-
aðstöðu lengur á kvöldin og eflaust
eru einhverjir sem eru svo morg-
unsprækir að opnunartíminn tefur
fyrir þeim upphaf starfsdagsins.
Hvað sem því líður má benda á að
Háskólinn í Reykjavík hefur komið
sér upp kerfi sem gerir stúdentum
kleift að nýta sér vinnuaðstöðuna all-
an sólarhringinn. Þar er tölvustýrt
aðgangskerfi og fátt er því til fyr-
irstöðu að koma ámóta kerfi á lagg-
irnar í helstu byggingum Háskóla
Íslands. Við í Vöku teljum þó að
hefja megi tilraunir með að hafa
byggingar háskólans opnar lengur
án þess að fara út í miklar fjárfest-
ingar – þótt nokkur tilkostnaður fel-
ist í framtíðarlausn.
Við teljum að rýmkun á þeim tíma
sem háskólabyggingar eru opnar
kunni að koma mörgum nemendum
vel. Þeir sem kjósa að vinna og lesa á
nóttunni hafa þá samastað og bygg-
ingar Háskóla Íslands verða betur
nýttar. Með frumlegum hugmyndum
er oft hægt að finna lausnir á göml-
um vandamálum. Með þá trú að leið-
arljósi mun Vaka halda áfram að
starfa í þágu stúdenta.
Vaka vill opna háskólann
Baldvin Þór
Bergsson
Háskólinn
Vaka vinnur að því að
byggingar Háskóla Ís-
lands verði opnar fyrir
stúdenta allan sólar-
hringinn, segja Baldvin
Þór Bergsson og Tómas
Vignir Guðlaugsson.
Höfundar eru háskólastúdentar.
Baldvin situr í háskólaráði fyrir
hönd Vöku. Báðir hafa starfað að
hagsmunamálum stúdenta á vegum
Vöku í vetur.
Tómas Vignir
Guðlaugsson
IÐULEGA fá starfs-
menn Rauðakross-
hússins spurninguna:
„Hverjir eru þetta sem
koma til ykkar?“ Oft
fylgja spurningunni
frekari eftirgrennslan-
ir, t.d. varðandi neyslu,
afbrot og ofbeldi. Við í
Húsinu, eins og það var
upphaflega nefnt, segj-
um gjarnan að það séu
hugrökku börnin sem
koma til okkar. Ekki
þau sem enginn vill sjá
eða vita af, heldur þau
sem hafa kjark til að
horfast í augu við það
að þau séu í aðstæðum
sem þau ráða ekki við og vilja breyta
þeim og bæta, sjálfum sér í hag.
Rauðakrosshúsið er neyðarat-
hvarf fyrir börn og unglinga, 18 ára
og yngri. Þrátt fyrir það hefur, í takt
við breyttan sjálfræðisaldur úr 16
árum upp í 18 ár, aldur gestanna
hækkað. Ástæðan er sú að þörfin á
aðstoð hverfur ekki á 18 ára afmæl-
isdegi og hafa starfsmenn oft hitt
einstaklinga, 18 ára og eldri, sem
þeir hafa talið að gæti gagnast þjón-
ustan sem boðið er upp á í Húsinu.
Mikil áhersla er lögð á, í vinnu
með gestum Hússins, að fá fram
hvað þau álíti að þyrfti að breytast í
þeirra aðstæðum, til að þau yrðu
sátt. Vilji einstaklingsins verður
þannig þungamiðja vinnunnar. Í
framhaldi af þeirri vinnu er, í málum
18 ára og yngri, unnið með barna-
verndarstarfsmanni í því sveitar-
félagi sem barnið er frá, og helst
með foreldri einnig, og málið leysist
oft í framhaldi af þeirri vinnu.
Mál þeirra gesta sem eru orðnir
18 ára eru oft flóknari og tekur oft
einnig lengri tíma að leysa. Þau hafa
ekki lengur stuðning barnaverndar-
kerfisins, hafa jafnvel orðið fyrir
vonbrigðum með það á
yngri árum og eru
vantrúuð á eigin hæfi-
leika til að snúa að-
stæðum sér í hag. Það
sem stendur þessum
gestum yfirleitt mest
fyrir þrifum er að þeir
hafa ekki vinnu og geta
þar af leiðandi ekki
greitt fyrir húsnæði
eða komið undir sig
fótunum á annan hátt.
