Morgunblaðið - 31.01.2001, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 MIÐVIKUDAGUR 31. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
L
os Angeles. Borg
englanna. Borg engri
annarri lík. Þar sem
draumaverksmiðja
Hollywood tifar í ná-
grenni við allra þjóða kvikindi í
einni stærstu borg veraldar.
Hvergi er meira áberandi sambýli
hinna moldríku og þeirra bláfá-
tæku. Hér er hann, þessi marg-
frægi ameríski draumur.
Veðurfarið gott með afbrigðum,
lunderni íbúanna sömuleiðis. Svo
lengi sem þeir eru ekki með bögg-
um hildar fastir á einhverri hrað-
brautinni á leið til og frá vinnu í
steikjandi hita og án loftkælingar.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að loft-
kæling er ekki
nema mátu-
lega nytsam-
legt fyrirbæri
hér á norðurhjara veraldar en við
Kyrrahafsströnd Norður-
Ameríku er hún mesta þing. Janú-
ar sem nú er að líða var raunar
ekki nema mátulega hlýr, enda
jafnan einn „kaldasti“ mánuður
ársins í Suður-Kaliforníu, en þeg-
ar sólin skín hitnar allverulega í
kolunum og þá er gripið til loft-
kælingarinnar.
Þótt hægt sé að halda mörg er-
indi og skrifa margar greinar um
snilld samgöngumannvirkja í Los
Angeles, svo fjölmenn og víðfeðm
sem hún er, verður heldur ekki hjá
því komist að benda á dekkri hlið-
arnar; gífurlega bílaumferð og
mengun henni samfara. Angele-
nos, eða íbúar borgarinnar, eru
vitaskuld öllu vanir í þessum efn-
um en öllum getur ofboðið og því
miður kemur fyrir að gripið sé í
bræðiskasti til lausamuna inni í
bifreiðinni.
Dæmin hafa sannað að sumir
verða brjálaðri en aðrir og þá er
slæmt að byssueign teljist ekki til
sérstakra tíðinda. Enn verra er að
sumir sjái ástæðu til að geyma
skotvopn í hanskahólfinu „örygg-
isins vegna“ og brúki þegar síst
skyldi.
En það er önnur saga.
Á þeim ríflega hálfa mánuði sem
ég hef dvalið í Los Angeles hef ég
velt umferðinni töluvert fyrir mér.
Níu hundruð mílur á amerískum
bílaleigubíl eru nú að baki og eftir
stendur reynsla af bandarískri
umferðarmenningu. Og það verð-
ur að segjast alveg eins og er að sú
reynsla er góð. Miklu meira en ég
þorði að vona. Það sem meira er;
Bandaríkjamenn eru upp til hópa
góðir ökumenn sem virða umferð-
arreglurnar og taka tillit til ann-
arra ökumanna.
Segja má að tillitssemi banda-
rískra ökumanna takmarkist að
vísu við útveggi bifreiðarinnar, því
þekkt er sú staðreynd að enginn
stöðvar þar bíl sinn til að stíga út
og kanna bágindi ökumanns í
kyrrstæðum bíl í vegarkanti. En
það á sér líka miklu forfengilegri
skýringar; nefnilega heilbrigða
skynsemi og það á ekkert skylt við
tillitsleysi eða einhverja firringu
stórborgarbúans. Að stöðva bíl
sinn á hraðbrautum Bandaríkj-
anna er beinlínis stórhættulegt og
enn frekar að gefa sig á tal við
ókunnuga. Fjöldi neyðarsíma með
reglulegu millibili meðfram fjöl-
förnum hraðbrautum er til marks
um það að hér áður fyrr kom of oft
fyrir að saklausir borgarar yrðu
glæpalýð að bráð við þessar kring-
umstæður og enn er þekkt að s.k.
puttalingar og flakkarar ráðist á
greiðvikna ökumenn, rupli þá og
ræni jafnvel lífi.
En það sem helst vekur athygli
gestkomandi ökumanns í Los
Angeles eru þessar endalausu
vegalengdir og víðáttur; sá mikli
tími sem fer í að skutlast og send-
ast, bíða í röð á götu ellegar hrað-
braut. Bíða og bíða.
Vitaskuld er til eitthvað sem
heitir háannatími á götum Los
Angeles eins og annars staðar, en
staðreyndin er sú um að umferðin
þess á milli er ekkert grín. Og þess
vegna er það enn meira afrek að
úr öllu saman hafi verið hannað
virkt samspil sem gengur upp
flesta af 365 dögum ársins og skil-
ar milljónum manna sína leið á
endanum.
