Ljósmæðrablaðið - 15.05.2006, Blaðsíða 14

ástand. Eina ástandið sem veldur meiri
verkjum að meðaltali er eftir aflimun á
fingrum. Flestar fæðandi konur meta
verki sína á bilinu 4-5 af 5 mögulegum
á MPQ-skalanum, en orðskýringarn-
ar sem fylgja stigunum eru hræðilegur
(horrible) og óbærilegur (excruciating).
Þó er vert að benda á að þrátt fyrir að
verkirnir séu mjög slæmir kæra sumar
konur sig ekki um að nota svo neikvæð
orð yfir sársauka sem þær upplifa við
jafn jákvæðan atburð og fæðingu barns
(Lowe, 2002; Mander, 1998).
Rannsóknir hafa gefið til kynna að
neikvæð upplifun kvenna af verkjum
í fæðingu geti sett mark sitt á þær
alla ævi. Samkvæmt stórri, megindlegri
rannsókn sænsku ljósmóðurinnar Ulla
Waldenström (2003) á minningum
kvenna um fæðinguna sína telur þriðj-
ungur kvenna sársaukann sem þær
upplifðu vera versta sársauka sem þær
geta imyndað sér. Ári eftir fæðinguna
er fjórðungur kvennanna enn þeirrar
skoðunar.
I megindlegri rannsókn Svíanna
Nystedt, Högberg og Lundman (2005)
á upplifun kvenna af langdreginni fæð-
ingu eru verkir sterkasta stefið. Konur
sem höfðu neikvæða upplifun af fæð-
ingunni töldu hana vera skelfilega og
eyðileggjandi, og svo sársaukafulla að
þær héldu að þær væru að deyja. Þrátt
fyrir þetta voru þær ánægðar með þann
stuðning sem þær fengu frá ljósmóður
sinni. Margar fæðandi konur virðast þvi
þurfa á verkjastillingu með lyfjum að
halda, þrátt fyrir að þær fái viðeigandi
stuðning og aðra verkjameðferð frá
ljósmóður. Þessum konum finnst mjög
erfitt að vera neitað um þau verkjalyf
sem þær biðja um (Page, 2000).
Slæmir verkir í fæðingu geta haft
neikvæð líkamleg áhrif á móður og barn.
Verkjunum geta fylgt ofondun, uppköst
og oforvun á ósjálfráða taugakerfinu.
Þessi oforvun getur m.a. leitt af sér sam-
drátt í æðum. Æðasamdrátturinn skerðir
blóðflæði til heila konunnar, legs og
fylgju, sem getur valdið súrefnisþurrð
hjá barninu. Að auki getur samdráttur
legs orðið ósamræmdur og samdrátt-
arhæfni þess minnkað (Bryant og Yerby,
2004; Lowe, 2002). Afleiðingarafþessu
tagi sjást frekar í fæðingum þar sem
inngrip eiga sér stað, enda væru slík-
ar aukaverkanir í náttúrulegri fæðingu
undarlegar frá sjónarmiði þróunar.
Ýmsar kenningar eru uppi um sál-
félagslegar afleiðingar slæmra verkja í
fæðingu. Mjög slæm upplifun af verkj-
um getur leitt til andlegrar vanlíðunar
móður eftir fæðinguna. Hún á frekar á
hættu að fá fæðingarþunglyndi, en það
getur haft neikvæð áhrif á aðlögun henn-
ar að móðurhlutverkinu. Tengslamyndun
móður og barns getur verið skert og
hamlaðtilfinningalegumþroskabarnsins
(Bryant og Yerby, 2004; Ferber, Granot
og Zimmer, 2005). Á móti kemur að
þegar endorfinframleiðsla konu er heft
með verkjalyfjanotkun getur það komið
niður á náttúrulegri tengslamyndun
móður og barns fyrst eftir fæðinguna
(Schmid, 2005), en betur verður fjallað
urn hlutverk endorfins síðar í þessari
grein.
