Ljósmæðrablaðið - 15.05.2006, Blaðsíða 16

Page (2000) heldur fram, eða eru e.t.v.
25% allra kvenna illa í stakk búnar til að
þola sársaukann? Og e.t.v. veikir þetta
hugmyndir Andreu Robertson (2004),
sérfræðings í fæðingar/foreldrafræðslu,
um það að sársauki gegni ómissandi
hlutverki í fæðingu, þar sem hugmyndir
hennar um nauðsyn sársauka í lifeðl-
isfræði fæðingar hvíla á tilvist og virkni
ópíatakerfisins.
Hlutverk verkja í fæðingu
Tengsl fæðingar og verkja eru að
veikjast í hugum okkar með tilkomu
verkjastillandi inngripa læknisfræðinn-
ar. Engu að síður er enn litið á fæð-
ingu og sársauka sem órjúfanlega heild.
Verkir eru enn fremur tengdir sjúk-
leika. Þau tengsl hafa neikvæð áhrif á
umijöllun um fæðingar, þar sem tengsl
fæðingar við sársauka skapa tengsl við
hið sjúklega. Farið er að líta á fæð-
ingu sem sjúklega og þ.a.l. viðfang
læknisfræði frekar en ljósmóðurfræði
(Mander, 1998). En er hægt að skoða
tengsl verkja og fæðingar í öðru ljósi?
Gegnir sársauki í fæðingu sjálfstæðu
hlutverki, óháð hinu sjúklega?
Þróun og líffræði
Nær allar konur finna til verkja í fæð-
ingu, og því má álykta sem svo út frá
sjónarmiðum náttúruvals og þróunar að
verkirnir hljóti að þjóna einhverjum
tilgangi. Algengast hefur verið að líta
svo á að hlutverk verkjanna sé að vara
konuna við því að fæðing barnsins sé
yfirvofandi. Þannig geti hún komið sér
á öruggan fæðingarstað og fengið aðra
sér til hjálpar. Verkirnir séu stigvaxandi
til þess að konan geti fylgst með því
hve stutt sé í að barnið fæðist (Bryant
og Yerby, 2004; Lowe, 2002; Mander,
1998; Robertson, 2004; Trout, 2004).
I skrifúm sínum um verki í fæð-
ingu andmæla ljósmæðurnar Rosemary
Mander (1998) og Kimberly K. Trout
(2004) þessari viðteknu skoðun. Þær
benda á að það séu alls ekki allar konur
sem finni teljandi verki í fæðingu, sem
eitt og sér gerir lítið úr nauðsyn verkj-
anna út frá þróunarlegu sjónarmiði. Að
auki er hægt að telja til fleiri hugsanleg-
ar ástæður þess að flestar konur upplifa
sársauka í fæðingu, og gera þar með
fyrrnefnda skýringu ónauðsynlega.
Hægt er að hugsa sér að verkir gegni
því hlutverki í fæðingu að leiðbeina og
vernda. Sársaukinn getur verið vísbend-
ing um yfirvofandi hættu fyrir móður
eða barn og gefið okkur tækifæri til að
bregðast við. Ef konan hlustar á skila-
boð líkamans getur hún notað þau m.a.
til að finna hvaða hreyfingar og stell-
ingar stýra barninu best niður fæðing-
arveginn. Fagfólk getur einnig notfært
sér þessa hönnun náttúrunnar til að
greina frávik eða yfirvofandi hættu á
borð við fylgjulos eða legbrest (Page,
2000; Schmid, 2005).
I bók sinni um lífeðlisíræði með-
göngu og fæðingar talar ljósmóðirin
Verena Schmid (2005) um að sársauka-
púlsar í fæðingu gegni lykilhlutverki í
að viðhalda eðlilegu og nauðsynlegu
hormónaflæði þar sem þeir örvi losun
bæði oxytócíns og endorfíns. Oxytócín
valdi samdrætti legs, samdrátturinn
ffamkalli sársauka, líkaminn bregðist
við sársaukanum með endorfínífam-
leiðslu, og endorfínið stöðvi samdráttinn.
Endorfín og oxytócín viðhaldi þannig í
sameiningu takti fæðingarinnar.
Ljósmæðurnar Leap og Anderson
(2004) segja aftur á móti í skrifum
sínum um hlutverk verkja í fæðingu að
þrátt fyrir þekkingu manna á ópíatakerfi
líkamans sé ekki hægt að staðhæfa að
sársauki gegni nauðsynlegu hlutverki í
hormónaflæði eðlilegrar fæðingar. Það
valdi ljósmæðrum erfiðleikum þegar
þær reyna að skýra og skilgreina hlut-
verk verkja í fæðingarferlinu.
