Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
AMBAND skálda við
Hollywood hefur ekki
verið neitt sérlega gott í
gegnum tíðina,“ segir
Sjón og sýpur á kaffibola
sem líkst helst súpuskál.
„Menn hefur dagað þarna uppi,
drukkið sig í hel eða horfið á baklóð-
um kvikmyndaveranna. Þetta er al-
veg sérstakt fyrirbæri; að vera skáld
og fara til Hollywood. Ljóðið og
Draumaverksmiðjan hljóta að vera
einhverjar mestu andstæður í mann-
legu listrænu athæfi.“
– Flest skáld fara þó þangað með
drauma um að skrifa og slá í gegn en
þú ferð beint á rauða dregilinn.
„Það er satt. Ég er einmitt að bíða
eftir leiðbeiningunum um það hvern-
ig ég eigi að komast á dregilinn.
Hvernig við Ása kona mín eigum að
bera okkur að. Ég veit til dæmis ekk-
ert hvað dregillinn er langur; ég ótt-
ast að þetta verði löng ganga því ég er
að verða svo sporlatur með aldrinum.
En það eru víst sérfræðingar sem
fara í gegnum það með mér hvað má
og hvað má ekki."
– Er ekki skylda að vera í smók-
ing?
„Jújú. Ég mæti í mátun hjá alþjóð-
legu tískuhúsi ytra á laugardaginn.
Þannig gengur þetta fyrir sig og ég er
bara kominn inní þessa rútínu.
Limósínan mætir á tilteknum stað á
tilteknum tíma. Þetta er svolítið eins
og ganga inní launhelgar. Maður fær
helgisiðabók, sérvalið sæti, og ég er
búinn að skrifa uppá að ef ég fái Ósk-
arinn þá fari ég eftir ákveðnum
reglum um hvernig megi nota nafn
Óskarsins og styttuna sjálfa; ég má
ekki gera neitt ósiðlegt við hana, að
minnsta kosti ekki opinberlega.“
Nær söngleikja-
hefðinni en Björk
– Óskarinn já, hverjar telurðu lík-
urnar vera á að þú komir með hann
heim?
„Ég er alveg með það á hreinu að
Bob Dylan fær þetta. Hann er heima-
maður; goðsögn sem hefur aldrei ver-
ið útnefndur til Óskarsverðlauna.
Hann hefur ekkert verið að gera tón-
list í kvikmyndir. Þessi flokkur verð-
launanna, besta frumsamda lag í
kvikmynd, er reyndar töluvert skrýt-
inn. Hann varð til þegar verið var að
gera söng- og dansamyndir en þá
voru tónlistarmenn og textahöfundar
að semja sérstaklega fyrir þær. Í dag
hefur þetta farið út í að menn gera
einhverskonar þemalag sem er leikið
undir titlunum. Dylan er með slíkt lag
í myndinni Wonderboys.“
– Hefurðu þá enga von um að
hampa Óskarnum?
„Ég get bara sagt að ég á meiri
möguleika á að fá Óskarinn nú en í
fyrra! Auðvitað er það möguleiki. Ég
tók tímann á þakkarræðunni minni í
gær og hún er fimmtán sekúndur.“
– Þú veist að veitt eru verðlaun fyr-
ir stystu ræðuna í ár?
„Já, ég tók einmitt tímann því við
fengum bréf um að það væri hágæða
litasjónvarp í verðlaun fyrir stystu
ræðuna.“
– Það kann að virðast einkennilegt
að ljóðskáld sé að sogast inn í þennan
kvikmyndaheim en í sjálfu sér er
þetta ekkert svo fjarlægt þér. Þú hef-
ur verið að daðra við ólíka miðla og
þar á meðal tónlistina.
„Já, en það er eins og að keppa um
Óskarsverðlaun í ljóðlist að fá útnefn-
ingu fyrir texta í lagi í kvikmynd. Ég
tek þessa textagerð mjög alvarlega.