Viðhorf samfélagsins
Sköpunarsaga Biblíunnar segir frá því
þegar höggormurinn tælir Evu til þess
að taka sér ávöxt af skilningstré góðs
og ills, sem Guð hafði forboðið. Eva
tekur ávöxt og gefur Adam að borða
með sér. Við þetta opnast augu þeirra
fyrir nýjum skilningi á heiminum. Sem
kunnugt er vísar Guð þeim Adam og
Evu úr aldingarðinum Eden fyrir vikið,
en að auki hljóta þau hvort sína refs-
ingu. Adam er dænrdur til að strita í
sveita síns andlits, en við Evu segir
Guð: „Mikla mun ég gjöra þjáningu
þína, er þú verður barnshafandi. Með
þraut skalt þú börn fæða, og þó hafa
löngun til manns þíns, en hann skal
drottna yfir þér.” (Genesis 3:16).
Fram til 17. aldar var það viðhorf
kristinna manna og gyðinga að kvalir
kvenna í fæðingu væru hluti af guð-
legri skipan heimsins, líkt og kvalir
karla í stríði. Kvalirnar fólu í sér bæði
refsingu og yfirbót fyrir erfðasynd-
ina sem Eva hafði kallað yfir allar
konur. Ljósmæður og aðrar konur sem
þekktu lækningarmátt jurta og reyndu
að lina þjáningar fæðandi kvenna voru
því álitnar óvinir kirkjunnar. Talið er
að fjölmargar ljósmæður hafi verið
brenndar á báli í galdraofsóknum mið-
alda, þó fræðimönnum beri ekki saman
um hve viðtækar ofsóknir gegn ljós-
mæðrum hafi verið (Camann, 2005;
Leap og Anderson, 2004).
Frá 17. öld til þeirrar 19. breyttust
vestræn viðhorf til verkja. Farið var að
líta á þá sem náttúrulegt og vísindalegt
fyrirbæri frekar en út ffá trúarlegum og
siðferðilegum gildum. Árið 1847 not-
aði læknirinn James Young Simpson
í fyrsta sinn eter til að deyfa konu
með aflagaða grind meðan barn hennar
var tekið með töngum. Mikil eftirspurn
skapaðist fljótt eftir þessari nýju þjón-
ustu, þrátt fyrir að Simpson og sam-
ferðamenn hans hafi strax spurt sig
þeirra spurninga sem enn er ekki að
fullu svarað: Hvaða áhrif hefur deyfing
sem þessi á virkni legsins, kviðvöðv-
ana og bamið? Engu að síður þótti
Simpson notkun deyfingar réttlætanleg,
og sakaði gagnrýnendur aðferðarinnar
um grimmd (Camann, 2005; Leap og
Anderson, 2004).
í lok 19. aldar hafði fjölbreytileiki
verkjastillinga aukist. Læknastéttin sá
konur í sífellt auknum mæli sem við-
kvæmar verur sem þyrfti að bjarga undan
oki og kvöl fæðingarinnar. Á sama tíma
tóku femínistar að leggja áherslu á rétt
konunnar til að krefjast verkjalyfja í
fæðingu. Um miðbik 20. aldar kom
læknirinn Grantly Dick-Read fram með
kenningar sem veittu þessum viðhorfum
mótspyrnu og hrintu af stað hreyfingum
sem aðhylltust náttúrulegar fæðingar.
Dick-Read var þeirrar skoðunar að fæð-
ing væri í sjálfu sér sársaukalaus ef
hægt væri að vinna gegn lærðum ótta
konunnar við fæðinguna með fræðslu
(Leap og Anderson, 2004).
Nútímakonur hafa mjög ólíkar skoð-
anir á verkjastillingu í fæðingu. Margar
vilja fæða án verkjalyfja ef þess er nokk-
ur kostur, meðan öðrum finnst sjálfsagt
að nota þá þjónustu sem læknavísindin
bjóða upp á (Enkin o.fl., 2000; Henry
og Nand, 2004). Svo notuð séu orð konu
sem fengið hafði mænurótardeyfingu
í fæðingu: „Svo lengi sem ég er vak-
andi, tek þátt og veit hvað er að gerast,
sé hana fæðast og þarf ekki að upp-
lifa allan sársaukann, af hverju ekki?
(Callister, Khalaf, Semenic, Kartchner og
Vehvilainen-Julkunen, 2003, bls. 148).
ii Ljósmæðrablaðið maf 2006