Heimilistíminn - 08.03.1979, Blaðsíða 9

Frakkar misstu mikiö af flota sinum viö
ósigurinn viö Trafalgar, og eftir þaö uröu
Bretar einráöir á hafinu. Meö hafnbann-
inu dró stórlega úr siglingum til Frakk-
lands og bandamanna þeirra, og varö þaö
til mikils trafala I rekstri styrjaldarinnar
almennt á meginlandinu. Hlutlaus rfki
gátu ekki siglt þangaö, þvl Bretar komu I
veg fyrir þaö.
Bretar geröu mótleik gegn Berllnartil-
skipuninni meö tilskipun 7. janúar 1807.
Þar er tilgreint aö þeir muni hindra sigl-
ingar hlutlausra þjóöa tíl Frakklands og
bandamannarlkja þess. Refsingar voru
ákveönar þær sömu og voru tílgreindar I
Berlinartílskipuninni. Þaö er aö skip og
farmur voru gerö upptæk, næöist til þess
viö hertöku.
Þessar ráöstafanir hlutu fyrr en siöar
að koma niöur á Islendingum, þar sem
þeir voru hluti af danska rikinu, og uröu
enn hættulegri, eftir aö Danmörk geröist
beinllnis fjandrlki Bretlands. Siglingar til
og frá Islandi, uröu þvl bráft leikáoppur
striðsaöila, eins og bráölega veröur frá
gre int.
Atjánda öldin hófst þvl miöur friösam-
lega fyrir lslendinga, þrátt fyrir þaö, aö
þeir höföu öölazt aukiö frelsi I siglingum
og verzlun, og aukizt haföi samband
þeirra viö umheiminn. Sjaldan eöa jafn-
velaldreifrá því.aösvartidauði geisaöi á
Noröurlöndum um miöbik 14. aldar, haföi
landiö veriö eins einangraö og I byrjun 19.
aldar. Ariö 1808 náöi þetta hámarki. Þaö
var hörmulegt fyrir þjóö eins og íslend-
inga, aö vera án siglinga, þar sem þeir
áttu atvinnuvegi sina algerlega undir þvl
aö fá aöflutning til landsins.
2
1 þann tíma réöi rikjum I Danaveldi
Kristján konungur VII. Hann var geöbil-
aður og alger vanviti til stjórnarstarfa, og
notuöu sumir þegnar hans veikindi hans
sér tíl framdráttar á óviöurkvæmilegan
og óviöeigandi hátt. Þeir sem aöstööu
höföu, létu konung tiöum rita undir samn-
inga og aðra gjörninga, tilskipanir og
fleira, er þeir lögöu fyrir hann, og sumt af
þessu var mjög furðulegt. Þetta varö þvl
biturra, aö á stjórnarárum hans voru ólgu
og umbrotatlmar I rikinu, ogmargar óllk-
ar stefnur uppi um stjórn landsins.
Riki Kristjáns konungs VII náöi yfir aö-
skiljanleg þjóölönd, jafnt I sögu, menn-
ingu og tungum. Þessi óliku lönd voru:
Danmörk, Noregur, Island, Færeyjar,
Grænland, Slésvlk og Holsetaland, auk
nýlendna i fjarlægum heimshlutum. Þaö
eina sem þessi rlki áttu sameiginlegt var,
aö þau lutu sameiginlega geöveikum kon-
ungi, og var stjórnaö af stjórnarskrifstof-
um þar sem vanþekkingar og misskiln-
ings gættí, og vald til stjórnarráöstafana
var bundið erföum konunglegum af guös
náö.
Arið 1784 þann 14. apríl geröist sá ein-
kennilegi atburöur I sögu danska rlkisins,
aö rlkisarfinn, er þá var sextán ara, fékk
sæti i rlkisráöinu. Hann tók til starfa á
óvenjulegan hátt, en aö nokkru 1 anda
stjórnmála llöandi stundar, þar sem riktu
framfarir. A fyrsta rikisráðsfundinum, er
hann sat, setti hann fram frumvarp er fól
I sér miklar framfarir, og setti nokkra
framfaramenn til áhrifa ogvalda I rlkis-
kerfinu. Þetta kom rlkisráösmönnum svo
á óvart, aö þeir áttuöu sig ekki fyrr en of
seint. Prinsinn lagöi frumvarp sitt fyrir
konung, og ritaði han tafarlaust undir þaö
eins ogannaö, er honum var rétt, og varö
baö bar meö aö lögum.
Prinsinn ungi er hér var aö verki, varö
slöar Friörik konungur VI, og kemur síö-
ar viö sögu. En framfaravilji hans varð
ekki lengi viö lýöi. Hann reyndist einfald-
ur og istööulaus, og náöu afturhaldmenn
brátt tökúm á honum og notuöu hann
óspart. Hann réöi að oröi kveönu mestu i
ríkinu, en brátt varð hann aöeins hand-
bendi annarra. En þrátt fyrir allt komust
nokkur framfaramál i gegn meöan hann
var viö völd sem prins, og nutu íslending-
ar þar af.
1 byrjun ágústmánaöar 1806, var enskur
sendiherra sendur til Kaupmannahafnar.
Erindi hans var mebal annars aö fá Dani
til aö láta af hendi flota sinn viö Breta. En
floti danska rikisins var einhver sá bezti á
meginlandinu i þennan tima, og kom þar
fyrstog fremst til floti Norömanna. Bret-
ar lofuöu aö skila flotanum jafngóöum að
styrjöldinni lokinni. Danir voru alls ekki
reiöubúnir til aö gefa ákveöiö svar viö
þessari málaleitan brezku stjórnarinnar.
