Ný saga - 01.01.1999, Qupperneq 61

„Hlutlægni er ekki lengur í tísku“
það eru ekki meira en 15 ár síðan út kom lítil
bók eftir Geoffrey Elton, sem er rnjög hefð-
bundinn sagnfræðingur í anda Rankes, og
Robert Fogel, sem er hagsögumaður. Hann
fékk raunar Nóbelsverðlaunin í hagfræði fyr-
ir skömmu. í bókinni lýsa þeir yfir því að eng-
inn grundvallarmunur sé á sagnfræði og nátt-
úruvísindum.
Nú virðist sem tiltrú sagnfrœðinga á hlut-
lœga sagnaritun hafi komið í bylgjum. Sérðu
fyrir þér nýja bylgju á næstunni?
Ég get ekkert sagt til um það. Spádómar
fræðimanna hafa svo oft reynst rangir. Á mín-
um námsárum tók ég námskeið í tölfræði. Ég
minnist þess að rnenn voru búnir að reikna út
að Bandaríkjamönnum ætti eftir að fjölga í
170 milljónir en síðan myndi þeim fara fækk-
andi. í dag er fjöldinn farinn að nálgast 300
milljónir og virðist ekkert lát á fjölguninni.
Nú, byltingaraldan í Austur-Evrópu fyrir ára-
tug kom einnig flestum fræðimönnum í opna
skjöldu.
Hvað með aðferðafrœði marxismans. Nú
voru t.a.m. þekktustu fulltrúar ítölsku einsög-
unnar hefðbundnir marxistar. Kom einsagan
í staðinn fyrir marxismann?
Svo einfalt er þetta nú ekki vegna þess að
þeir gáfu ekki marxismann upp á bátinn.
Besta dæmið er auðvitað Bretinn E.P.
Thompson, sem aðhylltist það sem kalla
mætti menningar-marxisma.
Pú hefur lýst tilkomu einsögunnar sem upp-
reisn gegn þýsku 19. aldar fyrirmyndinni, upp-
reisn gegn sagnaritun í eintölu. Er þá einsagan
e.t.v. afturhvarf til þeirrar fjölþráða sagnarit-
unar sem ríktifram að upplýsingu?
Jú, en þó ekki beint því að einsagan byggir
á báðum hefðum. Hún hefur aldrei náð að
slíta algerlega tengslin við heildarsöguna.
Ertu að segja að einsagan sé t.d. einnig und-
ir áhrifum frá hugmyndinni um nývœðingu?
Já, mér sýnist að þeir sent fást við einsögu
séu undir áhrifum þessarar hugmyndar, jafn-
vel þótt þeir neiti því sjálfir. Ágætt dærni er
bók Roberts Darntons, The Great Cat Mas-
sacre, en hún sýnir hvernig kapítalisminn um-
breytir starfi prentara. Bókin er í rauninni
saga af nývæðingu þótt það sé ekki það sent
höfundurinn ætlaði sér með henni. Eða bók
Carlosar Ginzburgs, The Cheese and the
Worms, sem sýnir hvernig útbreiðsla viðskipta
gerir út af við ævagamla bændamenningu.
Mig langar til að víkja að annari nýjung
síðustu áratuga, nefnilega hugtakinu kynferði.
Sagnfrœðingar og aðrir frœðimenn hafa not-
að hugtök eins og stétt og þjóð um langt
skeið. Eiga komandi kynslóðir ekki eftir að
furða sig á hversu seint kynferðishugtakið
kom fram?
Jú, en þessa síðbúnu notkun má rekja til
valdahlutfallanna í þjóðfélaginu. Þá á ég ekki
aðeins við pólitískt vald heldur einnig hið
félagslega, menningarlega og efnahagslega
vald. Vaxandi notkun þessa hugtaks endur-
speglar þá staðreynd að konur hafa komist til
áhrifa. Auðvitað hafa konur ennþá rninni
völd en karlar; mér skilst t.d. að við háskól-
ann í Reykjavík sé aðeins einn sagnfræði-
kennari kvenkyns.
Mig langar til að víkja að áhrifum stórvið-
burða, t.a.m. byltinga, styrjalda eða falls
Berlínarmúrsins. Geta þeir innleitt ný kenni-
mið (paradigm)?
Ég reyni að forðast hugtakið kennimið
vegna þess að ég tel að það eigi ekki við í
mannvísindum. En vissulega á það rétt á sér
í náttúruvísindum. í grundvallaratriðum er
aðeins unnt að stunda rannsóknir í eðlisfræði
Uppgangur töl-
fræðilegu sagn-
fræðinnar upp úr
miðri þessari öld
var dæmi um
viðleitni sagn-
fræðinga til að
vera hlutlægir. í
dag er hlutlægni
ekki lengur í
tísku og íþessu
sambandi hefur
orðið mikil breyt-
ing á síðustu
áratugum
59