Morgunblaðið - 06.11.2005, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hér verður gripið niður í frásögn
skáldsins af unglingsárum sínum.
Engu eirt
Mitt í atvinnuleysinu bauðst
fóstra mínum vinna á Sólbakka við
Önundarfjörð. Þar var síldarverk-
smiðja og talsverð atvinna. Fóstri
minn var mjög laghentur maður og
var ráðinn þangað sem beykir. En
skömmu eftir að hann fór þangað
lét yfirvaldið til skarar skríða og
bauð upp húsið okkar (á Patreks-
firði). Við komum auðvitað engum
vörnum við. Þetta uppboð brenndi
sig inn í barnsminni mitt, enda var
ég á áttunda ári. Það var engu eirt,
allt af okkur tekið og boðið upp,
meira að segja nokkra kindur sem
við áttum, og þær voru seldar á
fæti á fjalli með lömbum sínum.
Í Ostahúsi
Við áttum ekki í annað hús að
venda en fara til Önundarfjarðar til
fóstra míns. Hann fékk inni fyrir
okkur í merkilegu húsi á Flateyri
sem heitir eða hét Ostahúsið og
mér er sagt að standi enn. Bak við
nafngift þess er saga. Maður nokk-
ur er Jón hét var sendur til Nor-
egs, eða styrktur til ferðar, til þess
að læra ostagerð. Vestfirðingar
hafa löngum haft það fyrir sið að
klína uppnefnum eða viðurnefnum á
menn og auðvitað fékk þessi nafni
minn að kenna á því og var æv-
inlega kallaður Jón ostapungur. Af
því ég hét líka Jón og átti heima í
þessu húsi fannst börnunum á
staðnum tilvalið að nefna mig eftir
honum og kölluðu mig því Jón osta-
pung líka. Það var annað viðurnefn-
ið sem ég hlaut í æsku. Hitt var á
Patreksfirði, en þar var ég kallaður
Jón sprettur. Það helgaðist af því
að ég gekk sjaldan, heldur hljóp
ævinlega þegar ég brá mér milli
húsa, að ekki sé nú talað um þegar
ég hljóp milli byggðarkjarnanna á
Vatneyri og Geirseyri.
Ostagerðin gekk ekki eins vel og
vonast hafði verið til og því var
henni hætt, en sterk ostalykt hékk
áfram í húsinu. Ostahúsið var á
þessum árum varla mannabústaður,
enda ekki byggt sem íbúðarhús.
Húsið var algerlega óeinangrað.
Þar var því óskaplegur vetrarkuldi
og svo mikill slagi að allt blotnaði.
En þarna bjuggum við í rúmt ár og
á þeim tíma fjölgaði enn í fjölskyld-
unni.
Þrátt fyrir lélegt húsnæði var
þetta tiltölulega gott ár. Fóstri
minn hafði vinnu og við sultum
ekki. Við vorum vongóð og bjugg-
umst við að eiga þarna heima í
nokkur ár. Skólaganga blasti við
mér og um vorið fór ég í skólann til
að taka lestrarpróf. Það var þá sið-
ur, að minnsta kosti úti á landi, að
skólaganga hæfist er börn voru 10
ára, en vorið áður en þau settust á
skólabekk þurftu þau að mæta í
lestrarpróf svo að unnt væri að
meta hæfileika þeirra.
Ég var orðinn ágætlega læs og
mér gekk vel í lestrarprófinu. Við
urðum samferða út tveir strákar.
Hinn var sonur skólastjórans, sem
var Snorri heitinn Sigfússon, síðar
á Akureyri. Þegar við komum út
bauð hann mér brjóstsykur og
sagði um leið: Við vorum bestir!
Mikið varð ég hissa. Mér hafði aldr-
ei dottið í hug að ég gæti verið
bestur í einhverju. Og að sjálfur
skólastjórasonurinn skyldi segja
þetta!
Víst hef ég oft fengið hrós á æv-
inni, þótt á stundum hafi skamm-
irnar verið meiri, en ég held að mér
hafi aldrei þótt eins vænt um nokk-
urt hrós og þetta á tröppum skóla-
hússins á Flateyri. Auðvitað er
þessi jafnaldri minn löngu búinn að
gleyma þessu atviki, hafi hann
nokkru sinni munað það, en ég hefi
fylgst með honum gegnum lífið,
enda auðvelt því hann varð þjóð-
kunnur maður. Þetta var sem sé
Jóhannes R. Snorrason, einn þekkt-
asti flugmaður Íslendinga.
Ásakaður fyrir þjófnað
Dag nokkurn var fóstri minn
beðinn um að vinna frameftir, fram
á nótt. Hann gerði það, kannski illu
heilli. Þá um nóttina var brotist inn
á skrifstofu fyrirtækisins og pen-
ingakassa þess stolið. Hann fannst
síðan tómur á þeirri leið sem fóstri
minn fór heim til okkar í þorpið.
Fóstri minn var tekinn til yfir-
heyrslu og það var gerð húsrann-
sókn heima hjá okkur. Einhvern
veginn fannst sýslumanninum eðli-
legast að leita fyrst hjá okkur. Og
það var gert af mikilli röggsemi, því
mér er minnisstætt að útikamar
sem var við Ostahúsið slapp ekki
við nákvæma rannsókn réttvísinn-
ar.
Ekki veit ég hvers vegna svo
hart var gengið fram við okkur.
