Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 20

20 B SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
D
ÓLÓMÍTARNIR eru
sérkennilega falleg og
margbreytileg fjöll. Þau
rísa flest upp í hvassa
tinda, sem risið hafa úr
sæ, en eru myndaðir úr kóralrifjum,
sem urðu til á hafsbotni á 3.000 metra
dýpi fyrir 200 milljónum ára.
Nafnið hljómar ítalskt og gamalt,
en hvort tveggja er rangt, það er
dregið af nafni franska jarðfræðings-
ins Déodat Gratet de Dolomieu
(1750–1801 ), sem fyrstur lýsti steind-
inni dolomit, sem er kalsíum-magn-
esíum-karbónat-samband. Dólómíta-
fjöllin eru í héruðunum Suður-Tírol,
Trentino og Belluno í norðaustur-
hluta Ítalíu.
Í hjarta Dólómítanna er berg-
kastali mikill, sem heitir Sella. Hann
er girtur úfnum, þverhníptum klett-
ariðum á alla vegu. Aðeins að aust-
anverðu eru hamrabeltin það lág að
skíðabrekkur taka við í hlíðum Sella.
Ótal sprungur og skorur eru í kletta-
beltunum, sumar nógu víðar til að
freista skíðagarpa. Sella rís austan til
upp í ávala klettaborg, sem Piz Boé
heitir. Frá Sella liggja dalir sinn í
hvora áttina; Val Gardena eða Grödn-
ertal, Alta Badia, Livinallongo og Val
di Fassa og milli þeirra eru fjalla-
skörð; Grödnerjoch eða Passo Gard-
ena í 2.137 m hæð, Passo Campalongo
1.875 m , Passo Pordoia 2.250 m og
Passo Sella 2.187 m. Flest nöfnin
kringum Sella eru á tveimur tungu-
málum og stundum þremur þegar
ladin, raetorómönsk tunga, bætist við
þýskuna og ítölskuna.
Ladin á einmitt rætur sínar í döl-
unum kringum Sella frá þeim tíma
þegar hersveitir Rómverja undir
stjórn Drususar og Tíberíusar, stjúp-
sona Ágústusar keisara, unnu ríkið
Raetíu fyrir meira en 2000 árum og
tunga þeirra latína rann saman við
tungu Raeta, sem bjuggu fyrir í land-
inu. Suður-Tírol var undir veldi
Habsborgara frá þrettándu öld og
Austurríska-ungverska keisaradæm-
inu til 1919. En grimmilegir bardagir
voru háðir í Dólómítafjöllunum í fyrri
heimsstyrjöldinni á árunum 1915–
1917.
Fyrir rúmum 25 árum sameinuð-
ust nokkur skíðasvæði í Dólómítun-
um undir nafninu Superski Dolomiti.
Þau urðu síðar 12 og gildir sama
skíðakortið í 640 lyftur og 1.220 km af
skíðabrekkum. Ef með þarf er hægt
að búa til snjó í 840 km af brekkunum.
Kemur engum á óvart að þetta sé
heimsins stærsta skíðasvæði. Svæðin
eru misvel tengd, en sum teygja sig
inn á grannsvæði. Í dölunum eru 44
smábæir, sem þjóna svæðinu í hér-
uðunum Suður-Tírol, Trentino og
Belluno. Þetta voru fyrst og fremst
landbúnaðarhéruð þangað til fyrir
30–40 árum að ferðamennskan fór að
blómstra. Reyndar hafði Val Gardena
verið frægur fyrir tréskurðarlist í
þrjár aldir ekki síst helgimyndir.
Á árinu 1986 var búið að fullgera
tengingu á skíðalyftum í báðar áttir
kringum Sellabáknið; skíðaleið, sem
kölluð er Sella Ronda. En Sella
Ronda var einmitt hvatinn að stóra
skíðapassanum, því að leiðin liggur
um fjögur svæði: Val Gardena, Alta
Badia, Arabba og Val di Fassa. Nafn-
ið Sella Ronda er hins vegar gamalt
frá þeim tíma að ekki var einu sinni
akvegur kringum fjallið. Í dölunum
kúra svo bæirnir sem standa undir
þessari hringekju.
Val Gardena
Íbúar Val Gardena mátu mikils
Sandro Pertini (1896–1990 ) forseta
Ítalíu frá 1978–1985, en í forsetatíð
sinni flutti hann áramótaávarp sitt til
þjóðarinnar þaðan. Í augum hans var
Val Gardena fegursti dalur í heimi.
Íbúar dalsins efast ekki um réttmæti
þeirra orða og sama sinnis var fjalla-
garpurinn, kvikmyndaleikstjórinn og
rithöfundurinn Luis Trenker, sem
fæddur var í Ortesi 1892. Hann starf-
aði meðal annars í Hollywood, en um
heimahagana gerði hann myndina:
„Heimat aus Gottes Hand“, sem
stundum er sýnd í menningarsetrinu
„Oswald von Wolkenstein“ í Selva.