En um sama tíma fréttist þaö til Kaup-
mannahafnar, og flaug fregnin eins og
eldur I sinu um danska ríkið, aö brezk
flotadeild væri undan ströndum Sjálands.
Var ekki langt aö blöa, aö siglinng hennar
bar inn I Eyrarsund, og llktist sundiö mest
þéttum skógi, kvikum og vaggandi á öld-
um hafsins, eins og bærist vindur um
skóginn.
Friðrik rlkiserfingi og danska stjórnin
gerði litiö til þess að koma á samningum
við Breta. Leikar fóru svo, aö 16. ágúst
1806 settu Bretar her á land I Vedbæk á
Sjálandi. Hershöföingi danska varnar-
liösins, gaf sama dag út boöskap og taldi,
að ófriöur væri hafinn viö Bretland. Lagöi
hann hald á brezkar eignir aö dæmi her-
stjóra stórvelda Evrópu. Þessi ráöstöfun
er talin gott dæmi um stjórnleysið I Dan-
mörku I þennan tlma. En Bretar hófu
stórskotahrlö á Kaupmannahöfn dagana
2.-5. september og endaði árásin meö þvi,
aö danski herinn gafst upp og var seldur I
hendur Bretum. Slðan var samiö vopna-
hlé til 23. október um haustiö. Þá hófst
striöið á ný aö nafninu til, enda var Bret-
um nákvæmlega sama hvort þeir voru I
striði viö Dani eöa ekki, þegar þeir voru
búnir að fá þaö sem þeir vildu I Dan-
mörku.
Meöan á vopnahléinu stóö, fjarlægði
brezki herinn danska flotann I rólegheit-
um, og geröi hann sjófæran. Voru þaö 71
herskip, 92 flutningaskip hlaöin hergögn-
um. Bretar voru þvl búnir aö fá vilja sln-
um framgengt I Danmörku, án mikillar
fyrirhafnar og raunverulega sigra Dani
aö fullu, og vildu þeir aö þvi búnu láta þá
eiga sig. Þeir höföu ekki meiri gróöa né
styrks af þeim aö vænta I strlöinu viö
Frakka.
Brezka rikisstjórnin fékk talsveröa
gagnrýni I brezka þinginu fyrir árásina á
Kaupmannahöfn. En hún visaöi til friöar-
samninganna ITilsit, er Napóleon keisari
Frakka geröi viö Nikulás Rússakeisara.
Það kom I ljós að loknum Napóleonsstyr-
jöldunum, aö þá var geröur leunisamn-
ingur, er var hagstæöur stööu Breta gagn-
vart Dönum, og er liklegt aö Bretar hafi
veriöbúnir aönjósna efnihans aö nokkru.
Afstaða Dana til styrjaldarinnar I
Evrópu var furöuleg aö flestu leyti. Þeir
snerust I lið meö Frökkum og hættu meö
þvl eignum sinum og valdaaöstööu á haf-
inu. Þaö er liklegt, aö her hafi yfirstéttin I
Danmörku notaö sér hina vangefnu ráö-
endur ríkisins, og telft efnahag og stööu
rlkisins I mikla hættu. En þessi afstaöa
varö mjög slæm fyrir Islendinga, eins og
sagan sannar.
Napóleonsstyrjaldirnar fleyttu mörgun
annarlegum sprekum á reka stjórnmála
Evrópu, er uröu aö miklu eldsneyti á
ófriöarbáli Norðurálfu, jafnt meðan á
þeim stóð og slöar. Meöal þeirra er svo-
nefnd Milanótilskipun, er Napóleon keis-
ari gaf út I borginni Milanó á Noröur
Italfu dagana 23. nóvember og 17. desem-
ber 1807. þessari tilskipun var aöallega
beint gegn skipum hlutlausra þjóöa er
komið höföu I brezkar hafnir eöa fengiö
brezk leiðarbréf. Hún taldi, aö meö þvi
heföi skipiö misst þjóöerni sitt, og skyldi
þvl skoöast sem brezk eign og væri af
þeim sökum upptækt eins og brezk skip,
vörur og farmur. Meö þessari tilskipun
Frakkakeisara náði hafnbannið I Evrópu
hámarki slnu I viðskipta- og verzlunar-
málum Noröurálfu. Hún jók lika stórlega
á einangruji tslands, og va1-* t>rátt tíöinda
aö vænta I siglingum um noröanvert At-
lantshaf, válegra og haröara.
3
Ariö 1808 er taliö aö siglingar til Islands
hafi næstum því stöövazt. En eftir þeim
heimildum, sem varöveittar eru um út-
gefin leiöarbréf af Bretum, er þetta hægt
aö álykta um siglingar til íslands á styrj-
aldarárunum.
Tallð er, aö Bretar hafi hertekiö 16 skip,
sem voru i íslandssiglinum. En Bjarni
kaupmaöur Slvertsen I Hafnarfiröi grein-
ir frá þvl, aö franskt herskip hafi tekið eitt
þeirra og fært þaö til hafnar I borginni
Briol i Frakklandi. Eru þá skipin oröin 15.
sem Bretar tóku. Sé sögn Bjarna kaup-
manns rétt, sem engin ástæöa er til aö
efa sýnir hún aö tslendingar áttu sigling-
ar sínar I hættu af hertöku beggja strtös-
aöila, og er þaö skiljanlegt, þar sem sigl-
ingar voru ekki mögulegar til Islands,
nema skipin heföu brezkt leiöarbréf.
9