Morgunblaðið - 06.11.2009, Blaðsíða 37

Minningar 37
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2009


  


 



 
    
       
✝ Jón Bogasonfæddist í Flatey á
Breiðafirði 9. apríl
1923. Hann lést á
hjúkrunarheimilinu á
Vífilsstöðum 20. októ-
ber sl. Foreldrar hans
voru Bogi Guðmunds-
son kaupmaður í Flat-
ey, f. 21.1. 1877, d.
20.5. 1965, og Sig-
urborg Ólafsdóttir
húsmóðir, f. 7.9. 1881,
d. 24.9. 1952. Bogi var
sonur Guðmundar
Arasonar á Klúku í
Bjarnarfirði, og Guðrúnar Jóns-
dóttur. Sigurborg var dóttir Ólafs
frá Brandsstöðum Ólafssonar og
Guðrúnar Guðmundsdóttur sjó-
manns í Flatey. Systkini Jóns eru
Guðmundur, f. 2.1. 1903, d. 15.2.
1975, Ólafía, dó ung, Ólafía Guð-
rún, f. 13.1. 1906, d. 13.4. 1930, Jón-
ína Sigríður, f. 26.11. 1907, d. 4.10.
2000, Ingvi, f. 26.8. 1909, d. 2.7.
1954, Lára, f. 10.12. 1910, d. 13.11.
1997, Sturla, f. 5.2. 1913, d. 17.2.
1994, Þórður, f. 16.5. 1915, d. 2.10.
1990, Kristín, f. 29.12. 1916, d. 9.1.
1943, og Sigurberg, f. 18.12. 1918.
Jón kvæntist 19.9. 1953 Guðrúnu
Berglindi Sigurjónsdóttur ljós-
móður, f. 19.6. 1932, d. 29.11. 2001.
Lárusar Hermannssonar eru: a) Líf
Steinunn, f. 1984, í sambúð með
Magnúsi Reynissyni, f. 1981, b) Jak-
ob Elvar, f. 1987, og c) Viktor
Freyr, f. 1988. 5) Berglind hjúkr-
unarfræðingur, f. 18.10. 1967, sam-
býlismaður Ari Einarsson hljóm-
listarmaður, f. 25.1. 1965. Börn
þeirra eru Ísar Kári, f. 1994, Ástrós
Birta, f. 1996, og Arnar Snær, f.
2003.
Jón ólst upp í Flatey og gekk þar
í barnaskóla. Hann stundaði nám
við Handíða- og myndlistaskólann
1946-1947. Jón fór ungur til sjós og
stundaði bæði sjómennsku og
verkamannavinnu viðs vegar um
land. Hann settist að í Kópavogi ár-
ið 1953 og bjó þar alla tíð. Jón hóf
störf hjá Hafrannsóknastofnun
1972 en vann jafnframt sjálfstætt
að söfnun skelja og annarra sjáv-
arlífvera. Heil ættkvísl skeldýra
hefur verið nefnd í höfuðið á hon-
um og er latneska heitið á henni
Bogasonia.Jón hlaut ýmsar við-
urkenningar fyrir rannsóknir sínar
á vistfræði sjávar. 1. janúar 1998
var Jón sæmdur Riddarakrossi ís-
lensku fálkaorðunnar vegna rann-
sókna sinna á botndýrum við Ísland
Árið 1998 afhenti hann Nátt-
úrufræðistofnun Íslands til eignar
safn hryggleysingja af Íslands-
miðum.
Útför Jóns verður gerð frá Foss-
vogskirkju í dag, 6. nóvember, og
hefst athöfnin kl. 15.
Hún var dóttir Sig-
urjóns Gestssonar
bónda og leigubíl-
stjóra og Herdísar
Jónsdóttur bónda og
húsmóður. Börn Jóns
og Guðrúnar Berg-
lindar eru: 1) Herdís
Jónsdóttir kennari, f.
28.2. 1954, gift Hall-
dóri Snorra Gunn-
arssyni verk-
efnastjóra, f. 21.11.
1953. Börn þeirra
eru: a) Berglind
Björk, f. 1977, gift
Hannesi Þór Baldurssyni, f. 1974,
þau eiga Baldur Rökkva, f. 2005 og
Halldór Hvannar, f. 2007, b) Svan-
hildur Sif, f. 1985, c) Lovísa Lára, f.
1987, og d) Gunnar Már, f. 1988. 2)
Sigurborg Inga kennari, f. 10.1.