Kannski vegna þess að við vorum
aðkomufólk og öreigar. Auðvitað
fannst ekkert, enda fóstri minn
flestum öðrum mönnum sem ég
hefi þekkt ólíklegri til þess að
brjótast inn. Raunar var þetta inn-
brot ákaflega einkennilegt. Rúða
var brotin í glugga á skrifstofunni
en glerbrotin voru víst utan við
gluggann. Eitthvað hefði lögreglu-
mönnum nútímans þótt bogið við
þetta. En fóstri minn missti vinn-
una og þá var ekki um annað að
ræða en snúa heim til Patreks-
fjarðar, enn fátækari en við vorum
þegar við fórum þaðan – og hús-
næðislaus að auki. Verksmiðjan
sjálf fór svo á hausinn. Hún hafði
raunar verið á fallanda fæti eins og
ég gat um áðan og svo hvarf síldin
af miðunum. Málið upplýstist hins
vegar aldrei og síðar meir hefi ég
oft spurt mig að því í huganum
hvort nokkuð hafi verið í peninga-
kassanum, en um það getur auðvit-
að enginn fullyrt nú.
Vör
Þegar við komum heim áttum við
ekki í önnur hús að venda en heim
til foreldra minna. Við vorum orðin
sex í fjölskyldu og foreldrar mínir
með mikla ómegð og ekki var nú
húsið þeirra neitt stórhýsi né efnin
mikil til að fæða fleiri munna. Í
húsi foreldra minna var eitt her-
bergi og ein stofa og svo eldhús. En
þröngt mega sáttir sitja segir mál-
tækið og einhvern veginn komumst
við þarna fyrir í nokkurn tíma.
Byggðin á Patreksfirði var á
tveimur eyrum, Geirseyri og Vatn-
eyri. Tveir menn voru aðalatvinnu-
rekendur staðarins, hvor á sinni
eyri. Á Geirseyri réði ríkjum Pétur
Ólafsson útgerðarmaður og norskur
konsúll, á Vatneyri Ólafur Jóhann-
esson útgerðarmaður og franskur
konsúll. Báðir þessir menn ráku svo
verslanir og fiskverkun. Það var
mjög mikið um komur erlendra
skipa til Patreksfjarðar á þessum
árum, enda gjöful fiskimið úti fyrir.
Þessir tveir konsúlar flögguðu
ávallt með fánum landa þeirra er
þeir unnu fyrir og í raun sá ég bara
þessa fána, þann norska og hinn
franska í bernsku minni. Ég held
ég hafi verið kominn nær fermingu
þegar einhver lagði í þá fjárfest-
ingu að kaupa íslenska fánann!
Jón móðurafi minn hafði starfað
hjá Pétri á Geirseyri og þar bjuggu
þau afi og amma, en foreldrar mínir
bjuggu hins vegar á Vatneyri. Fóst-
urforeldrar mínir bjuggu á Geirs-
eyri áður en við fórum til Flat-
eyrar, og þar fengu þau lítið hreysi
eftir að við höfðum búið nokkra
stund heima hjá foreldrum mínum.
Ég sagði hreysi, en þó ekki af
neinni lítilsvirðingu. Þetta var sjó-
búð niðri við flæðarmálið. Undir
húsinu var steyptur grunnur, og
hafði steypan verið lögð ofan á
sjávarkambinn. En svo lágt stóð
húsið að sjórinn flæddi alveg upp
að þessari undirstöðu þegar hásjáv-
að var og gróf fljótt undan henni.
Var þá gripið til þess ráðs að bæta
meiri steypu í. Niðri hafði verið
saltaður fiskur, en hásetar sváfu
uppi. Hún var eingöngu ætluð til
íveru yfir sumarmánuðina. Niðri
var svo lágt undir loft að þar gat
meðalmaður tæplega gengið upp-
réttur. Fóstri minn notaði það pláss
til þess að hýsa tvær geitur og
þrjár rollur sem hann eignaðist.
Búslóð okkar var eins fátækleg og
hugsast gat. Það hefði líka lítið þýtt
að hafa vönduð húsgögn í þessu
húsi, því þak þess var hriplekt og
einangrun engin svo slaginn sá fyr-
ir vætu á veturna, þótt engin væri
úrkoman.
Fyrir framan þetta litla hús, sem
aldrei var kallað annað en Sjóbúðin
eftir upphaflegu notagildi sínu, var
svo auðvitað vör. Við hana hefi ég
kennt mig. Þegar ég fór að yrkja
fannst mér nafnið Jón Jónsson ekki
vera líklegt til að vekja athygli og
ekki skera sig á neinn hátt úr, svo
ég fór að dæmi Jóhannesar úr Kötl-
um að kenna mig við mitt bernsku-
heimili. Jón úr Sjóbúð hefði tæpast
þótt þjált skáldaheiti, svo ég kenndi
mig við vörina framan við húsið.“
Bókarkafli Skáldið og rithöfundurinn Jón úr Vör ólst upp við sára fátækt og í verkunum gleymdi hann ekki uppruna sínum. Fyrsta ljóðabók hans kom
út árið 1937. Jón var bókavörður Bókasafns Kópavogs í áratugi. Magnús Bjarnfreðsson hefur ritað ævisögu hans, ber hún heitið Þorpsskáldið og er
byggð á viðtölum, sem Magnús átti við skáldið gegnum tíðina, dagbókarbrotum þess og vitnisburði ýmissa samferðamanna.
Uppvöxtur þorpsskáldsins
Útgefandi Þorpsskáldsins er Bókaútgáf-
an Hólar. Bókin er 210 bls. og prentuð í
Odda.
Jón úr Vör með fósturforeldrum sínum, Ólínu Jónsdóttur og Þórði Guðbjartssyni, við Sjóbúð árið 1968, en þá hafði húsið verið gert upp.
Jón úr Vör heimsækir gamla vinnustaðinn sinn, Bókasafn Kópavogs, árið 1990.