Það tók mig mjög langan tíma að
komast upp á lag með að skrifa texta
við tónlist. Þetta eru allt aðrar spek-
úlasjónir en að setjast niður og skrifa
ljóð.
Ég hef prófað þetta svolítið í gegn-
um tíðina, hef gert einhverja texta, en
komst almennilega af stað þegar ég
gerði Ísóbel fyrir Björk. Það var
fyrsti textinn þar sem mér fannst
þetta takast hjá mér og ég skilja
hvernig formið átti að vera. Lagið og
sönglínan voru tilbúin; sönglínan set-
ur upp bragreglur lagsins og tónlistin
gefur stemmningar og vísbendingar
um það hvert maður fer með textann.
Það þarf að verða samruni tegund-
anna texta og tónlistar.“
– Er textagerðin skemmtileg iðja?
„Mjög skemmtileg. Og vinnan við
þessa mynd, Myrkradansarann, var
algjört ævintýri.
Við Björk höfðum unnið saman, ég
hef gert ein þrjú, fjögur ljóð fyrir
hana. Svo þegar rætt var við hana um
að gera þessa mynd, þá stakk hún
upp á mér við Lars von Trier. Sagði
honum frá mér og hann fékk að heyra
það sem ég hef gert. Honum leist lík-
lega nógu vel á það – og á mig þegar
fór og hitti hann, og þá var ákveðið að
við myndum reyna að gera þetta sam-
an.
Ég er ágætur í að ríma, sérstak-
lega ef ég er með enska rímorðabók,
og þessi mynd þurfti einmitt hefð-
bundnari texta en til dæmis Björk
hefur verið að gera, því hún yrkir al-
veg í frjálsu formi. Það er mjög sér-
stakt fyrir dægurlög að gera texta
eins og hún gerir. Ég er miklu íhalds-
samari, ég er miklu nær gömlu söng-
leikjahefðinni. Þessvegna passaði vel
að ég kæmi inní verkefnið.
Ég fór til Danmerkur, við Lars
borðuðum saman og tókum eina eft-
irmiðdagsstund í að þreifa á hvor öðr-
um. Þá kom í ljós að þetta myndi
sennilega ganga og við tókum fjórar
sessjónir hálfu ári síðar. Hittumst og
vorum saman viku í senn í risastóru
sumarhúsi við sjóinn einhversstaðar
við Kattegat. Lars eldaði gott karrí
og við unnum.“
– Var tónlist Bjarkar þá tilbúin?
„Nei. Lars vildi ekki láta hana hafa
nein áhrif á það hvernig við skrifuð-
um. Hann sá textana sem óaðskiljan-
legan hluta af handritinu. Björk var
ekkert inní textagerðinni en hún var
búin að semja nokkur lög og ég setti
mig reyndar nokkuð vel inn í það sem
hún var að gera. Við ræddum hvernig
væri mögulegt að stilla því saman við
orð. En Lars vildi ekkert af því vita.
Hann vildi bara einbeita sér að hinum
dramatíska þætti. Hvernig lögin
kæmu inní söguna; hvernig þau flyttu
söguna áfram; hvernig þau lýstu per-
sónunni – að lög og textar væru trú-
verðug í heimi sögupersónunnar.
Þetta þurftum við að stilla saman.
Eftir svona sessjónir hittumst við
Björk, ég sýndi henni hvað við Lars
vorum að gera, stundum mátuðum
við textana við lögin. Ég var líklega sá
sem var í báðum heimum.
Í söngtextum þarf að vera með
kúnstir sem eiga ekki að vera sýni-
legar. Ég upplifi þetta sem frekar
kúbískt form. Í textunum er ákveðið
viðfangsefni og sungið í fyrstu per-
sónu. Svo á maður möguleika á svo-
kallaðri brú í laginu, að stíga út úr
fyrstu persónunni og skoða viðfangs-
efnið og persónu mannsins frá ann-
arri hlið. Þá er komið í viðlagið þar
sem birtist ákveðin samantekt eða
inntakið í sögunni. Þetta er svolítið
eins og að gera eftirmynd af herskipi
úr eldspýtum. Það er verið að segja
sögu sem er svo miklu stærri en ætti
að rúmast í nokkrum versum og við-
lagi.
