Morgunblaðið - 12.05.2005, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 12. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
L
esbók sem kemur út í dag er
helguð Jökluseríunni, ljós-
myndaverki Ólafs Elíassonar
byggðu á Jökulsá á Dal, en út-
gáfa hennar er samstarfsverk-
efni KB banka, Eiðastóls og
Morgunblaðsins. Ólafur hefur
um langt skeið unnið að ljós-
myndaseríum af ýmsum toga,
og er þessi sú nýjasta úr þeim
flokki. Hún er nokkuð sérstök
vegna þess að líta má á hana sem einskonar eftirmæli
um svæði sem brátt mun verða mjög miklum og óaft-
urkallanlegum breytingum að bráð, þegar áin verður
virkjuð og víðáttumikil svæði í kringum hana hverfa
undir vatn.
Eins og fram kemur í kafla úr bókinni „For Space“
eftir Doreen Massey, prófessor í landafræði við Opna
háskólann í Bretlandi, sem birtur er ásamt Jökluserí-
unni í þessari óvenjulegu Lesbók, hefur því verið haldið
fram að landsvæði sem enginn þekkir séu einskonar
„auðar síður“ eða óskrifuð blöð. Stór hluti Íslands er
einmitt af þessum toga. Doreen Massey bendir á að
hver og einn ber með sér allar sínar minningar, þekk-
ingu, tilfinningar og afstöðu til hvers þess staðar sem
hann ferðast um. Þessum afstæðu þáttum varpar hann
síðan yfir á staðinn til að búa sér til mynd af honum.
Staður sem áður var óskrifað blað verður að einskonar
margþættu handriti allra þessara upplýsinga, þegar
einstaklingurinn kortleggur hann í huga sér. Fræði
tengd þessu ferli hafa verið kölluð „psychogeography“,
einskonar „sálarlandafræði“ og fjalla um hvernig hægt
er að greina og rannsaka þá flóknu, yfirfærðu mynd
sem við óhjákvæmilega höfum af heiminum og tengsl
hennar við hugmyndafræði hvers tíma.
Ólafur Elíasson segir að með því að kortleggja landið
í svona ljósmyndaseríu sé hann nánast að skrá stað-
fræði svæðisins. „Vegna þess að myndirnar eru teknar
úr lofti og myndavélin er ekki í botninum á flugvélinni
er sjónarhornið á myndefnið u.þ.b. 45 gráðu horn. Það
þýðir að ég skapa kort sem er tvívítt, en vegna þessa 45
gráðu horns verður til einskonar hliðarmynd um leið, er
dregur fram einkenni þriðju víddarinnar – sérkenni
landslagsins, dýptina sem í því býr. Með þessum hætti
er hægt að afhjúpa svæðið eins og það birtist sem kort
og einnig eins og það birtist sem rými. Maður sér legu
og hreyfingu árinnar, eins á korti og sömuleiðis ef nán-
ar er að gáð hvernig svæðið í heild lítur út sem raun-
verulegur staður. Maður sér hvaða hæðir væri erfitt að
klífa, hvar auðveldast er að komast ofan í gljúfrið, yfir
ána o.s.frv.
Það er áhugavert að mínu mati, hvernig Íslendingar
búa ennþá yfir tilfinningu fyrir hvar er best að ganga á
fjall. Í samanburði við fólk sem einungis hefur búið í
stórum borgum, hafa Íslendingar þróað með sér með-
vitund um hvernig þeir eigi að horfa á landslag til þess
að geta komist leiðar sinnar í því.