Ástæðurnar fyrir því
að þeir geta ekki verið
hjá fjölskyldu eða
vandamönnum eru yf-
irleitt margar og mis-
munandi, en oft er það
fyrri neysla, annaðhvort foreldra
eða viðkomandi, sem hefur stuðlað
að því að einstaklingurinn á ekki í
önnur hús að venda. Ástæðan fyrir
atvinnuleysi þessara einstaklinga er
öllu óljósari og nánast óskiljanleg
þegar atvinnuleysi er í dag í lág-
marki og þessir einstaklingar boðnir
og búnir að vinna hörðum höndum
fyrir framfærslu sinni. Þeir einstak-
lingar sem hafa átt í áfengis- og
fíkniefnavanda koma í Húsið þegar
þeim finnst þeir vera tilbúnir að
snúa við blaðinu og hefja nýtt, vímu-
laust líf.
Starfsfólki Hússins hefur verið
mikill styrkur í sjálfboðaliðum sem
koma tvisvar í mánuði, þrjár klukku-
stundir í senn. Í byrjun þessa árs
hefur verið mikið að gera í Húsinu,
margir gestir, heimsóknir og símtöl
og hefur það verið ómetanleg hjálp
þegar sjálfboðaliði hefur verið á
staðnum til að taka við öðrum verk-
efnum til að starfsmaður nái að
sinna öllum gestum Hússins. Einnig
er Trúnaðarsíminn staðsettur í
Rauðakrosshúsinu og svara jafnt
starfsmenn sem sjálfboðaliðar í
hann. Sjálfboðaliðar fá námskeið í
samtalstækni og kynningu á hvernig
Rauði kross Íslands og Húsið starf-
ar og síðan fræðslu eftir óskum og
þörfum. Því miður hefur sjálfboða-
liðum fækkað og því er ekki úr vegi,
að lokum, að benda fólki á að öllum,
yfir 25 ára aldri, er velkomið að hafa
samband við Rauðakrosshúsið í síma
511 5151, eða koma að Tjarnargötu
35 og fá upplýsingar um sjálfboða-
liðastarfið.
Gestir Rauða-
krosshússins
Guðlaug M.
Júlíusdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi og
starfar sem unglingafulltrúi í
Rauðakrosshúsinu.
Neyðarathvarf
Rauðakrosshúsið,
segir Guðlaug M.
Júlíusdóttir, er neyð-
arathvarf fyrir börn
og unglinga, 18 ára
og yngri.
ÞAÐ hafa mörg stór
orð verið höfð um kúa-
riðu og innflutning
nautgripaafurða í því
sambandi. Jafnvel verið
talað um að embættis-
menn og stjórnmála-
menn ættu að segja
upp störfum vegna van-
rækslu í sambandi við
varnargæslu í þessum
efnum. Ekki skal úr því
dregið að strangar
varnir þurfa að vera og
sé einhver vafi um inn-
flutta vöru í sambandi
við hættu á sjúkdómum
á hún að vera utan
varnarmúranna þar til
sannanir liggja fyrir um skaðleysi
hennar. Í þessum efnum virðast eng-
in landamæri vera því þótt sjúkdóm-
ur sé ekki þekktur í einu landi getur
hættan verið sú að þar séu vörur
framleiddar sem í er að finna hráefni
frá sýktu landi. Varnir eru því vanda-
samar og hætt við að þær bresti fyrr
eða síðar vegna gáleysis eða óprúttni.
Upplýsingar til almennings þurfa því
að vera miklar og markvissar.
Hvers konar hættur
ber að forðast?
Við höfum neytendasamtök sem
ætlast er til að standi vörð um heil-
brigði fólks og velferð. Stefna þeirra
virðist ákaflega ómarkviss. Að vísu
lét hátt í þeim út af kúa-
riðufárinu og er það
eðlilegt. En þótt
skýrslur sýni að áfeng-
isriðufárið sé vaxandi
og skaði fólk í hundraða
og þúsunda tali og
deyði árlega tugi jafn-
vel hundruð manna þá
gellur engin viðvörun-
arbjalla hjá þeim ágætu
samtökum. Þetta eru
tvö dæmi af mörgum.