Val Gardena er 40 km langur dalur,
þverdalur frá Eisacktal-dalnum frá
Brennerskarði. Kastalinn Torstburg
er þar hátt í hlíð. Þar ólst upp ridd-
arinn Oswald von Wolkenstein (um
1377–1445). Hann fór vítt um og vakti
gleði og kátínu með ástarsöngvum
sínum og er talinn fyrsta nýmóðins
skáldið á þýska tungu.
Dalurinn er mjög þröngur neðst en
breikkar þegar ofar dregur. Aðrar
leiðir í dalinn eru í hlíðunum beggja
vegna. Ortisei eða St. Ulrich er neðsti
og stærsti bærinn í dalnum í 1.234 m
hæð. Íbúarnir eru 5.500, 84% ladinsk-
ir, 11% þýskættaðir og rúmlega 2%
ítalskir. Í Ortisei var fyrsti kláfurinn í
dalnum reistur 1935. Nú eru þar hins
vegar glæsileg og rúmgóð spánný,
rauð egg. Þau flytja okkur upp í 2.100
m hæð á Seiser Alm eða Alpe di Siusi,
víðáttumesta haglendi Mið-Evrópu.
Seiser Alm er hluti af 60 km2 þjóð-
garði (Naturpark Schlern) frá 1974.
Við fáum ofbirtu í augun að horfa yfir
snæviþakið víðernið. Í austri gnæfir
Langkofel (Sassolungo 3.181 m).
Þverhníptir klettaveggir hins forna
kóralrifs eru 600 m á hæð og og eru
ljósgrágulir á að líta og á þá festir
vart snjó. Vestar eru oddhvassir tind-
ar Schlern um 500 m lægri. Skíða-
svæðið er í 1.700–2.300 m hæð. Flest-
ar brekkurnar eru stuttar og léttar og
gátum við skíðað þær allar á einum
degi. Veitingahúsin, sem flest eru líka
hótel, eru sérlega vinaleg og falleg.
Okkur fannst lengsta brekkan 2,5 km
næst Langkofel sú skemmtilegasta
og átti það einnig við um ferðina upp
með Flórianlyftunni frá Saltria. Tign-
arleg nálægð Langkofels og bræðra
hans bjó yfir sérsökum töfrum. Dal-
urinn og lækurinn vestan megin
bjuggu einnig yfir dulúð. Enn vestar
lækkaði sólin á lofti bak við Schlern-
tindana.
Hægt er að komast með skíðabíl
milli Monte Pana-stólalyftunnar og
Saltria og til baka ellefu sinnum á
dag. Fjöldi manns var á göngu víða
um svæðið eftir ruddum leiðum, sem
eru yfir 60 km og gönguskíðamenn
áttu enn fleiri kosta völ. Einnig voru
hestasleðar á ferðinni.
Í miðbæ Ortisei hafa verið gerð
stórkostleg göng gegnum hæð að
kláfstöðinni hinum megin. Renni-
brautir flytja skíðafólk í sitt hvora
áttina eftir víðum göngunum. Egg
flytja okkur upp í miðstöðina, en það-
an reyndist skemmtileg skógarleið til
Ortisei. Þaðan fer Kláfur fer upp á
Seceda í 2.500 m hæð.
Stórsvigsmót, Gardenissima, sem
allir skíðamenn mega taka þátt í er
haldið þar árlega. Í vetur er það hald-
ið í dag, 25. mars. Cristina er mjög
vinalegur bær og húsin falleg, mörg í
ladinskum stíl þ.e. timburhús á und-
irstöðu úr steini. Við getum tekið
skíðabíl stuttan spöl yfir til Ruacia að
kláfnum upp á Socher og þaðan stóla-
lyftu upp á Ciampinoi norðanvert í
dalnum. Í hlíðinni í 1.488 m hæð er
kastalinn Fischburg, sem byggður
var á árunum 1622–1641, þegar gamli
Wolkensteinkastalinn í Langental
(Vallonga ) frá 1225 var ekki lengur
íbúðarhæfur. Í hæðunum fyrir ofan
bæinn eru gönguleiðir eða „Winter-
wanderwege“.
Elsta kirkja dalsins er kirkja Heil-
ags Jakobs, verndardýrðlings píla-
gríma og göngumanna. Frá kirkjunni
er um einnar klst. gangur til Ortesi.
Til mótvægis við Sella Ronda hafa
þeir í Val Gardena sinn eigin skíða-
hring, Gardena Skiring. Sá „hringur“
gerir meiri kröfur um færni en Sella
Ronda. Við getum farið hann fram frá
Cristina en Seceda niður til Ortisei
telst til hans og einnig brekkur frá
Seiser Alm. Frá Cristina er haldið
upp á Ciampinoi í 2.245 m hæð, en
þaðan er snarbratt í allar áttir. Á nýj-
asta skíðakortinu af Val Gardena eru
allar skíðabrekkurnar til Cristina
merktar svartar sem þýðir að þær
séu erfiðar en tvær voru áður merkt-
ar rauðar. Sumir skjálfa í hnjáliðun-
um þegar þeir horfa niður og kannski
engin furða. En hér er einmitt upphaf
brunbrautarinnar niður til Cristina.