Ég er náttúrlega að vinna í gamalli
hefð sem er þrælbundinn frásagnar-
kveðskapur. Og þótt ég hefði áður
skrifað söngtexta, þá var nýtt fyrir
mér að vera þarna að skrifa drama-
tík. Þetta er eins og libretto í óperu.
Ég er kominn inn í þann heim, að
skrifa út frá persónum og drama-
tískum kringumstæðum. Það er eitt-
hvað sem ég hef áhuga á að gefa
meira af, eins og að skrifa óperu.“
– Von Trier er frægur fyrir sam-
skiptaörðugleika. Þú hefur ekki lent í
því ?
„Nei, Við náðum mjög vel saman.
Þegar ég sá lokaþáttinn í sjónvarps-
þáttaröðinni hans, Lansanum, þar
sem læknar á spítala eru í einhverju
hálfgildings ritúali að flytja krabba-
meinslifur í einn læknanna, þá hugs-
aði ég með mér: fjandinn hafi það, ég
á eitthvað sameiginlegt með þessum
manni! Mér þótti hann vera á
skemmtilega skrýtnum slóðum með
sambland af húmor, mystík og
ábyrgðarleysi sem mér finnst ég al-
veg eiga sjálfur. Það var eitthvað í
hugmyndalegum bakgrunni sem
gerði að verkum að við áttum mjög
gott með að vinna saman.
Sungið upp úr gulu síðunum
Í píslavættisþríleik sínum, Brim-
broti, Fávitunum og Myrkradansar-
anum, þá er Lars voða mikið að reyna
að vera raunsæislegur. Hann lagði
gífurlega áherslu á að við yrðum að
vera realistísk, með hreint raunsæi.
Það átti að vera eins og fólk væri að
syngja upp úr gulu síðunum í síma-
skránni. Þar lágu okkar hugmynda-
legu átök í þessu verki, því ég kom
með lýríkina og þá kröfu að textarnir
flyttu innra líf persónanna og að þar
gæti verið litskrúðugra heldur en í
verksmiðjunni þar sem Selma vinnur.
Ég held að þessi togstreita milli
heimanna tveggja hafi skilað sér í
þessum texta. Ég er þar fulltrúi söng-
og dansatriða og hann heimildakvik-
myndarinnar.
Já, við Lars áttum mjög gott með
að vinna saman. Hann er reyndar
mjög ákveðinn maður og svo frekur
að hann hafði í gegn að sonur minn
fæddist á afmælisdaginn hans, 30.
apríl. Okkur hjónunum fannst það
reyndar fulllangt gengið þegar fæð-
ingin drógst fram yfir miðnættið og
við áttuðum okkur á að Lars hafði
haft það í gegn sem hann hafði verið
að nauða um í símann!“
– Myrkradansarinn hefur hlotið
mikla athygli víða en jafnframt verið
umdeild.
„Myndin ögrar mörgum og það
kemur mér á óvart. Ég skældi fyrst
þegar ég las handritið. Svo fékk ég
nýja útgáfu og fór aftur að gráta því
þetta var allt svo sorglegt og heim-
urinn vondur. Ég hef bara séð þetta
sem hámelódramatíska sögu. Fólk
lætur flækjast fyrir sér að Lars sé
ólíkindatól og sérstaklega í Banda-
ríkjunum er fólk að velta fyrir sér
hvort hann sé að gera grín að því.“
– Þar kemur líka inn það geysivið-
kvæma deilumál sem dauðarefsingar
eru.
„Í því máli, dauðarefsingunni, birt-
ist hin gífurlega menningarlega gjá
sem er á milli Evrópubúa og Banda-
ríkjamanna. Evrópubúar munu aldr-
ei geta litið á Bandaríkjamenn sem
fullkomlega siðmenntaða þjóð fyrr en
þeir kippa þessu í liðinn. Auðvitað var
þetta nokkuð sem ég var alveg með-
vitaður um við að skrifa minn hlut í
myndinni; mér fannst þetta vera há-
pólitískt verk og með góðan boð-
skap.“
Aldrei sérstaklega á
móti náttúrunni
– Nú ert þú á leiðinni vestur í ljós-
um prýddan draumaheiminn, en hvað
ertu annars að fást við hér í íslenska
grámanum?
