Andvari - 01.01.2002, Blaðsíða 71

andvari
EINAR OLGEIRSSON
69
unum í Reykjavík þann 15. mars. Þá hlaut flokkurinn 4558 atkvæði
eða 23,7% og fjóra bæjarfulltrúa, og var þar með orðinn stærsti and-
stöðuflokkur Sjálfstæðisflokksins í bænum. Vegna stjórnarskrárbreyt-
ingar voru haldnar tvennar alþingiskosningar síðar á árinu, og þar birt-
lst þessi þróun með enn skýrari hætti. í kosningunum 1937 hafði KFÍ
hlotið 4932 atkvæði eða 8,5% atkvæða og þrjá þingmenn. í sumar-
hosningunum 1942 hlaut Sósíalistaflokkurinn 9423 atkvæði eða 16,2%
°g sex þingmenn og var þar með orðinn stærri en Alþýðuflokkurinn.
Hélst sú staða upp frá því, meðan flokkurinn starfaði, hvort heldur
hann bauð fram einn eða í samstarfi við aðra. í haustkosningunum jók
flokkurinn síðan fylgi sitt enn frekar, fékk 11059 atkvæði eða 18,5%
°g tíu þingmenn. Staða flokksins var enn sterkari í Reykjavík, þar sem
Einar Olgeirsson leiddi lista flokksins. Þar gáfu 5335 kjósendur honum
atkvæði sitt í sumarkosningunum eða 28,0%, og um haustið hlaut hann
5980 atkvæði eða 30,2%.12) Hér var um að ræða einhverja mestu fylg-
^stilfærslu til eins flokks, sem íslensk kosningasaga kann frá að greina.
A þingi ASÍ í nóvember, hinu fyrsta, sem háð var samkvæmt nýjum
skipulagsreglum, voru sósíalistar í meirihluta og réðu mestu um stjórn-
ai'kjör. Ný staða var upp komin í íslenskum stjórnmálum.
Lýðveldisstofnun og nýsköpun
Ejóðverjar hernámu Danmörku hinn 9. apríl 1940. Þar með voru kon-
Ungur og ríkisstjórn landsins orðin bandingjar Þjóðverja og ófær um að
Iækja skyldur sínar samkvæmt sambandslögunum. Þjóðstjórnin brást
skjótt við og lagði til við alþingi, að íslendingar tækju konungsvaldið
ng meðferð utanríkismála í sínar hendur. Var sú tillaga samþykkt í einu
mJóði, en Einar Olgeirsson, sem var talsmaður sósíalista við umræð-
Ul'nar, gagnrýndi stjórnina harðlega fyrir það ábyrgðarleysi að hafa
ekkert samráð við flokkinn um undirbúning málsins.0 Stjórnin hafði
sama hátt á við undirbúning frekari stefnumarkandi tillagna í sjálfstæð-
’sniálinu, sem alþingi samþykkti hinn 17. maí 1941. Þar var m. a.
’veðið upp úr með, að sambandslagasamningurinn yrði ekki end-
Ulnýjaður, heldur stofnað lýðveldi á íslandi.2) Þingmenn sósíalista
studdu að sjálfsögðu þessar ályktanir, enda hafði flokkurinn á stofn-
þmgi sínu markað þá stefnu, að lýðveldi yrði stofnað á íslandi árið