Birtingur - 01.01.1965, Page 80

unnt að meðhöndla tónblæ á sama hátt. Hljóð-
færi okkar sem tónskáldin urðu að skrifa fyr-
ir, höfðu ákveöinn tónblæ, fyrirframákveðinn,
sem ekki varð breytt. En blær, litur hljóðfæra
fer eftir byggingu jreirra, eftir því hve marga
og hvaða yfirtóna þau mynda og styrkleika-
hlutföllum yfirtónanna sín á milli. Hljóðfær-
in eru ekki gerð með tilliti til röðunartækn-
innar, þar sem allar eigindir tónsins eru jafn-
réttháar, þau eru gerð fyrir tónhæðarmúsik,
músik þar sem tónhæð hefur mikilvægara
hlutverki að gegna en aðrar eigindir. Það
reyndist líka erfitt, jafnvel ómögulegt að út-
færa þann flókna rítma og fíngerða styrk-
leikaskala, sem tónskáld skrifuðu fyrir á þessi
hljóðfæri. Tónskáldin dreymdi um ný hljóð-
færi. Fyrir Stockhausen vakti t. d. tónlengdar-
píanó. Á vanaleg píanó er unnt að spila
krómatískan tempereraðan skala af tónhæð-
um, hver snertill hefur eina ákveðna tónhæð,
og styrkleiki hennar og að nokkru leyti lengd
fer eftir því, hversu fast er slegið. Nú dreymdi
Stockhausen um hljóðfæri sem unnt væri að
spila á krómatískan tempereraðan skala af tón-
lengdum, hver snertill hefði ákveðna tón-
lengd, en hæð og styrkleiki færi eftir því,
hversu fast væri slegið eða þrýst. Einnig ósk-
aði hann eftir hljóðfæri, sem unnt væri að
spila á krómatískan tempereraðan skala af tón-
blæ. En nú kom ný tegund tónlistar til sög-
unnar: elektrónisk músik. Elektrónisk músik
krafðist vinnuaðferða, sem komu vel heim og
saman við hugmyndir röðunartækninnar, þar
sem hver tónn er hugsaður sem summa af
eigindum, sem allar eru jafnmikilvægar. Við
samningu elektróniskrar tónlistar var nauð-
synlegt að kompónera hverja eigind út af
fyrir sig; fyrst var hæð tónsins tekin uppá
band, síðan gefin ákveðinn styrkleiki, þar
næst lengd, blær o. s. frv. Og með tilkomu
elektróniskrar tónlistar varð mögulegt að búa
til hvaða tónblæ sem var. Öll hljóð er hægt
að leysa upp í smæstu eigindir, svonefndar
sínussveiflur, og þar af leiðir að unnt er að
kompónera hvaða blæ sem er, með því að
setja saman sínustóna (sem kallaðir eru lit-
lausir), þ. e. a. s. kompónera yfirtóna. Nú var
ekki lengur kompónerað með tónblæ eins og
áður, heldur var tónblær kompóneraður. Nú
var unnt að ná fullkomnu heildarsamhengi,
samræmi milli gerðar efnisins og verksins, og
unnt að skipuleggja til fullnustu allar eigind-
ir tónsins. Og þetta gerði Stockhausen í fyrstu
elektrónisku verkum sínum, Studie I og II.
Þó margt hefði áunnizt með tilkomu punkta-
formsins, en svo nefndist fyrsta skeið röðun-
artækninnar, reyndust aðferðirnar hafa ýmsa
annmarka, sem eðlilegt er. Þeir sem gagn-
rýndu punktaformið af mestri rökvísi og já-
kvæðast voru tónskáldin sjálf með Stockhaus-
78
BIRTINGUR