En neytendasamtökin
eru ekki ein um afstætt
mat á hlutum. Þjóðfé-
lagið er gegnsýrt af
ósamræmi í mati sínu á
ýmsan hátt. Það er ekki
sátt við að missa fólk af slysförum og
er það vel. En það sættir sig við að
miklu fleira fólk kveljist og láti lífið
vegna áfengisneyslu og sjúkdóma af
hennar völdum. Og hann er því miður
stór hópurinn sem verður að búa við
örorku vegna áfengisneyslu og slysa
hennar vegna.
Dæmigert um afstætt mat
Frumvarp fimm alþingismanna
um aukinn aðgang að áfengi er dæmi
um þetta afstæða mat. Það veldur
mér mikilli hryggð. Aukið aðgengi að
áfengi eykur neysluna. Ísskáparnir
og matvöruverslanir geta verið öfl-
ugustu tækin til að fá unglinga til að
neyta áfengis. Og eftir því sem það er
nær daglegu lífi ungs fólks eykur það
neyslu sína. Fólk undir áhrifum
áfengis hefur lamað dómgreind sína
og staðfestu. Það verður því varnar-
lausara en ella. Það gætir sín verr á
sjúkdómum, tóbaksreykingum, öðr-
um vímuefnum, slysum, slæmum
félagsskap, glæpum o.fl. Áfengið er
eiturlyf, eiturlyfið sem mestum skaða
veldur.
Það eru mikil mannréttindi barna
og unglinga að þeir þurfi ekki að um-
gangast áfengi sem eðlilegan hlut frá
barnsaldri. Þeir varast þá betur
hættuna sem áfengisneyslan veldur.
Hver er þjóðarhagurinn?
Flutningsmenn frumvarpsins, sem
og allir alþingismenn, þurfa að gera
sér grein fyrir ýmsum þjóðhags-
stærðum. Það er bæði skynsamlegt
og nauðsynlegt. Áfengismál hafa oft
komið til umræðu á Alþingi og ýmsar
tillögur verið samþykktar sem allar
hafa gengið í sömu átt allt frá árinu
1917 en það er að losa um hömlur
með áfengi sem áður höfðu verið
settar. Ég man aldrei eftir því að Al-
þingi hafi gert samþykkt í þá átt að
gera þjóðhagslega úttekt á áhrifum
áfengisneyslunnar á þjóðfélagið.
Hverjar eru tekjurnar, beinar og
óbeinar, og hver er kostnaðurinn,
beinn og óbeinn? Slík skýrsla var
tekin saman fyrir árin 1985–1989 af
hagfræðideild Háskóla Íslands.
Skýrsla þessi var merkileg. Hún
sýndi nálægt á jöfnu tekjur og gjöld
með því að almennur skattur eins og
söluskattur af áfengi var reiknaður
til tekna.
Við gerð þessarar skýrslu var
nokkuð auðvelt að fá tekjuhliðina en
þegar kom að gjaldahliðinni voru
víða mjög ófullnægjandi upplýsingar
og sumstaðar engar upplýsingar að
fá. Var því gætt mikillar varúðar að
oftelja ekki gjöldin. Nú ætti öll
skýrslugerð að vera betri og hægt að
gera miklu nákvæmari úttekt sem ég
tel nauðsynlegt að gera því fólk þarf
að gera sér grein fyrir málunum m.a.
til þess að koma öllum beinum og
óbeinum kostnaði yfir á atvinnu-
greinina svo að hún geti verið sjálf-
bær atvinnugrein. Ég geri ráð fyrir
að það sé vilji þeirra sem fyrir henni
standa.
Áskorun
Ég skora því á flytjendur frum-
varpsins að koma því í kring að fram
fari úttekt á áhrifum atvinnugrein-
arinnar á þjóðfélagið og ekkert sé
undandregið í beinum og óbeinum
tekjum og gjöldum. Þeir sem stunda
viðskipti með áfengi tala mjög um að
veita góða þjónustu og þeir sem ýms-
an beinan og óbeinan kostnað bera
vegna viðskiptanna þurfa að fá sinn
þátt greindan, annað getur ekki fallið
undir góða og réttláta stjórnsýslu og
kröfu almennings um að skilgreint sé
sem nákvæmast hvaðan peningarnir
koma og hvert þeir fara. Vel unnin
skýrsla kæmi því öllum til góða.
Áfengisriða
– kúariða
Páll V.
Daníelsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Vín
Aukið aðgengi að
áfengi, segir Páll V.
Daníelsson, eykur
neysluna.
www.leir.is