„Það er nú enginn grámi hér. En
ég er að sýsla við að skrifa ljóð og sög-
ur. Hef verið að skifa hið langþráða
annað bindi þríleiksins um Jósef
Löve. Í fyrstu bókinni, Augu þín sáu
mig, er hann skapaður, aðeins til að
vera settur í hattöskju og sendur til
Íslands, en nú segir frá föður hans,
Leó Löve, og samskiptum hans við
Íslendinga á stríðsárunum. En hvort
Jósef litli sleppur úr hattöskjunni, um
það verða menn að lesa á síðustu
blaðsíðum bókarinnar.
Þetta er framhald fyrri bókarinnar
og hefur verið skemmtileg vinna. Ég
var alveg ákveðinn í að skrifa aldrei
um seinni heimsstyrjöldina en gerði
það svo í Augun þín sáu mig. Síðan
var alveg á hreinu að ég ætlaði aldrei
að skifa sögulega íslenska skáldsögu,
en hef samt verið að því. Um Ísland
eftirstríðsáranna. Sögupersónurnar
taka bara völdin.“
– Er það bara ekki í anda súrreal-
ismans sem þú varst ungur kenndur
við; ósjálfráð skrift?
„Jújú, að verða andsetinn þessum
persónum og skrifa uppúr svefni. En
þetta er bók sem kemur á jólamark-
að. Ég er algjörlega á síðasta séns hjá
Máli og menningu að skila þeim
skáldsögu ...
Augun þín sáu mig kemur út hjá
forlaginu Tiden í Noregi þegar ég
kem frá Hollywood og ég skrepp
þangað og tek við fyrsta eintakinu.
Svo er hún að koma út í Danmörku í
haust. En það er ekkert stórmál að
koma þessum bókum út annars stað-
ar en hér – ekki þegar maður er að
ljóða fyrir popparana, þá er maður í
hinni alþjóðlegu útbreiðslu orðsins!“
– Nú er Breiðholtsunglingurinn úr
Medúsahópnum orðinn ráðsettur
þorpsbúi. Þú ert með annan fótinn á
Eyrarbakka og skrifar þar.
„Já, það er mikil breyting. En
reyndar var Breiðholtið, þegar ég
fluttist þangað ungur, algjörlega á
mörkum tveggja heima. Annars veg-
ar þetta steinsteypta úthverfi og svo
móar með andahreiðrum og stökkv-
andi laxar í Elliðaánum.
Ég hef aldrei haft neitt sérstaklega
mikið á móti náttúrunni. Ég er alveg
sáttur við að hafa sjóinn nálægt mér
þarna á Eyrarbakka. Það er algjör
lúxus að hafa svona flóttaleið úr bæn-
um. Að geta sest með fjölskylduna
inn í sitt litla hús og hlustað á öldu-
gjálfrið, eða brimið, eftir því í hvernig
skapi hafið er.“
Morgunblaðið/Einar Falur
Í Hollywood er uppskeruhátíð ársins framundan. Verið er að fægja Óskarsstytturnar og ryksuga rauða dreg-
ilinn sem stjörnurnar ganga eftir á leið í salinn. Íslendingar eru nú tilnefndir í annað sinn, þar sem þremenn-
ingarnir Björk, Sjón og Daninn Lars von Trier eru tilnefnd í flokki bestu frumsaminna laga fyrir I’ve Seen it All
úr Myrkradansaranum. Skáldið Sjón, sem búinn er að tímamæla þakkarávarpið, drakk kaffi með Einari Fal
Ingólfssyni og velti fyrir sér hversu langur dregillinn sé í raun og veru.
Á meiri möguleika
á Óskar en í fyrra