Íslendingar eru enn í líkamlegum tengslum við landið
í þessum skilningi, og búa þar af leiðandi yfir öðruvísi
skilningi á þeirri þrívídd sem felst í landslaginu. Þeir
sem til að mynda hafa alið allan sinn aldur í stór-
borgum sjá landslag meira í tvívídd, eins og á korti –
þegar þeir horfa á landslag á mynd virðist þeim landið
flatt. Það að næstum allir á Íslandi átta sig með til-
tölulega auðveldum hætti á því hvernig best er að kom-
ast frá þessum kletti og niður tiltekna brekku – og
myndu flestir komast að sömu niðurstöðu um hvar best
væri að fara yfir ána – segir mjög mikið um samband
þeirra við land sitt og hvaða verðmæti þeir beinlínis
eiga í því, burt séð frá því hvað þeir svo vilja gera við
það.“
Ólafur segist halda að fólk hér á landi hafi mjög
hreina og beina mynd af því hvað landslag sé. „Það er
stór hluti af hefðbundnu viðhorfi fólks til landsins, rétt
eins og í öðrum löndum þar sem ferðalög utan borg-
arsamfélagsins hafa lengi verið stór þáttur í menning-
unni. En það sem einnig vekur áhuga minn á Íslandi er
að fólk hefur einnig mjög sterka tilfinningu fyrir af-
stæðum þáttum landslagsins, getur t.d. auðveldlega náð
áttum í landslagi sem ekki hefur verið brotið til rækt-
unar – einungis með kort til leiðsagnar. Kannski tengist
þetta því að þjóðin hefur alltaf verið mjög fær í því að
lóðsa sig um hafið – í láréttu rými – sem þýðir að fólk
hefur mjög sterka tilfinningu fyrir því h
að ná áttum í afstæðum rýmum.“
Í huga Ólafs snúast þessir tveir þætti
ungis um líkamleg og afstæð tengsl við
er flókin samtvinnun þeirra þátta undir
hvernig við horfum – undirstaða þeirrar
liggur að baki því hvernig við nálgumst
„Og ég legg áherslu á að það skiptir eng
langt í burtu staðurinn er, það hversu a
er, þekktur eða óþekktur, tengslin eru æ
hendi.“
S
láandi þáttur í þeirri skráning
serían sýnir felst í því að nán
helmingur viðfangsefnis henn
hverfa. Verkið hverfist um st
sem innan tíðar verða ekki le
velta því fyrir sér hvort sú tilfinningaþr
sem fólgin er í þeirri staðreynd breyti g
sem slíks í hugskoti fólks. Nú liggur það
eðli staða að breytast í gegnum tímans
ur sem það gerist í huganum fyrir tilstil
tilfinningalegra þátta; nú eða vegna stjó
ákvarðana eða vistfræðilegrar þróunar.
an að staðir breytist með jafnbyltingark
og þarna.
„Í einhverjum skilningi mun staðurinn
alveg rétt,“ segir Ólafur. „Hann hverfur
um“ yfir hann með nýju yfirborði – sökk
undir vatn þannig að hann verður aldre
framar. En eins og málum er nú háttað
anlegt. Því vil ég horfa til framtíðarinna
hvernig við getum skilgreint landslagið
Ferðalög eru hluti af veruleika okkar allra í samtímanum. Hvort heldur sem
þangað sem hann vill, hratt og örugglega. Hugmyndir okkar um staði, land
hafa skoðun á þeim, vega þá og meta, búa til af þeim mynd – ýmist í hugsko
þann stað á Íslandi sem fram á síðustu tíma var lítt aðgengilegur og nánast
ið og þær afstæðu hugmyndir sem við berum öll með okkur þegar við hugsu
Verk Ólafs Elíassonar, „The hydro-electric construction site series“ [sería helguð byggingarsvæði vatn
Landslag á
Í verkinu „Erosion“ [veðrun] frá árinu 19
LESBÓKIN OG MYNDLIST
SAMTÍMANS
Á sjötíu ára afmæli BúnaðarbankaÍslands fyrir fimm árum, birtist íLesbók Morgunblaðsins umfjöll-
un um listaverkaeign bankans og kom
þá fram að um væri að ræða hátt á átt-
unda hundrað verka, sem vissulega er
myndarlegt safn íslenskrar myndlistar.