1956, gift Einari Hafsteinssyni
húsasmið, f. 17.10. 1957. Börn
þeirra eru Auður Inga, f. 1986, Jón
Ingi, f. 1987, og Hjörtur, f. 1995. 3)
Bogi blikksmiður og veitingamað-
ur, f. 25.5. 1960, kvæntur Narumon
Sawangjaitham veitingamanni, f.
14.6. 1960. Þau eiga Charin, f.
1979, Nimit, f. 1981, og Jón, f. 1994.
4) Sigurbjörg búfræðingur, f. 1.6.
1963, hún er í sambúð með Jóni
Líndal, f. 6.3. 1964. Börn hennar og
Afi Jón er allur. Það hlaut að
koma að því og í raun ótrúleg
heppni eða guðleg forsjón að það
hafi verið síðar en fyrr. Hann var
ansi veikburða þegar hann fæddist,
var vart hugað líf og því skírður
skemmri skírn. Hann braggaðist
þó sem betur fer og undi sér vel í
fjörunni í Flatey þar til hann hélt á
sjóinn. Þar lenti hann oftar en einu
sinni í sjávarháska og af því eru til
magnaðar sögur sem gaman var að
hlusta á frá fyrstu hendi í eldhús-
inu á Sæbólsbrautinni yfir jólaköku
og goslausu diet-kóki með Rás 1 í
bakgrunni.
Áður en hann flutti þangað
bjuggu afi og amma í húsinu sem
hann byggði á Auðbrekkunni (þá
Nýbýlaveg 12a) og foreldrar mínir
tóku síðar við. Þegar ég var lítil
man ég að afi dvaldi langtímum
saman í grúskherberginu sínu í
kjallaranum umkringdur tilrauna-
glösum með skringilegustu lífver-
um í formalíni eins og brjálaður
vísindamaður í bíómynd og var það
mikill ævintýraheimur að heim-
sækja hann þangað. Þegar ilminn
af nýbökuðum kleinum fór að
leggja niður stigann fórum við og
fengum okkur mjólkursopa með
ömmu Dúnu og afi sagði mér sög-
una um Búkollu. Ég var oft í pöss-
un hjá afa og ömmu í miklum nota-
legheitum og það er ómetanlegt að
eiga enn greiðan aðgang og gott at-
hvarf í þessu fjölskylduóðali í
Kópavogi og einnig á æskustöðvum
afa í Flatey.
Þegar ég komst á fullorðinsaldur
fór ég að heyra aðrar sögur frá afa
en gömlu ævintýrin. Sannar sögur
um lífsbaráttuna í Flatey, sjó-
mennskuna, fyrstu byggð í Kópa-
vogi o.fl. Hann sýndi mér svo alltaf
nýjustu teikningarnar sínar af ör-
smáum sjávardýrum sem hann
hafði fundið, teiknað upp, málað
með vatnslitum og skyggt með tré-
litum. Úr þessu urðu gullfallegar
teikningar af hinum skringilegustu
skepnum, ekki aðeins merkilegar
frá náttúrufræðilegu sjónarhorni
heldur einnig fagurfræðilegu. Það
var mér heiður að koma að tveimur
sýningum á verkum Jóns, annars
vegar á málverkum hans sem var
haldin í Samkomuhúsinu í Flatey
sumarið 2008 og svo yfirstandandi
sýningu á botndýrateikningum á
Café Álftanesi í friðvanginum að
Hliði.
Ég sá Jón í síðasta sinn á opnun
seinni sýningarinnar fyrir nokkrum
vikum umkringdan fjölskyldu og
vinum. Hann leit afskaplega vel út
þrátt fyrir mikil veikindi fyrr á
árinu. Hann var þó orðinn las-
burða, hættur að geta teiknað,
minnið orðið götótt og hann gat
ekki lengur búið einn. Það var ein-
faldlega kominn tími til að kveðja.
Hann kvaddi með stæl og eyddi
síðustu árunum og kröftunum í
ferðalög á ævintýraslóðir með syni
sínum. Maðurinn sem aldrei tók
bílpróf fór til Kúbu, Taílands og
Suður-Ameríku þar sem hann
heimsótti m.a. paradís náttúru-
fræðinga: Galapagoseyjar. Þegar
hann svo dvaldi í Flatey í síðasta
sinn í fyrra stakk hann okkur af,
reri einn um á árabátnum sínum og
tók sýni úr sjónum. Við fylgdust
með honum út um gluggann og
vorum viss um að þetta yrði hans
síðasta en svo var ekki. Hann fór á
hefðbundnari hátt á hjúkrunar-
heimili og hvarf vonandi í faðm
systkina, foreldra og frábærrar
eiginkonu. Góða ferð, afi minn, við
sjáumst seinna.