Kemst, þótt hægt fari er máls-
háttur sem örugglega hefur verið
saminn við aðstæður sem þessar.
En það athyglisverða er að
heimamenn yppta öxlum þegar á
þá er gengið með umferðina. Þeim
finnst þetta ekkert mál, eru vanir
þessu – þekkja ekki annað. Falli
svo einhverjir í þá gryfju að segja
ástandið ótækt stendur ekki á
svarinu: Bað einhver ykkur um að
koma hingað? Fyrst ástandið er
betra annars staðar, því þá ekki að
vera barasta þar?
Staðreyndin er nefnilega sú að
miklir og stöðugir fólksflutningar
til Los Angeles hafa aukið á um-
ferðarvandann svo sífellt er verið
að byggja ný og ný samgöngu-
mannvirki. Einstök veðursæld,
gnótt atvinnutækifæra og dulúð
draumaverksmiðjunnar tæla sí-
fellt fleiri til sín og á meðan geta
þeir hinir sömu ekki sífellt verið að
kvabba yfir hinu og þessu. Sér-
staklega ekki umferðinni.
Angelenos líta heldur ekki á
fjarlægðir sem eitthvert tiltöku-
mál. Fyrir þeim er tíminn á hrað-
brautinni dýrmætur tími til að
íhuga málin og velta fyrir sér að-
steðjandi verkefnum. Það má líka
til sanns vegar færa að gott geti
verið að velta fyrir sér málunum í
ró og næði eftir annasaman dag í
vinnunni, áhugaverðan fund eða
fyrirlestur. Sagði ekki einhver
spekingur að fátt væri betra en yf-
irveguð viðbrögð?
Viðbrigðin eru hins vegar mjög
mikil og á stundum hrýs ökumanni
með víkingablóð hugur við bíla-
mergðinni allt í kring. Því verður
heldur ekki á móti mælt að fyrir
Evrópubúa – svo ekki sé talað um
Íslending – eru vegalengdirnar í
Los Angeles að sumu leyti alveg
út úr kortinu.
Eða kannast einhver við að
skjótast með börnin til Stykk-
ishólms í karate, já eða Víkur í
Mýrdal í skólann?
Sinn er siður í hverju landi, en
víst er að þessi ökumaður mun líta
„háannatímann“ í umferðinni í
henni Reykjavík öðrum augum en
áður. Og fjarlægðirnar milli borg-
arhlutanna.
Það er alveg á hreinu.
Borg
bílanna
Fyrir Evrópubúa – svo ekki sé talað um
Íslending – eru vegalengdirnar í Los
Angeles að sumu leyti alveg út úr kort-
inu. Eða kannast einhver við að skjót-
ast með börnin til Stykkishólms í kar-
ate, já, eða Víkur í Mýrdal í skólann?
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
EIN mikilvægasta
stoð hvers stjórnmála-
flokks er öflug ungliða-
hreyfing sem mark-
visst er byggð upp á
allan mögulegan hátt.
Grundvallaratriði í
slíku starfi er að bjóða
upp á leiðir til að fræð-
ast um stjórnmál, læra
greinaskrif, framkomu
í fjölmiðlum og ræðu-
mennsku, svo eitthvað
sé nefnt. Almenn þátt-
taka í stjórnmálastarfi
hefur dvínað og er það
eitt af mikilvægustu
verkefnum stjórnmál-
anna að auka þátttöku
almennings í samfélagsumræðunni
og efla þannig lýðræðið. Þar skiptir
öflugt kynningar- og fræðslustarf
stjórnmálaflokkanna miklu máli og
því hleypir Samfylkingin nú af stokk-
unum stjórnmálaskóla.
Lýðræðisleg umræða
Með Stjórnmálaskóla Samfylking-
arinnar er tilraun gerð til að kveikja
eld í huga ungs fólks og virkja það til
þátttöku í stjórnmálum.
Stjórnmálaskólinn tek-
ur til starfa í mars og er
öllum opinn að kostnað-
arlausu. Dagskráin
verður fjölbreytt og
kappkostað að kynna
helstu þætti stjórnmál-
anna og það sem lýtur
að samskiptum við fjöl-
miðla og framkomu í
þeim. Á annan tug
manna og kvenna mun
koma að fræðslu- og
leiðbeiningarstarfi skól-
ans og verður dagskráin
rækilega auglýst á síð-
um dagblaðanna. Eins
munu ungir jafnaðar-
menn þræða framhaldsskólana og
hvetja til þátttöku og skráningar í
Stjórnmálaskólann.