Kenning sem höfundi þykir nokkuð
skynsamleg um verki í fæðingu skoðar
þróun mannsins borið saman við önnur
dýr. Þar er bent á að heilabú mannsins,
og þar af leiðandi höfúðið, sé hlut-
fallslega mun stærra hjá manninum en
öðrum dýrum. Að auki hafi maðurinn
tekið upp á því að ganga á afturfótunum
einum saman, sem hafi leitt til þess að
hann þróaði með sér tiltölulega stífa
mjaðmagrind. Lending þróunarferlisins
hafi því verið sú að börn fæddust eins
þroskuð og höfuðstór og mæður þeirra
gátu afborið í fæðingu (Mander, 1998).
Besti kostur hefði e.t.v. verið enn
þroskaðri börn og engir fæðingarverkir,
en þar sem það samræmist ekki hvort
öðru hefur málamiðlunin verið ósjálf-
bjarga en lífvænleg börn og eins miklir
verkir og hægt er að þola án þess að
ganga af göflunum. Tegundin á sér vist
ekki mikla von ef hvert kvendýr fæðir
aðeins eitt afkvæmi af ótta við fæð-
inguna sjálfa. Ja, nema sköpunarsaga
Biblíunnar sé í raun heilagur sannleik-
ur, löngun kvenna til manna sinna sé
guðleg forsjón og ekki á þeirra valdi!
Sálfélagslegt hlutverk verkja
Víða í máli ffæðimanna kemur fram
það viðhorf að fæðingin sé prófsteinn á
kvenleika og hæfni konunnar. Þetta sé
andleg reynsla sem breyti konunni og
eíli sjálfsmynd hennar þar sem henni
finnist hún hafa afrekað eitthvað stór-
kostlegt. Það eigi ekki að ræna konuna
þessari reynslu nema öryggi hennar eða
barnsins sé ógnað (Callister o.fl., 2003;
Page, 2000; Robertson, 2004).
Schmid (2005) talar í bók sinni um
að fæðing sé tilvistarkreppa. Til að
komast gegnum hinn langvinna sárs-
auka þarf konan að taka á öllu sem hún
á. Þegar hún telur sig ekki geta meira og
gefst upp fer hún út fyrir eigin takmörk.
Hún virkjar styrk sem hún vissi ekki
að hún ætti til. Þannig breytir fæðingin
konunni og sjálfsmynd hennar og gerir
hana færa um að leiðbeina barni sínu.
Leap og Anderson (2004) segja að
fæðingin sé í raun mannsdómsvígsla,
þ.e. ferli sem breytir félagslegri stöðu
konunnar. Manndómsvígslur felast í
hefðum sem endurspegla gildi þjóð-
félagsins og væntingar þess til hlut-
verksins sem einstaklingurinn er að taka
að sér. Ef þjóðfélagið kýs að mæður séu
sterkar, óhræddar og tilbúnar að beijast
fyrir bömum sínum á fæðingarferlið
að endurspegla það. Ef þjóðfélagið vill
óvirkar mæður á að bjóða þeim mænu-
rótardeyfingu!
Ofangreind viðhorf um fæðingu
sem manndómsvígslu fá höfund til að
velta fýrir sér hvort um sé að ræða
enduróm af sköpunarsögu Biblíunnar,
sem getið er um hér að ffaman. Eva
át af skilningstré góðs og ills og var
refsað með því að fæða börn sín með
kvölum. Hugmyndir fræðimanna í dag
fela einmitt í sér að með því að taka
út þessa refsingu íyrir erfðasyndina
öðlumst við mæður nýjan skilning á
sjálfum okkur og heiminum.
Vangaveltur
Hjartað í hugmyndafræði ljósmóð-
urfræðinnar er að líta á fæðinguna
sem náttúrulegt ferli. Þegar ég reyni að
mynda mér skoðun á verkjum í fæðingu
vil ég þvi að náttúran sé útgangspunkt-
urinn. Ef við tökum Darwin trúanlegri
en t.a.m. Biblíuna hljóta verkirnir sem
fæðandi kona upplifir að þjóna tilgangi,
gera okkur sterkari sem tegund. Okkur
er t.d. akkur í því að hafa stórt heilabú
og að nota hendurnar til annars en
að ganga á þeim. Því virðist sú skýr-
ing rökrétt að verkir í fæðingu séu til
komnir sem óheppileg aukaverkun af
þessari þróun.
Skoðum þessar hugmyndir í sam-
hengi við hugmyndir um fæðingu sem
16. Ljósmæðrablaðið maí 2006