Berglind Björk Halldórsdóttir.
Fallinn er frá einn mesti nátt-
úrufræðingur landsins og þó að
víðar væri leitað. Það var hann Jón
Bogason. Ég kynntist honum fyrst
árið 1953 þegar Guðrún Berglind,
eldri systir mín, var að kynnast
kærastanum sínum, honum Jóni
Bogasyni, en þau höfðu kynnst
skömmu áður á balli í Breiðfirð-
ingabúð. Þeim þótti báðum svo
fjarska gaman að dansa. Hann var
frá Flatey á Breiðafirði, var fyrst
sjómaður en síðar rannsóknarmað-
ur hjá Hafrannsóknastofnun. Hann
bjó í Flatey fram um tvítugt en þá
fluttist hann til Reykjavíkur og síð-
ar í Kópavog er hann giftist.
Þegar þau Guðrún Berglind, sem
er raunar fyrsta Berglindin hér á
landi, bjuggum við hjá foreldrum
okkar Herdísi Jónsdóttur og Sig-
urjóni Gestssyni, á Nýbýlavegi 12
ásamt systkinum okkar. Þetta var
stór lóð á erfðafestulandi sem for-
eldrar mínir áttu. Þar var rekið
gamaldags bú með kúm og kindum
og vorum við, unga fólkið liðtæk
við bústörfin þó að okkur þætti þau
fremur leiðinleg. Þó að Jón stund-
aði sjómennsku lagði hann þessu
búskaparstandi eldri kynslóðarinn-
ar lið af alkunnri ljúfmennsku.
Er ekki að orðlengja það að Jón
varð hvers manns hugljúfi, kurteis,
tillitssamur og hjálpfús, sannkallað
eftirlæti okkar allra. Það var svo
gaman að fá að taka þátt í gleði
unga fólksins sem var að stofna
fjölskyldu og koma sér fyrir í
nokkuð hörðum heimi eins og hér
var fyrir meira en hálfri öld. Gleðin
var því ríkjandi enda þau hjónin
dugnaðarforkar sem komu sér upp
tvíbýlishúsi við Nýbýlaveginn
ásamt Sigurbjörgu móðursystur.
Jón teiknaði húsið sjálfur enda
margt til lista lagt. Það var því
ekki lítil tilhlökkunin hjá okkur eft-
ir fyrsta barnabarninu, henni Her-
dísi sem hlaut nafn ömmu sinnar.
Nú býr Herdís í gamla húsinu, en
foreldrum hennar þótti afar vænt
um það þegar þau seldu það og
fluttust að Sæbólsbraut 32. Þar bjó
Jón einn eftir lát konu sinnar 2007.
Svo leið tíminn. Guðrún var ljós-
móðir af lífi og sál. Þá var Jón
betri en enginn, hann sá um börnin
þegar hún var á kvöld- eða næt-
urvöktum, og gerði annað sem til
þurfti. Að því leyti var hann langt á
undan tímanum eins og í svo
mörgu. Börnin hafa erft eðliskosti
foreldranna, mikið mannvit, hjálp-
semi og góðvild. Þau eru öll vel
menntuð og hafa komið sér vel fyr-
ir.
Árið 1991 var Guðrúnu skyndi-
lega kippt til hliðar vegna ættlægs
hjartasjúkdóms. Þetta var gífurlegt
áfall en betur fór en á horfðist.
Guðrún komst til nokkurrar heilsu
með dyggri aðstoð eiginmanns og
barna. Saman tókust þau á við erf-
iðleikana og komu standandi niður.
Við þessar breyttu aðstæður sýndi
Jón best hvað í honum bjó. Hann
lét konu sína ævinlega hafa for-
gang.
Jón var gæfumaður. Alls staðar
kom hann fram til góðs og hann
naut þess að fá tækifæri til að
sinna hugðarefnum sínum í ríkum
mæli, rannsóknum í sjávarlíffræði
sem hann er heimskunnur fyrir.
Ég vil að lokum þakka Jóni fyrir
samfylgdina í meira en hálfa öld.
Fjölskylda mín sendir börnum
hans og fjölskyldum þeirra inni-
legar samúðarkveðjur.
Helga Sigurjónsdóttir.
Merkismaðurinn, sjávardýra-
safnarinn Jón Bogason er látinn.
