Morgunblaðið - 06.11.2009, Side 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2009
Sýn ljósmyndarans Enn blikka rauð ljós yfir íslensku efnahagslífi, í það minnsta ef marka má sýn ljósmyndarans sem hér birtist. Kynnt var lækkun stýrivaxta í Seðlabankanum í gær.
RAX
New York | Tuttugu árum eftir
hrun Berlínarmúrsins og fall
kommúnismans stendur heim-
urinn frammi fyrir skýru vali
milli tveggja skipulagsforma,
sem eru ólík í grundvall-
aratriðum: alþjóðlegs kapítal-
isma og ríkiskapítalisma.
Hið fyrra, sem Bandaríkin
hafa haft forustu um, er bilað.
Hið síðara, sem Kína hefur haft
forustu um, er á uppleið. Ef farin
verður leiðin með minnstri fyr-
irstöðu mun það leiða til þess að hið alþjóðlega
fjármálakerfi liðast smám saman í sundur.
Finna verður upp nýtt, fjölþætt kerfi byggt á
traustari grunni.
Erfitt er að ná fram alþjóðlegri samvinnu um
umbætur á regluverkinu í smáskömmtum, en
það gæti verið hægt að ná þeim fram með um-
fangsmiklum sáttmála þar sem öllu fjár-
málakerfinu yrði umstaflað. Þörf er á nýrri
Bretton Woods-ráðstefnu, líkt og haldin var til
að skapa hinn alþjóðlega fjármálaarkitektúr eft-
ir seinni heimsstyrjöldina, til að koma á nýjum
alþjóðlegum reglum, þar á meðal um meðferð
fjármálastofnana, sem eru of stórar til að fara á
hausinn, og hlutverk stjórnar á peningaflæði.
Einnig þyrfti að endurskipuleggja Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn þannig að hann endurspeglaði
betur goggunarröð ríkja og endurskoða starfs-
aðferðir hans.
Að auki myndi nýtt Bretton Woods-
samkomulag þurfa að gera umbætur á gjaldeyr-
iskerfinu. Eftirstríðsskipulagið, sem gerði
Bandaríkjamenn jafnari en aðra, leiddi til
hættulegs ójafnvægis. Dollarinn nýtur ekki
lengur traustsins og trúverðugleikans sem hann
gerði einu sinni, en enginn annar gjaldmiðill
getur komið í hans stað.
Bandaríkjamenn ættu ekki að hika við að
nota sérstök dráttarréttindi Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins í meira mæli. Vegna þess að SDR er
reiknað út frá gjaldmiðlum nokkurra ríkja
myndi enginn einn gjaldmiðill fá ósanngjarnt
forskot.
Fjölga þyrfti gjaldmiðlum í SDR og sumir
þeirra, þar á meðal hinn kínverski renminbi,
kynnu ekki að vera að fullu skiptanlegir. Það
myndi hins vegar gera alþjóðasamfélaginu
kleift að þrýsta á Kína um að hætta að tengja
gengið við dollarann og væri besta leiðin til að
draga úr alþjóðlegu ójafnvægi. Og dollarinn
gæti áfram haft sérstaka stöðu sem varagjald-
athyglinni annað – og það gæti orðið heiminum
háskalegt.
Obama er með rétta sýn. Hann trúir á al-
þjóðlegt samstarf fremur en heimspeki Bush-
Cheney-tímans um mátt hins sterka. Að G-20
skuli vera orðinn helsti vettvangur alþjóðlegrar
samvinnu og fallist hafi verið á samráð jafningja
í Pittsburgh eru skref í rétt átt.
Hins vegar vantar almenna viðurkenningu á
því að kerfið sé bilað og að það þurfi að hugsa
upp á nýtt. Þegar öllu er á botninn hvolft hrundi
fjármálakerfið ekki í heild sinni og Obama-
stjórnin tók meðvitaða ákvörðun um að endur-
lífga banka með földum niðurgreiðslum frekar
en að endurfjármagna þá á skyldubundnum
grunni. Þær stofnanir sem lifðu af munu ná
sterkari markaðsstöðu en nokkru sinni áður og
munu verjast kerfislægri yfirhalningu. Obama
er upptekinn af mörgum knýjandi vandamálum
og ólíklegt er að það að endurhugsa fjár-
málakerfi heimsins fái fulla athygli hans. Kín-
verjar þurfa jafnvel að vera framsýnni í forustu
sinni en Obama. Kína er að taka við af hinum
bandaríska neytanda í hlutverki vélarinnar, sem
knýr alþjóðlegt efnahagslíf. Þar sem kínverska
vélin er minni mun efnahagur heimsins vaxa
hægar, en áhrif Kínverja munu aukast mjög
hratt.
Eins sakir standa er kínverskur almenningur
tilbúinn til að setja frelsi einstaklingsins skör
lægra en pólitískan stöðugleika og efnahags-
legar framfarir. En ekki er víst að það haldist
um ókomna tíð og restin af heiminum mun aldr-
ei láta frelsi sitt víkja fyrir velferð kínverska
ríkisins. Þegar Kína verður að heimsleiðtoga
mun það verða að breytast í opnara samfélag
eigi umheimurinn að fallast á að landið gegni því
hlutverki. Eins og hernaðarmætti er háttað eiga
Kínverjar ekki annars kost en að þróast með
friðsömum og samvinnuþýðum hætti. Satt að
segja veltur framtíð heimsins á því.
miðill, að því gefnu að honum verði
stýrt af varkárni.