Tilurð safnsins má rekja allt aftur til
ársins 1948, er bankinn flutti í nýtt hús í
Austurstræti og markaði samstarf við
Jón Engilberts og Sigurjón Ólafsson
upphafið, en þeir unnu báðir stór verk í
afgreiðslusal nýja húsnæðisins.
Í Búnaðarbankanum var því löng hefð
fyrir samstarfi við listamenn, sem ef til
vill hefur átt sinn þátt í því að bankinn
reið einnig á vaðið sem einn máttar-
stólpa menningarársins í Reykjavík, er
borgin var ein níu menningarborga
Evrópu. Sú arfleifð er fylgdi listaverka-
eign Búnaðarbankans tilheyrir nú KB
banka, eftir að Búnaðarbankinn var
seldur á haustmánuðum 2002.
Það er því í ánægjulegu samræmi við
gamla hefð að KB banki skuli nú, ásamt
Eiðastóli, ganga til samstarfs við Morg-
unblaðið um sérútgáfu á Lesbók, helg-
aðri myndlist. Eins og fram kemur í
frétt í blaðinu í dag er þetta í fyrsta sinn
sem Morgunblaðið gengur til samstarfs
um sérverkefni við kostanda með þess-
um hætti. Markmiðið er að kynna fyrir
almenningi á Íslandi framsækið verk á
sviði samtímalistar, sem svo mjög er í
sviðsljósinu hér á landi um þessar
mundir, enda fyrsta Listahátíð í
Reykjavík þar sem megináherslan er á
myndlist að hefjast.
Eiðastóll hefur um þriggja ára skeið
staðið fyrir því að stefna saman íslensk-
um og erlendum myndlistarmönnum til
að þinga á Austurlandi. Það starf hefur
skilað áhugaverðum árangri sem einnig
sér stað á Listahátíðinni sem framund-
an er, því nokkrir þeirra listamanna
sem þar sýna hafa komið við sögu á Eið-
um, auk sýningarstjórans Jessicu
Morgan, sem starfar hjá Tate Modern í
Bretlandi.
Sérútgáfa Lesbókar Morgunblaðsins
í dag er helguð Jökluseríu Ólafs Elías-
sonar, myndlistamanns, og byggist á
skráningu hans á Jöklu beggja megin
við virkjanasvæðið við Kárahnjúka.
Ólafur er þarna augljóslega að vinna
með efnivið sem þjóðin hefur átt í hat-
römmum deilum um, en markmið hans,
eins og kemur fram í viðtali við hann á
miðopnu blaðsins í dag, er öðrum þræði
að beina þeirri umræðu í nýjan farveg
er hverfist um nýtt samfélagslegt gild-
ismat í viðhorfum til víðernisins – ekki
einungis fyrir núlifandi kynslóðir held-
ur einnig kynslóðir framtíðarinnar.
Þótt Morgunblaðið vinni að þessu
sinni með kostendum, hefur á síðustu
árum verið að myndast vísir að hefð fyr-
ir beinu samstarfi við myndlistarmenn á
síðum Lesbókarinnar. Vikuleg verk
bandarísku listakonunnar Roni Horn á
baksíðu Lesbókar vöktu verðskuldaða
athygli á meðan á birtingu þeirra stóð
árið 2002, og sömuleiðis Lesbók sem
helguð var verkum þeirra myndlistar-
manna er þinguðu á Eiðum og gefin var
út á síðasta ári. Eins og áður hefur verið
greint frá hefur Lesbókin þróast með
þeim hætti að sífellt meiri áhersla er
lögð á að blaðið endurspegli menningar-
líf hérlendis sem erlendis á líðandi
stundu. Ofangreind verkefni eru liður í
þeirri viðleitni Morgunblaðsins að láta
Lesbókina, sem um 80 ára skeið hefur
verið fastur liður í menningarlífi lands-
manna, sýna bæði sérstöðu og samhengi
samtímalistar og hvaða erindi hún á við
okkur öll. Þau þrjú verkefni Lesbókar
sem hér hafa verið nefnd hafa öll ratað
út fyrir landsteinana með ýmsum hætti
og þjóna þannig einnig sem athyglis-
verð kynning á íslenskri menningu og
tengingu hennar við umheiminn.
