Morgunblaðið - 25.03.2001, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 25. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ekkert rennandi vatn, þakið er um
það bil að falla niður, við höfum ekk-
ert klósett og við sofum sex í einu
rúmi. Það er engin furða þó við verð-
um oft reið, pirruð og árásargjörn.“
Við þessar aðstæður þrífast berklar
vel.
Aðstoð Rauða kross Íslands
Fyrir 80 árum stóð baráttan gegn
berklum sem hæst á Íslandi, en á
þeim tíma bjó stór hluti þjóðarinnar
við aðstæður sem svipar til þeirra
sem nú er að finna í norðurhéruðum
Rússlands. Fáar þjóðir ættu því að
hafa jafn mikinn skilning á þreng-
ingum Síberíubúa og Íslendingar.
Rauði kross Íslands hefur því stutt
mannúðaraðstoð í Rússlandi með öfl-
ugum hætti síðustu árin. Heildar-
verðmæti aðstoðarinnar nemur lík-
lega um 50 milljónum króna, þegar
allt er talið, en aðallega er um að
ræða mataraðstoð (meðal annars frá
ríkisstjórn Íslands) auk þess sem
fatnaður hefur verið sendur í gámum
og fjármunir veittir í ákveðin verk-
efni.
Árið 2000 styrkti Rauði kross Ís-
lands berklaverkefni í Rússlandi um
fimm milljónir króna og á þessu ári
um aðrar fimm milljónir króna. Þótt
það sé einkum í verkahring stjórn-
valda að lækna berklasjúkt fólk þá
geta mannúðarsamtök eins og Rauði
krossinn hlúð að því starfi og stuðlað
að betri árangri.
Þannig er einn stærsti vandinn við
berklameðferð í Rússlandi sá að fólk
er sér ekki meðvitandi um nauðsyn
þess að klára lyfjakúra, jafnvel eftir
að það er orðið betra af sjúkdómn-
um. Á vegum rússneska Rauða
krossins eru þúsundir heimahjúkr-
unarkvenna, sem heimsækja aldraða
og sjúka og létta þeim lífið á ýmsan
hátt.
Þessar konur geta líka séð til þess
að berklasjúklingar taki lyfin sín og
þannig komið í veg fyrir að ónæmir
bakteríustofnar myndist.
Alevtína Karpenko er ein þeirra.
Hún starfar í Tomsk í Síberíu og
tengist þar berklamiðstöð borgar-
innar.
„Sum lyfin eru mjög þung og hafa
hliðarverkanir þannig að margir
sjúklingar vilja helst ekki taka þau,“
segir Alevtína. „Ef þeir koma ekki á
berklamiðstöðina fer ég með lyfin
heim til þeirra og sé til þess að þeir
taki þau.“
Hún þarf að fara í sjö til tíu slíkar
heimsóknir á hverjum degi, þótt
vetrarkuldinn smjúgi í gegnum
merg og bein. „Þetta er erfitt starf
en þetta er eina leiðin til að vinna
bug á berklum,“ segir Alevtína.
Meðferðin sem beitt er í Tomsk er
samkvæmt svokölluðum DOTS-
staðli Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
arinnar, en DOTS stendur fyrir
Directly Observed Treatment Short
Course). Samkvæmt því fá sjúkling-
ar ekki að taka lyfin sjálfir í einrúmi
heldur er fylgst með því að þeir taki
þau og klári lyfjakúrinn. Til þess að
hvetja sjúklinga til þess að hætta
ekki við í miðju kafi fá þeir gjarnan
smávægilega mataraðstoð, en hún
kemur gjarnan frá Rauða krossin-
um.
Annað stórverkefni, sem ekki
skyldi vanmeta, er að auka með-
vitund almennings um útbreiðslu
sjúkdómsins. Fyrir alþjóðlegan
stuðning, þar á meðal frá Íslandi, er
búið að prenta veggspjöld og gera
útvarpsauglýsingar með berkla-
varnaboðskap. Deildir rússneska
Rauða krossins vítt og breitt um
landið dreifa síðan fræðsluefninu. Á
einum stað er jafnvel búið að setja
upp leikrit um baráttu Rauða
krossins gegn berklum. Fræðsluher-
ferðin er skipulögð til fimmtán ára,
enda ljóst að hún þarf að vara lengi
ef von á að vera um áþreifanlegan ár-
angur.
Fangelsi gróðrarstía berkla
Hvergi er berklavandamálið jafn
stórbrotið og samanþjappað og í
fangelsum gömlu Sovétríkjanna. Af
einni milljón fanga í Rússlandi er tal-
ið að 100 þúsund hafi berklabakt
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Á heimili drykkjumanna í Síberíu. Eitt af því sem gerir meðhöndlun gegn berklum
erfiða er að lækningin tekur mjög langan tíma. Ef lyfjagjöf er hætt myndar bakt-
erían ónæmi gagnvart lyfinu og blossar upp aftur og verður þá þeim mun erfiðari
viðureignar. Drykkjumenn og fíkniefnaneytendur eru erfiðuðustu viðfangsefni
lækna, þar sem þeir hafa gjarnan einnig aðra smitsjúkdóma, svo sem lifrarbólgu
og eyðni. Læknar eru í raun ráðþrota hvernig eigi að meðhöndla það fólk.
