Birtingur - 01.01.1965, Page 77

hafi verkum verið skipt í reiti, formhluta þar
sem einn grunntónn, tóníka, tóntegund liafi
verið ráðandi. Síðan annar grunntónn o. s.
frv. Flókið kerfi um skyldleika grunntóna, tón-
tegunda réð skiptingu frá einum grunntóni
til annars. Tóntegundaskipti urðu æ tíðari, er
leið á 19. öld, og að lokum í tólftónamúsík
var skipt um grunntón frá hverjum einum tóni
til annars. Allir tónar verða grunntónar, allir
jafn mikilvægir, allt verður aðalatriði. (Þess-
vegna er endurtekningabannið, — enginn einn
tónn skyldi verða ráðandi). Anton Webern
lagði í þessa aðferð kennara síns persónuleg-
an og róttækan skilning, sem átti eftir að hafa
örlagaríkar afleiðingar og valda straumhvörf-
um. Meðan Schönberg myndaði raðir sínar
útfrá tematísku sjónarmiði og notaði aðeins
raðatæknina við gerð tónhæðar, þá setti
Webern raðir sínar saman með tilliti til hlut-
falla tónbilanna hvers til annars. (Áttund
hefur hlutfallið 1:2, fimmund 2:3, ferund 3:4.
Ef tónn hefur sveiflutíðnina X á sekúndu, þá
er tónn áttund fyrir ofan 2X, áttund fyrir
neðan i/2X o. s. frv.) og yfirfærði grundvallar-
hugmyndir raðatækninnar á aðrar eigindir
tónsins, hæð, styrkleika og blæ. Þeir sem á
eftir Webern komu gengu lengra: Þeir
bjuggu til raðir yfir allar eigindir tónsins og
notuðu þær kerfisbundið. Oliver Messiaen
reið á vaðið 1951 í píanóverki sínu ,,mode de
valeurs et d’intensités", og í fótspor hans
fylgdu mörg kornung tónskáld: Stockhausen,
Boulez, Nono, Pousseur o. fl. Þar með náðist
meiri skipulagning í meðferð efnisins, meira
samræmi milli smæstu eiginda verksins og
hinna stærstu. Hlutföll grunnraðarinnar réðu
formi verksins. Árið 1953 gerir Stockhausen
grein fyrir, hvað röðunartækni er: „Með röð-
unartækni er yfirleitt átt við það, að fyrir
eitt verk er valinn ákveðinn fjöldi gilda, að
gildi þessi hafa skyld hlutföll, að þeim er
stillt upp í ákveðna röð með ákveðnum bilum
sín á milli, að þetta val nær til allra tóneig-
inda sem unnið er með, að útfrá grunnröð-
inni eru leiddar yfirraðir, sem ákveða röð
raðanna og einnig eru varíeraðar; að hlut-
föll raðarinnar ákveða form verksins, ráða
lögmálsbundnum vexti þess.“ Slagorð þessaia
ára voru „fullkomin skipulagning“, „sam-
ræmi milli gerðar efnisins sem unnið er með
og verksins“, og Stockhausen lýsti því yfir,
að ekki væri lengur unnið með sama hlut í
margvíslegu ljósi eins og áður, heldur með
mismunandi hluti í sama ljósi. Þessar hug-
myndir reyndi Stockhausen að framkvæma
í fyrstu verkum sínum Kreutzspiel, Kontra-
punkte og fleirum.
Þó sæmilega tækist að meðhöndla eigindirn-
ar, tónhæð, styrkleika og lengd samkvæmt
hugmyndum röðunartækninnar, þá var ekki
birtingur
75