SAMEIGINLEG ÁBYRGÐ FORELDRA
Lengi vel var það óskrifuð regla aðmæður fengju alla jafna forræði yf-
ir börnum við skilnað eða sambúðarslit.
Í takt við breytta tíma og aukið jafnrétti,
báðum kynjum til handa, hefur sameig-
inleg forsjá hins vegar rutt sér til rúms
og á síðasta ári var samið um slíkt fyr-
irkomulag í talsverðum meirihluta til-
vika.
Sameiginleg forsjá felur í sér að for-
eldrar þurfa að komast að samkomulagi
um hjá hvoru þeirra barnið á að eiga lög-
heimili og hvernig umgengni skuli
skiptast á milli þeirra. Barnið getur
dvalið að jöfnu hjá báðum foreldrum, eða
að jafnaði hjá því foreldri sem það á lög-
heimili hjá og hinu foreldrinu á tiltekn-
um tíma. Samþykki beggja foreldra þarf
að koma til varðandi allar meiri háttar
ákvarðanir sem varða persónulega hagi
barnsins.
Eins og greint var frá í Morgun-
blaðinu í gær hefur forsjárnefnd, sem
skipuð var af dómsmálaráðherra, skilað
lokaskýrslu sinni, þar sem hún ítrekar
fyrri tillögu um að sameiginleg forsjá
verði meginregla við skilnað og sambúð-
arslit. Fram kemur í skýrslunni að hrað-
ar breytingar hafi orðið á þessum málum
á síðustu árum, þar sem í ljós hafi komið
að foreldrar semji í sívaxandi mæli um
sameiginlega forsjá. Þróunin sýni að
reynslan af þessu fyrirkomulagi sé góð
og því beri að taka af skarið og lögfesta
sameiginlega forsjá sem meginreglu.
Einnig er mælst til þess í skýrslunni
að lögfest verði að dómarar geti úr-
skurðað um sameiginlega forsjá. Þá
leggur nefndin til að skýrt verði kveðið á
um fyrirkomulag umgengni barns og
þess foreldris sem það býr ekki hjá þeg-
ar gengið er frá sambúðarslitum eða
hjónaskilnaði hjá sýslumannsembætt-
um.
Í skýrslu forsjárnefndar segir að með
því að lögfesta sameiginlega forsjá sem
meginreglu „væru foreldrum send skýr
skilaboð af hálfu löggjafans um það að
forsjá barna sé sameiginlegt verkefni
beggja foreldra sem þeir eigi að axla
sameiginlega þótt sambúð eða hjúskap
þeirra sé lokið“.
Þetta er auðvitað kjarni málsins. Við
skilnað eða sambúðarslit eiga í langflest-
um tilvikum í hlut tveir einstaklingar
sem báðir eru fullhæfir til að sinna for-
eldrahlutverkinu. Það er ábyrgðarhluti
beggja foreldra að ala upp börnin sín, og
börnin hafa að sama skapi þörf fyrir
báða foreldra sína í uppvextinum. Sam-
eiginleg forsjá er til þess fallin að það
foreldri sem barnið á ekki lögheimili hjá
sýni meiri ábyrgð á uppeldi þess en ella,
og jafnframt að það foreldri sem barnið
býr hjá að jafnaði beri meiri virðingu
fyrir uppeldishlutverki hins foreldrisins.
Sameiginleg forsjá er skýrt jafnréttis-
mál fyrir feður, miðað við það hvernig
málum var iðulega háttað á umliðnum
áratugum, en ekki síst hagsmunamál
fyrir börnin sjálf, sem eiga heimtingu á
umönnun beggja foreldra sinna.