Heimsbikarkeppni í bruni karla hefur
verið haldin hér í desember ár hvert
síðan 1970 og verið mikil lyftistöng
fyrir ferðamennskuna í dalnum.
Brautin, Saslonch (ladin fyrir Sassol-
ungo) byrjar í 2.249 metra hæð en
markið er í 1.410 m, lengdin er 3.446
m og mesti bratti er 57% en minnsti
11%. Kamelhryggirnir, sem reyndar
eru þrír og stökkin fram af þeim
þykja mjög spennandi en hægt er að
skíða utan við þá. Sá sem ætlar sér að
vinna verður hins vegar að stökkva
eitt 40 m stökk yfir þá alla.
Íslendingar hafa dvalið mest í
Selva Gardena, sem liggur næst
Sella. Íbúar eru aðeins 2.400, en þeir
geta hýst 8.000 gesti og státa af einni
milljón gistinátta á ári.
Alta Badia
Til að komast á næsta svæði er far-
ið með rauðu eggjunum upp í Dent-
ercepies 160 m ofan við veginn í Gard-
enaskarðinu og við erum komin á Alta
Badia-svæðið (svæði nr. 3). Af palli,
sem er í hálfhring kringum kláfstöð-
ina má sjá aðra hlið Langkofel. Hann
virðist ótrúlega nærri í morgunbirt-
unni, fjær er Seiser Alm og Schlern-
tindarnir. Þegar við höfum notið út-
sýnisins rennum við okkur niður
þægilega brekku og erum komin til
Colfosco í 1.645 m hæð. Við getum
haldið til vinstri í sólskinið í dal Alpa-
fífilsins, en þangað flytja okkur ný
egg og en önnur upp Col Pradat en
stólalyfta upp á Forcella.
Þegar við komum úr Borest tókum
við stólalyftu áfram og héldum svo
upp á Pralongia. Þar er lítil kapella og
við hana sat fólk á bekk og borðaði
nestið sitt í kyrrðinni. Lagazuoi er
eitt best varðveitta leyndarmál svæð-
isins. Löng létt brekka er til San
Cassino og Armentarola. Fátt fólk
var í brekkunni, en í Armentarola
beið fjöldi eftir bílfari upp í Falz-
aregoskarð í 2.192 m hæð undir
Lagazuoi. Bílferðin upp í skarðið und-
ir þverhníptum hömrum Lagazuoi
var mjög þægileg og hvít snjóbreiðan
dró úr hrikaleikanum. Kláfur var
fyrst byggður í skarðinu 1964 en fær
vetrarvegur til Cortina hefur aðeins
verið um skarðið í hálfa öld. Kláfur
flutti okkur upp í 2.778 m hæð á
Lagazuoi. Það gustaði um okkur er
upp var komið, en hvílík fjallasýn.
Hæst eru fjallakastalinn Pelmo 3.168
m, skörðótti fjallshryggurinn Civetta
3.218 m og fjalladrottningin Marmol-
ata, hæsti tindur Dólómítanna 3.342
m. Marmolata þýðir sú, sem glampar
á. Á það ekki síður við þegar sum-
arsólin skín á jökulskallann og svo er
það sjálf Sella og ótal hvassir, lægri
tindar. Nær handan skarðsins er
Settsass og fjær Col di Lana. Í þess-
um fjöllum voru háðir blóðugir bar-
dagar í návígi í fyrri heimsstyrjöld-
inni. Ítalir sprengdu tind Col di Lana
í loft upp 17. apríl 1916 en þar var
austurrískt vígi. Gefur þar að líta
mikinn gíg eftir sprenginguna og í
grennd er minngarkapella um þá
Morgunblaðið/Bergþóra
Fjallstindar Dólómítanna virðast óteljandi. Pordoiaskarð og brekkurnar beggja vegna Sasso Becce.
Á skíðum
í Dólómítunum
Dólómítarnir eru forvitnileg fjöll fyrir
margra hluta sakir. Þar er skíðafæri gott og
ekki á hverjum degi, sem kostur gefst á að
renna sér í tvö þúsund metra hæð innan um
kóralrif. Bergþóra Sigurðardóttir lýsir
hinni heillandi veröld Dólómítanna.
Morgunblaðið/Bergþóra Sigurðardóttir
Klakastólpi úti í Gardena-ánni í Ortesi. Í fjarska sést Sella.
Kemur engum í opna
skjöldu að þarna sé
að finna heimsins
stærsta skíðasvæði