Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 14

14 B SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
E
FTIR áratugalanga bar-
áttu í iðnríkjum heims gegn
berklum er þessi gamli
ógnvaldur að skjóta upp
kollinum á ný, hættulegri
en nokkru sinni fyrr. Efna-
hagskollsteypur, stóraukin ferðalög
og tilkoma alnæmis hafa sameinast
um að skvetta olíu á eld berklafarald-
urs sem er að eyðileggja heilsu millj-
óna manna og ógna samfélögum þar
sem berklar voru taldir heyra sögunni
til. Heilbrigðisyfirvöld, sérfræðingar
alþjóðastofnana og félagasamtök eins
og Rauði krossinn hafa stóreflt bar-
áttu sína gegn vágestinum en það
dugir hvergi nærri til.
Milljarður smitast
Berklar verða tveimur milljónum
manna að aldurtila á ári hverju. Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunin hefur lýst
því yfir að berklar séu alþjóðleg far-
sótt og sett baráttuna gegn þeim á
forgangslista. Talið er að á næstu
tuttugu árum muni einn milljarður –
já milljarður – manna smitast af
berklum. Af þeim munu 200 milljónir
fá berkla og 35 milljónir láta lífið.
Þetta gerist ef ekki tekst þeim mun
betur að efla berklavarnir í löndum
eins ólíkum og Rússlandi, Haití, Suð-
ur-Afríku og Víetnam.
Eftirtaldar staðreyndir tala sínu
máli um útbreiðslu berkla:

Hverja sekúndu smitast einhver
af berklabakteríunni.

Á hverju ári smitast eitt prósent
af heildarfólksfjölda heimsbyggðar-
innar.

Þriðjungur íbúa jarðar er með
berklabakteríuna í sér og af þeim
mun tíundi hlutinn veikjast af berkl-
um.

Milli fimm og tíu prósent þeirra
sem smitast munu veikjast og smita
aðra einhvern tíma á lífsleiðinni.
En hvers vegna eru berklar skyndi-
lega fréttnæmir á ný? Einn sökudólg-
urinn er alnæmisveiran. Minnihluti
þeirra, sem sýkjast af berklum, verð-
ur veikur. Fólk sem borðar vel, býr
við hreinlæti og er hraust verður
sjaldnast vart við nokkuð þótt það
hafi andað að sér berklabakteríunni.
Og það sem meira er, þetta fók smitar
ekki út frá sér. Til að smita annað fólk
verða menn að vera orðnir sjúkir – og
eru þá með smitandi berkla. Þegar
berklasmitaður maður smitast af HIV
veirunni, sem veldur alnæmi, er mjög
líklegt að berklarnir taki sig upp.
Þess vegna hefur útbreiðsla alnæmis í
Afríku haldist í hendur við útbreiðslu
berkla.
Önnur orsök er aukin ferðalög fólks
um allan heim. Það er ekki bara á
Vesturlöndum sem tækifæri til ferða-
laga hafa aukist, því hvarvetna bera
flugvélar, bátar, lestir og langferða-
bifreiðar ferðamenn milli staða. Þeir
sem hafa ferðast með þessum farar-
tækjum í Afríku eða Asíu þurfa ekki
mikið ímyndunarafl til að sjá að þau
eru sjálf upplögð gróðrarstía smitun-
ar, pökkuð af fólki langtímunum sam-
an. Berklaveiran smitast líkt og kvef, í
loftinu. Það er nóg að anda á mark-
aðstorgi þar sem berklasjúklingur
hefur verið að hósta þremur klukku-
stundum áður til að fá bakteríuna í
sig. Annað mál er að bakterían getur
legið óvirk í mörg ár eða áratugi ef
viðkomandi einstaklingur er heil-
brigður.
Sprenging í Rússlandi
Fæstum hefur líklega dottið í hug
þegar Sovétríkin liðuðust í sundur
undir lok árs 1991 hvers kyns umbylt-
ingar væru í vændum fyrir íbúa nýju
landanna 15. Lífskjör versnuðu svo að
sums staðar lá við hungursneyð og
átök brutust út vítt og breitt um hið
fallna stórveldi, í löndum eins og Mold-
óvu, Georgíu, Aserbadsjan, Armeníu
og Tadsjíkistan – að ekki sé talað um
Tsjetsjníu í Rússlandi. Auðlæknanleg-
Fangelsi í Norilsk í Norður-Síberíu. Berklar eru útbreiddir í fangelsum Rússlands, ekki síst vegna þess að fjöldi manna er saman
í klefum og smit óhjákvæmilegt. Á síðasta ári fjölgaði dauðsföllum vegna berkla í fangelsum um þriðjung frá árinu á undan.
Þegar í ljós kemur að fangi er kominn með sjúkdóminn fær hann meðhöndlun og þeir sem verst eru haldnir og bráðsmitandi eru
hafðir í sérstökum klefum. Vegna efnahagsaðstæðna er föngum oft sleppt áður en afplánun lýkur – nýlega var til dæmis 30%
allra fanga í Rússlandi sleppt – og í flestum tilfellum lýkur þá lyfjameðferð. Ljúki henni of snemma verður berklabakterían
ónæm fyrir viðkomandi lyfi og þegar það á orðið við um tvö lyf eða fleiri telst tilfellið vera fjöllyfjaónæmt, sem svo er kallað.
BARÁTTAN
Berklar eru farnir að gera
vart við sig að nýju og
halda ýmsir því fram að
nú sé hættan meiri en
nokkru sinni fyrr. Þorkell
Þorkelsson ljósmyndari
kynnti sér daglegt líf
berklasjúklinga í Rúss-
landi og Þórir Guð-
mundsson, kynning-
arfulltrúi Rauða kross
Íslands, gerir grein fyrir
því hvað er í húfi.
Alþjóðaberkladagurinn
var 24. mars.
VIÐ BERKLANA