Síðustu misseri hafa allt of fáir
kostir verið í boði fyrir ungt fólk sem
vill í senn kynnast stjórnmálastarfi og
verða sér úti um þjálfun í framkomu,
greinaskrifum og almennri tjáningu á
vettvangi þjóðmálanna. Samfylkingin
brýtur nú blað í þessum efnum með
stjórnmálaskóla sínum. Til að sem
flestir hafi aðgang að fræðslunni mun
Samfylkingin bjóða upp á að fara með
valin helgarnámskeið út um allt land.
Rekstur slíks skóla er þáttur í því
stóra verkefni sem bíður stjórnmál-
anna við að efla lýðræðið og virkja
sem flesta til þátttöku. Það er því rík
ástæða til að hvetja allt ungt fólk til að
fylgjast með starfseminni og taka
þátt í þessu skemmtilega starfi.
Stjórnmálaskóli
Samfylkingarinnar
Björgvin G.
Sigurðsson
Stjórnmálaskóli
Rekstur slíks skóla er
þáttur í því stóra verk-
efni, segir Björgvin G.
Sigurðsson, sem bíður
stjórnmálanna við að
efla lýðræðið og virkja
sem flesta til þátttöku.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samfylkingarinnar.
KVEIKJAN að þessu
bréfkorni mínu er gíf-
uryrt grein stór-
trúbadorsins Bubba
Morthens þriðjudaginn
23. janúar titluð:
„Framsóknarráðherra
og hryðjuverk í íslenskri
náttúru.“
Í grein sinni gerir
Bubbi laxeldi í sjókvíum
að eituriðnaði með vísan
í niðurstöður einhverra
erlendra mælinga á
þungmálmi í eldislaxi,
sem ku vera svo svaka-
legar að undrun sæti að
umræddir laxar skuli
ekki hreinlega sökkva til
botns. Í beinu framhaldi gerir hann
framsóknarflokkinn að samansafni af
umhverfishryðjuverkamönnum
vegna þess að landbúnaðarráðherra
er framsóknarmaður sem hefur gefið
vilyrði fyrir laxeldi í sjókvíum við Ís-
land. Hvað sem framsóknarmönnum
líður er merkilegt að Bubbi geri að
umtalsefni erlend mengunaráhrif á
eldislax þegar landeigendur við lax-
veiðiár á Íslandi hafa í áratugi dreift
tilbúnum áburði og mykju allt í kring-
um þessar ár með tilheyrandi meng-
unarhættu, en án aðfinnslu tónlistar-
mannsins.
Ég get ekki annað gert en að skoða
þetta með augum þess leikmanns sem
ég er, meðvitaður um þá hlutdrægni
sem stangveiði frá blautu barnsbeini
hefur mótað mig og mínar skoðanir.
Hvað eru umhverfishryðjuverk
eiginlega? Er ekki sauðkindin ábyrg
fyrir mestum umhverfisskaða á Ís-
landi? Hvers vegna er ekki farið fram
á umhverfismat áður en búfénaði er
beitt um dali og hól, nagandi hvert
einasta smáblóm með titrandi tár?
Eru það umhverfishryðjuverk þegar
stjórnvöld búa til stöðuvatn á landi
sem tilheyrir almenningi til þess að
framleiða rafmagn fyrir þennan sama
almenning? Hvað heitir það þegar op-
inber stofnun sleppir eldisfiski í slíkt
stöðuvatn og afhendir síðan örfáum
útvöldum einkaafnot af veiðiréttinum
sem úr þessu verður, eftir að hafa
greitt þessum sömu útvöldu bætur
vegna almenningslandsins sem fór
undir vatn við framkvæmdirnar? Það
hefur alla tíð verið skoðun mín að það
sé hrópleg ósanngirni að örfáir út-
valdir bændur eigi veiðirétt í fall- og
stöðuvötnum á almenn-
ingi og geti krafið okk-
ur, almenning, um
veiðileyfi ef okkur lang-
ar að renna fyrir fisk á
svæði sem er sam-
kvæmt landslögum al-
menningseign. Það er
angi af sömu ósann-
girninni að almenning-
ur gerist brotlegur við
lög, komi lax á krókinn í
stað marhnúts við veið-
ar við fjörur okkar ást-
kæra föðurlands.