ÍOKTÓBER 1998 fór ung íslensk kona, Ás-laug Arnoldsdóttir hjúkrunarfræðingur, tilGeorgíu til þess að vinna þar í fangelsi viðsérstaka berklameðferð á vegum Rauða
krossins hér. „Ég hef verið á veraldarvakt
Rauða krossins undanfarin ár. Ég fór fyrst til
starfa árið 1996 á sjúkrahús
í Súdan, þá voru tvö ár liðin
frá því ég lauk námi. Síðar
var ég í Írak. Í Georgíu var
ég í eitt ár og vissi frá upp-
hafi að ég myndi starfa í
fangelsi,“ segir Áslaug.
„Rauði krossinn hafði áð-
ur verið með sams konar
berklameðferð í Aserbadjan
og þá sem ég starfaði við í
Georgíu. Í Aserbadjan hafði
íslenskur hjúkrunarfræð-
ingur starfað og hann hafði
ég hitt og fengið að heyra um hans reynslu áður
en ég fór. Margt reyndist þarna mjög svipað,
meðferðin og fangelsisvinnan. Hins vegar var
erfiðara að vinna í Aserbadjan, þar fengu Rauða
kross menn aðeins aðgang að einu fangelsi en í
Georgíu höfðum við frjálsan aðgang að öllum
fangelsum.
Við fórum í stærstu fangelsin. Alls konar
fangar eru geymdir í þessum fangelsum.
Stjórnvöld draga þá ekki í dilka en meðal fang-
anna sjálfra viðgengst mjög sterkt kerfi – mikil
stéttaskipting sem er ekki opinberlega við-
urkennd en er eigi að síður við lýði. Í grófum
dráttum skiptast fangarnir í fjóra flokka. Á
lægsta þrepi eru kynferðisglæpamenn. Þeir búa
við ömurlegar aðstæður í fangelsunum, enginn
hinna fanganna vill hafa skipti við þá – nema þá
til að beita þá kynferðislegu ofbeldi. Við fengum
aðeins óbeinar lýsingar á aðstæðum þessara
fanga, það var erfitt að fá svona upplýsingar –
um þetta er ekki talað.
Á næstneðsta þrepi eru fangar sem framið
hafa ýmsa glæpi en eru njósnarar fyrir fangels-
isyfirvöld. Á þriðja þrepi er hinn þögli meiri-
hluti, fólk sem situr inni fyrir ýmsa glæpi en á
ekki heima í hinum flokkunum.
Á efsta þrepi eru svo hvítflibbakarlar sem
ráða öllu í fangelsinu, það gerist þar ekkert
nema þeir hafi haft um það að segja. Þeir lifa við
lystisemdir, hafa glæsileg herbergi, vodka og
konur eins og þeir vilja.
Við kosningar í Georgíu ætlaði Eduard Shev-
ardnadze að láta lausa fanga en þeir sem til-
heyrðu efsta þrepinu neituðu margir að fara,
þeir höfðu það einfaldlega miklu betra í fangels-
inu en utan þess.
Mitt starf fólst í að kenna
georgískum hjúkrunarfræðingum
Ég vann bara í einu fangelsi, Ksani – þar sem
berklameðferðin fór fram í. Mitt starf fólst að
miklum hluta í að að kenna georgískum hjúkr-
unarfræðingum sem störfuðu í fangelsinu
hvernig ætti að framkvæma meðferðina frá
WHO, Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni, meðferð
þessi kallast DOTS sem er skammstöfun.
Þetta er mjög ströng meðferð. Lýst er frá A
til Ö hvað gera eigi og hvaða lyf skuli taka. Að
mestum hluta er verið að meðhöndla lungna-
berkla, ég man aðeins eftir tveimur tilvikum þar
sem ekki var um lungnaberkla að ræða enda er
langmesta smithættan af þeim. Ef fólk er með
virka lungnaberkla og hóstar lifir bakterían
lengi í loftinu.
Í fræðslu fyrir fangana lögðum við áherslu á
að þeir héldu fyrir munninn þegar þeir hóstuðu,
hefðu gluggana opna í fangaklefunum og færu
út undir bert loft eins og þeir gætu.
Við börðumst líka hatrammlega gegn skyrp-
ingum. Það þykir nú mikið karlmennskumerki í
þessu fangelsi í Georgíu að skyrpa. Það sagði
mér hjúkrunarfræðingur sem unnið hafði í
þessu fangelsi í þrjátíu ár að á Sovéttímanum
hefði þetta ekki verið svona. Þá voru allir með
hrákadalla og skyrptu í þá. Síðan komu þeir
með dallana, fengu þá þvegna og notuðu þá á
ný. Við stjórnarfarsbreytinguna losnaði um allt
– meira að segja skyrpingar.
Starfsfólk svindlar með
föngunum til að hafa í sig og á
Við vorum þrír erlendir hjúkrunarfræðingar
sem unnum þarna á vegum Rauða krossins og
þrír georgískir læknar. Þeir komu daglega í
þetta fangelsi til að stjórna meðferðinni. Í fang-
elsinu voru svo fyrir bæði læknar og hjúkr-
unarfræðingar. Við þurftum að kenna meðferð-
Sé ekki eftir einni mínútu
Ung íslensk kona, Áslaug
Arnoldsdóttir hjúkrunarfræð-
ingur, segir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur frá reynslu
af störfum á veraldarvakt
Rauða krossins í Georgíu.
Áslaug
Arnoldsdóttir