Ég kynntist Jóni fyrir um þrjátíu
árum þegar ég var að hefja fram-
haldsnám í sjávarlíffræði. Jón hafði
þá þegar safnað sjávardýrum um
langa hríð, allt frá bernskuárunum
í Flatey. Hann hafði fengið pata af
því að ég gæti greint ýmis krabba-
dýr til tegundar og bauð mér því
heim í Kópavoginn. Þangað var
stórkostlegt að koma. Þar úði og
grúði af alls konar sýnum og hillur
í vinnuherbergi Jóns voru fullar af
glösum og dollum, öllum stútfullum
af lindýrum, burstaormum, skráp-
dýrum og fleiru. Jón vann þá í
hlutastarfi hjá Hafrannsóknastofn-
uninni sem rannsóknamaður og
fékk að fara í rannsóknarleiðangra
þar sem fiskitroll var notað. Jón
hirti smádýr úr trollinu, sem ann-
ars hefði verið hent út aftur, auk
þess sem hann grandskoðaði botn-
setið, sem festist á toghlerana, í
leit að smádýrum. Þannig kom Jón
sér upp ákaflega fjölbreytilegu
safni af íslenskum sjávardýrum og
nýtti allar frístundir sínar í þetta
áhugamál sitt. Sérhvert eintak var
skráð nákvæmlega og Jón hélt til
haga upplýsingum um fundarstaði
eintakanna. Margir safnarar ein-
beita sér að söfnun lindýra, en Jón
safnaði alls kyns sjávardýrum.
Jón átti í margvíslegum sam-
skiptum við marga útlendinga í
tengslum við söfnun sína, bæði
áhugamenn um skeljasöfnun og
fræðimenn á þessu sviði. Hann
sendi erlendum áhugamönnunum
íslensk lindýr og fékk í staðinn
samlokur og snigla víða frá útlönd-
um. Safn þetta varð síðan meg-
inuppistaðan í safni Náttúrufræði-
stofu Kópavogs.
Grúsk Jóns leiddi til þess að
hann fann mörg ákaflega forvitni-
leg dýr á Íslandsmiðum og þar á
meðal ýmsar áður óþekktar dýra-
tegundir. Þetta leiddi til margvís-
legra samskipta við fræðimenn í
dýrafræði. Hann stóð meðal annars
í bréfaskriftum við hinn kunna
sænska flokkunarfræðing Anders
Warén á Náttúrugripasafninu í
Stokkhólmi. Anders kom síðar til
Íslands til að hitta Jón og skoða
safn hans og Anders lýsti síðar
meir í fræðiritum nokkrum áður
óþekktum lindýrategundum sem
Jón hafði fundið. Anders heiðraði
Jón með því að nefna áður óþekkta
lindýrategund eftir Jóni og enn-
fremur kenndi Anders nýja ætt-
kvísl við Jón. Jón færði mér einnig
nokkrar áður óþekktar krabba-
dýrategundir til rannsókna. Nokkr-
ar af þeim tegundum, sem Jón fann
fyrstur manna, eru ákaflega merki-
legar og það er ljóst að söfnun
Jóns leiddi til verulegrar aukinnar
þekkingar á botndýrum við Ísland.
Jón var ákaflega lunkinn við að
greina smádýrin til tegundar, hvort
sem um var að ræða lindýr, skráp-
dýr eða krabbadýr, og var ákaflega
næmur á að sjá mun á náskyldum
dýrategundum. Hógværðin var
hins vegar mikil og hann tranaði
sér lítt fram á þessu sviði. Þessi ró-
legi, hægláti maður var hvers mans
hugljúfi. Hann var ákaflega list-
hneigður og málaði sér til gamans.
Á síðari árum tók hann til við að
teikna mörg af smádýrunum í safni
sínu. Teikningarnar voru ákaflega
vandvirknislega unnar og allar hin-
ar nákvæmustu og sýna hvers hann
var megnugur á þessu sviði.
Fallinn er frá mætur maður.
Börnum hans og öðrum afkomend-
um votta ég samúð mína.
Jörundur Svavarsson prófessor.
Jón Bogason er látinn. Eitt sinn
skal hver deyja stendur einhvers
staðar en óháð því hve langur fyr-
irvari er gefinn er eins og maður sé
aldrei tilbúinn að taka þeirri fregn.
Fregnin af láti Jóns er sorgarfregn
en hún kallar einnig fram í hugann
minningar um ánægjulegar sam-
vistir sem ég hefði þó sannarlega
viljað hafa fleiri.
Jón áorkaði mörgu í sínu lífi og
fékk margar opinberar viðurkenn-
ingar fyrir. Hann var náttúrufræð-
ingur af guðs náð og þó að hann
hafi ekki gengið lengi í skóla var
hann mörgum langskólagengnum
fremri á því sviði. Jón ólst upp í
Flatey á Breiðafirði við hlunninda-
nytjar og veiðar. Ég kynntist hon-
um þegar ég byrjaði að vinna á
Hafrannsóknastofnuninni en Jón
hafði þá unnið þar í allmörg ár.