Einn helsti kostur SDR er að þau
leyfa alþjóðlega sköpun peninga og
það gæti verið sérlega gagnlegt við
aðstæður eins og nú ríkja. Hægt
væri að beina fénu þangað sem þess
er þörf í stað þess sem nú er að ger-
ast. Fyrirkomulag, sem gerir ríkum
löndum, sem ekki þurfa á auknum
varasjóðum að halda, kleift að flytja
fé til þeirra, sem þurfa á því að
halda, er þegar fyrir hendi í gull-
sjóðum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Endurskipulagning á skipan
heimsmála þarf að ná út fyrir fjármálakerfið og
taka til Sameinuðu þjóðanna og þá sérstaklega
aðildar að öryggisráðinu. Bandaríkin þurfa að
hefja það ferli, en Kína og önnur þróunarríki
þurfa að taka þátt sem jafningjar. Þau eru með
semingi þátttakendur í stofnunum Bretton
Woods. Þar ráða lögum og lofum ríki, sem ráða
ekki lengur lögum og lofum. Hin vaxandi veldi
þurfa að vera viðstödd þegar hið nýja kerfi verð-
ur búið til þannig að tryggt verði að þau verði
virk í stuðningi við það.
Í núverandi mynd getur kerfið ekki lifað af og
Bandaríkjamenn hafa meiru að tapa taki þeir
ekki forustu í að endurskipuleggja það. Banda-
ríkin eru enn í stöðu til að leiða heiminn, en án
framsýnnar forustu er líklegt að staða þeirra
haldi áfram að veikjast. Þau geta ekki lengur
komið vilja sínum fram við aðra líkt og stjórn
George W. Bush reyndi að gera, en þau gætu
leitt sameiginlegt átak þróaðra ríkja og þróun-
arríkja og þannig endurreist forustuhlutverk
Bandaríkjanna með hætti, sem aðrir geta unað.
Hinn kosturinn er skelfilegur vegna þess að
hnignandi stórveldi, sem er að missa bæði póli-
tíska og efnahagslega yfirburði, en heldur hern-
aðarlegum yfirburðum er hættuleg blanda. Eitt
sinn var reynt að róa okkur með þeirri almennu
staðhæfingu að lýðræðisríki sæktust eftir friði.
Eftir forsetatíð Bush gildir sú regla ekki lengur,
ef hún gerði það nokkurn tímann.
Reyndar er lýðræði í Bandaríkjunum í mikl-
um vanda. Fjármálakreppan hefur valdið harð-
indum hjá þjóð, sem ekki kann við að horfast í
augu við harðneskjulegan veruleikann. Obama
hefur beitt fyrir sig „margfeldisáhrifum trausts“
og kveðst hafa hamið kreppuna. En ef um er að
ræða kreppu með „tvöfaldri dýfu“ verða Banda-
ríkjamenn ginnkeyptir fyrir hvers kyns
hræðsluáróðri og lýðskrumi. Ef Obama mis-
tekst mun næsta stjórn standa frammi fyrir
mikilli freistingu um að gera eitthvað til að beina
Eftir George Soros »Einnig þyrfti að endur-
skipuleggja Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn þannig að hann
endurspeglaði betur gogg-
unarröð ríkja og endurskoða
starfsaðferðir hans.
George Soros
Höfundur er formaður Soros Fund Management
and Open Society Institute. Nýjasta bók hans
heitir The Crash of 2008. ©Project Syndicate,
2009. www.project-syndicate.org
Nýr heimsarkitektúr
EINS og við var að búast ráku margir
upp stór augu þegar upp komst að for-
eldrar slógu lán út á ófjárráða börnin sín
til að kaupa stofnfjárbréf í Byr. Auðvitað
voru foreldrarnir sjálfir stórir stofnfjár-
eigendur í sparisjóðnum og ætluðu að
græða – græða meira. Hver stofnfjáreig-
andi mátti hins vegar aðeins kaupa ákveð-
ið mörg stofnfjárbréf, en í kringum útboð-
ið stóð valdabarátta stofnfjáreigenda sem
hæst. Lán Glitnis til barnanna voru því
hluti af valdabaráttu foreldra þeirra sem
skuldsettu börnin sín um milljónir til þess
að komast yfir stærri hlut í sparisjóðnum
og notuðu þeir kennitölur barnanna sinna
til þess. Skandall – ekki rétt?
Hugsum málið í víðara samhengi. For-
eldrar eru ábyrgðarmenn barna sinna og
viðurkenndir sem slíkir gagnvart íslensk-
um lögum. Framkvæmdavaldið er sömu-
leiðis ábyrgt gagnvart þjóðinni samkvæmt
íslenskum lögum. Merkingin sem felst í
orðinu barnalán hefur fengið nýja merk-
ingu, forðum daga var talað um barnalán –
í þeirri merkingu að börn lifðu af fæðingu
og ungdómsár og komust á fullorðinsár.
Icesave-reikningarnir eru barnalán. Ekki
„barnalán“ eins tungumál okkar býður –
heldur lán sem börnin okkar þurfa að
burðast með í lífinu og borga af. Einungis
vextirnir eru 100 milljónir á dag – í fleiri
tugi ára.
Steingrímur J. Sigfússon fjármála-
ráðherra og Jóhanna Sigurðardóttir for-
sætisráðherra gera nú allt hvað þau geta
til þess að veðsetja komandi kynslóðir.
Ríkisstjórnin er því enn ósvífnari en for-
eldrarnir sem veðsettu börnin sín að því
leyti að hún tekur veð í ófæddum börnum
og kennitölum sem ekki eru enn orðnar til.
Vigdís Hauksdóttir
Veðsettu
börnin –
blessað
barnalán
Höfundur er lögfræðingur
og þingmaður Framsóknarflokksins.