Andvari - 01.01.2002, Blaðsíða 139

andvari
NIETZSCHE í GRJÓTAÞORPINU
137
Organistinn fullyrðir að siðferði sé ekki til. Ýmsar aðrar athugasemdir hans
lúta að því sama, til að mynda um lauslæti og fjölskylduna. Hann hafnar al-
veg hefðbundnum hugmyndum um siðferði og deilir á hefðbundna siðgæð-
isverði. Dæmið um Dobúana segir alla sögu. Siðferði getur falist í hatri og
gerir kannski alltaf.23
Ahugavert er að velta fyrir sér tengslum hugmynda organistans við hug-
myndir frægasta „siðleysingja“ síðari alda, Friedrichs Nietzsches. Halldór
Laxness las hann á unga aldri og hreifst mjög af.24 Nýlega hefur Róbert H.
Haraldsson bent á að Nietzsche sé andvígur siðferðinu sem slíku en ekki öllu
siðferði. „Siðleysi“ Nietzsches tengist hugmyndum hans um að skapa sjálf-
an sig á skáldlegan hátt í stað þess að taka þakklátur við gildum frá öðrum.
Siðferðislegt ágæti geti aldrei markast af tali um siðferði. Nietzsche lagði allt
^aPP á að afhjúpa siðapostula sem blaðra um eigið siðferði, nota það til að
breiða yfir eigin veikleika og eru fullir sjálfumgleði. Þar var hefðbundið
kristilegt siðferði framarlega í flokki. Andóf Nietzsches gegn siðferðinu var
kyrst og fremst andóf gegn kennivaldi þess tíma og innantómu siðferði þess.25
því leyti er organistinn hliðstæður honum.
Segja má að í verki sé skáldleg sjálfssköpun svar organistans við siðferð-
'nn en hann nefnir það ekki sjálfur til heldur teflir hann fram hálfgerðri nytja-
stefnu gegn siðferðinu:
maðurinn getur aldrei vaxið frá nauðsyn þess að lifa í hagkvæmu samfélagi. Það er al-
veg sama hvort menn eru kallaðir vondir eða góðir: við erum allir hér; nú; það er aðeins
einn heimur og í honum rfkir annaðhvort hagkvæmt eða óhagkvæmt ástand fyrir þá sem
lifa. (120)
Að þessu leyti er organistinn ekki arftaki Nietzsches sem hafði lítið álit á
nytjastefnunni og lagði meiri áherslu á fegurð en nytsemi - og ekki endilega
fegurð hins smáa. Orðræða organistans minnir eigi að síður heldur meira á
þennan umdeilda þýska heimspeking en enska starfsbræður hans. Enda
blandar hann líka fegurðinni í málið:
Afturámóti mundi það særa fegurðarsmekk minn gróft að sjá fallega sveitastúlku úr
Norðurlandi drukna ... en fegurðarsmekkur og siðgæði eiga ekki skylt: einginn kemst
til himnaríkis þó hann sé laglegur. (120)
Oi'ganistinn vill kannski að einhverju leyti setja fegurðina í stað siðgæðisins,
. úðstætt Nietzsche.26 Fegurð og hagkvæmni eru skárri forsendur en siðferð-
kannski vegna þess að afstæði hugmynda um þetta tvennt er skýrara. Sið-
erðið þykist á hinn bóginn byggja á almennum forsendum sem hafnar séu
yfir stað og stund.
Lmmæli organistans um nautn veikindanna og hið smáa bil milli kvalar og