Aflatölur laxveiðiáa
síðustu árin hafa ekki
verið neitt til að gorta
af og meðalstærð laxa
farið fallandi. Nú er svo komið að
menn eru farnir að boða sleppiveiði-
skap, þar sem fiskur er veiddur, dreg-
inn örmagna að landi og sleppt aftur,
til að ekki hverfi síðustu fiskarnir úr
ám sem mega muna fífil sinn fegri.
Hvað veldur þessari hnignun? Ekki
er hægt að skella skuldinni á laxeldi í
sjó þar sem það hefur aldrei verið
stundað í neinum mæli hér við land og
alls ekkert í heilan áratug. Það er lík-
legra að umgengni veiðirétthafa við
árnar valdi þarna mestu um. Það hef-
ur tíðkast að veiða lax frá fjöru til
fjalls allt sumarið og draga svo jafnvel
fyrir hann með netum eftir að stang-
veiðitímabilinu lýkur til að búdrýg-
indin verði nú sem allra mest.
Ég hef ekki orðið var við að al-
menningur sé að kvarta yfir því að ný
búgrein sé að verða til á Íslandi, ekki
veitir af í ljósi reynslunnar af kvóta-
kerfinu „góða“. Þá vaknar spurningin
um hverjir það eru sem eru að kvarta
undan þessum leyfisveitingum? Í
grein sinni nefnir Bubbi að 1.800 lög-
býli hafi tekjur af sölu veiðileyfa og að
þessar tekjur skipti hundruðum millj-
óna. Mér skilst að tekjur vegna sölu
veiðileyfa séu um kr. 300 milljónir á
ári, sem gefur hverju þessara 1.800
lögbýla að meðaltali kr. 167 þúsund í
tekjur á ári. Vitaskuld eru einhverjir
bændur með miklu meiri tekjur af
veiðileyfum en þetta, en þá stækkar
að sama skapi sá hópur sem hefur
minna en kr. 167 þúsund í tekjur á ári
af sölu veiðileyfa. Það er því ljóst að
þeir eru sárafáir sem hafa lifibrauð
sitt af sölu veiðileyfa.
Vitaskuld eru einhverjar afleiddar
tekjur af þessum seldu veiðileyfum,
en þær skiptast á hendur enn færri
aðila. Það er nefnilega þannig, að lax-
veiði er ríkra manna sport, tóm-
stundagaman þar sem dagurinn get-
ur kostað eins og vikuferð fyrir
vísitölufjölskylduna til Mallorca.
Það má ekki misskilja orð mín svo
að ég telji eitthvað rangt eða óheið-
arlegt við að hafa framfærslu sína af
þjónustu við stangveiðimenn.
Þvert á móti, þá tel ég það vera af
hinu góða. Það er hinsvegar með ólík-
indum að almenningur skuli ekki geta
gengið um almenningseign og veitt
þar fisk án þess að þurfa að kaupa til
þess leyfi af einhverjum útvöldum.
Eins þykir mér óforsvaranlegt að
innan þessara útvöldu skuli vera
menn sem eru að reyna að hamla
gegn uppbyggingu nýrra atvinnu-
greina á grundvelli valinna „stað-
reynda“ sem gera búgrein sem stund-
uð er um allan heim að einhvers
konar umhverfishryðjuverkum.
Ég tel að fiskeldi í sjó sé raunhæf
viðbót við íslenskt atvinnulíf, hvort
sem um er að ræða laxfisk, skelfisk,
flatfisk eða bolfisk, enda sé það sjálf-
gefin lausn á því rugli sem hefur ein-
kennt umræður um byggðakvóta þar
sem eldisleyfin væru staðbundin,
ólíkt gjafakvótanum sem engar kvað-
ir fylgja.
Eitt sá ég þó í grein Bubba, sem
fyllti mig draumsýn á framtíðina.
Bubbi spáir að tekjur af veiðileyfum
muni hrynja vegna þess að allar ár
yrðu fullar af eldislaxi. Ekki þætti
mér leiðinlegt að fara fyrir lítinn sem
engan pening í einhverja stórána og
setja í kolbrjálaðan 15-20 punda eld-
islax þar sem leitun er að legnum titti
þessi dagana.
Laxeldi í víðara
samhengi
Sigurður Ingi
Jónsson
Fiskeldi
Það er hrópleg ósann-
girni, að mati Sigurðar
Inga Jónssonar, að
örfáir útvaldir bændur
eigi veiðirétt í fall- og
stöðuvötnum.
Höfundur er áhugamaður um
fluguveiði.