Fljótlega eftir að ég byrjaði á
stofnuninni hófum við saman trillu-
útgerð og hlunnindabúskap í frí-
stundum og fátt man ég skemmti-
legra en að stunda rauðmagaveiðar
með Jóni, hlúa að æðarvarpi eða
háfa lunda. Hann var hafsjór af
fróðleik um náttúruna, hvernig
best var að bera sig að við veiðar
og allt verklag við að sinna hlunn-
indunum kunni hann vel.
Jón var safnari. Hann safnaði
fyrst og fremst sjávardýrum af öll-
um stærðum og gerðum. Löngum
stundum eyddi hann við smásjá,
skoðaði dýr, flokkaði þau og teikn-
aði. Jón hafði næmt auga fyrir teg-
undum og sá fljótt ef eitthvað
óvenjulegt eða nýtt var á ferð. Þeg-
ar við hittumst hafði hann oftast
frá einhverjum merkilegum teg-
undum að segja eða spurði hvort
ég hefði í mínum ferðum rekist á
sérstæðar tegundir sem höfðu vak-
ið athygli hans. Sumar þessar teg-
undir reyndust lifa víða þegar bet-
ur var að gáð en fáir aðrir höfðu
tekið eftir þeim. Margar tegundir í
safni Jóns hafði enginn maður áður
séð og var safn hans óþrjótandi
uppspretta rannsókna fyrir inn-
lenda sem erlenda vísindamenn og
hefur fjölda nýrra tegunda verið
lýst á grundvelli eintaka úr safni
Jóns.
Fyrir allar samverustundir sem
ég hef átt með Jóni er ég þakk-
látur.
Ég votta börnum Jóns og öðrum
aðstandendum innilega samúð.
Karl Gunnarsson.
Það er orðnir nokkrir áratugir
síðan leiðir okkar Jóns Bogasonar
lágu fyrst saman. Snemma á sjö-
unda áratugnum bauð Jón mér í
hús sitt við Nýbýlaveginn til þess
að skoða sjávardýrasafnið, sem
hann hafði safnað og sett upp í
kjallaranum hjá sér. Þetta safn óx
á næstu árum. Snemma á áttunda
áratugnum festi Kópavogsbær
kaup á safninu og myndar það
stofninn að hinu ágæta safni Nátt-
úrufræðistofu Kópavogs. Skömmu
eftir að ég hóf störf á Hafrann-
sóknastofnuninni kom Jón til starfa
árið 1971 sem rannsóknamaður við
aldursgreiningar á þorskfiskum.
Þar starfaði hann uns hann fór á
eftirlaun. Fyrstu árin við hliðina á
Ingimar Óskarssyni, sem var
brautryðjandi í söfnun og grein-
ingu lindýra og hafði tekið saman
rit um það efni, „Skeldýrafánu Ís-
lands“. Áttu félagarnir því þetta
sameiginlega áhugamál.
Við Jón fórum saman í marga
rannsóknaleiðangra á áttunda ára-
tugnum á gamla og nýja Hafþór,
en oftast þó á Bjarna Sæmunds-
syni. Jón var mjög ötull á þessum
árum við söfnun botndýra, sem
komu upp með trollinu en einnig
krufði hann ýsumaga um borð og
bætti hann þannig stöðugt við safn-
ið. Áhuginn var ódrepandi. Á frí-
vöktum um borð sat hann öllum
stundum yfir smásjánni, hvernig
sem sjólag var og allt var á fleygi-
ferð í veltingi, við skráningu og
greiningu á þeim tegundum er
hann hafði fundið. Þessi vinna hans
sem hann kallaði grúsk bætti við
fyrri þekkingu á útbreiðslu og teg-
undafjölda botndýra á miðunum
umhverfis landið.
Að eðlisfari var Jón dagfarsprúð-
ur og ágætur félagi. Hann var hag-
leiksmaður góður. Smíðaði m.a.
bát, sem hann reri á frá æsku-
stöðvum sínum í Flatey á Breiða-
firði bæði til fiskjar og ekki síður
til að kanna botndýralífið í kring-
um eyjuna með kröku. Þegar Jón
var um áttrætt lét hann gamlan
draum rætast að heimsækja Ga-
lapagos-eyjar. Hafði hann mikla
ánægju af þeirri ferð. Við hjónin
sendum börnum Jóns og ástvinum
hugheilar samúðarkveðjur. Blessuð
sé minning hans.
Sigfús A. Schopka.
Jón Bogason