Bændablaðið - 10.12.2002, Side 12

12
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 10. desember 2002
Ei n stakli n g s rekstr i
breyní annað
rakatraríarm
Einn eða fleiri einstaklingar
geta stofnað einkahlutafélag en
tvo óskylda aðila þarf til að stofna
sameignarfélag. Hjón geta hins
vegar ekki stofnað sameignarfélag
ein sér. Ábyrgðir eru mismunandi
eftir rekstrarformum. I einka-
hlutafélagi bera eigendur aðeins
ábyrgð á hlutafé en í sameignar-
félagi bera allir ábyrgð á skuld-
bindingum félagsins. I samlags-
hlutafélagi getur ábyrgðin verið
mismunandi hjá einum eða fleiri
hluthöfum. Um einkahlutafélag
gilda ákveðin lög og reglur sem
gera það form öruggara. Einka-
hlutafélagaformið eða sameignar-
félagsformið hentar þeim sem
vilja reka bú eins og um fyrirtæki
væri að ræða. Rétt er að benda á
að hagkvæmara er að fyrirtækið
sé sjálfstæður skattaðili. Skatt-
prósentan lækkar úr u.þ.b. 38% í
26%. Einkahlutafélag greiðir 18%
af hagnaði í skatt, en ef hagnað-
inum er úthlutað til eigenda í
formi arðs er heildarskattprósentan
komin í 26,2%. Einkahlutafélag er
alltaf sjálfstæður skattaðili.
Það eru ýmsir ókostir við
þessi rekstrarform. Má þar nefna
ríkari bókhaldsskyldu, og ekki má
taka peninga út úr rekstrinum
nema sem laun, arð eða vexti af
því láni sem getur myndast við
yfirfærslu eigna til einkahluta-
félagsins. Líta má á aðskilnað
fjárhags búsins og einkaíjárhags
sem bæði kost og galla. Hér má
einnig nefna það að bamabætur,
vaxtabætur og þess háttar
greiðslur sem eru tekjutengdar
geta verið hærri eftir breytingu á
rekstrarformi. Það kostar töluvert
að stofna einkahlutafélag.
Kennitala kostar um 5 þúsund kr,
samþykkt stofnsamnings hjá
Hlutafélagaskrá um 80 þúsund kr.
og síðan gerð stofnsamnings. Það
kostar helmingi minna að stofna
sameignarfélag.
Yfirfærslu eigna til
einkahlutafélags má
framkvæma með tvennum hætti
1. Yfirfæra eignir til einkahluta-
félagsins án skattskyldu
2. Selja búið einkahlutafélaginu
Á þessum tveimur aðferðum er
mikill munur. Skal nú vikið nánar
að þessum tveimur aðferðum.
1. Yfirfœra eigrtir til
einkahlutafélags án skattskyldu
Frá og með árinu 2002 er
heimilt að færa eigur einstaklings í
atvinnurekstri yfir í einkahluta-
félag án þess að yfirfærslan hafi í
for með sér skattskyldar tekjur
fyrir eigandann eða félagið sjálft.
Bóndi, eða einstaklingur í atvinnu-
rekstri, getur stofnað einka-
hlutafélag sem tekur við öllum
eignum og skuldum atvinnu-
rekstrarins. Mikilvæg atriði eru
meðal annars:
# Eigandi einstaklingsrekstrar
skal við yfirfærsluna eingöngu fá
hluti í félaginu sem endurgjald
fyrir yfirfærðar eignir og skuldir
einstaklingsrekstrarins.
# Tilkynna skal til hlutafé-
lagskrár um stofnun félagsins og
fylgja skal efnahagsreikningur ein-
staklingsrekstrarins, sem jafnframt
skal vera stofnefnahagsreikningur
einkahlutafélagsins.
# Efnahagsreikninginn skal
miða við 31. desember og má
hann ekki vera eldri en fjögurra
mánaða við stofnun einkahlutafé-
lagsins og skal hann endur-
skoðaður af endurskoðanda og
áritaður án fyrirvara.
# Endurskoðandi skal jafn-
framt staðfesta að hagur fyrir-
tækisins hafi ekki rýmað vegna
úttektar eiganda frá þeim tíma sem
yfirfærslan skal miðuð við og fram
að stofnun félagsins.
# í skattalegu tilliti telst
einkahlutafélagið yfirtaka rekstur
og efnahag frá dagsetningu
efnahagsreiknings.
# Stofnefnahagsreikningur
ásamt yfirlýsingu um yfirfærslu
einstaklingsrekstrar yfir í einka-
hlutafélag skal enn fremur fylgja
fyrsta skattframtali félagsins.
Við yfirfærsluna skal félagið
taka við öllum skattaréttarlegum
skyldum og réttindum rekstrarins,
þ.m.t. eftirstöðvum rekstrartapa
frá fyrri árum. Eignir og skuldir
skulu yfirfærast á bókfærðu verði.
Stofnverð hluta í einkahluta-
félaginu ákvarðast jafnt bókfærðu
eigin fé í efnahagsreikningi sem
stofnefnahagsreikningur miðast
við.
Þessi aðferð við að breyta um
rekstrarform er í raun einfalt mál
og sú aðferð sem flestir munu nota
sem á annað borð fara yfir í einka-
hlutafélagaformið. Bændur eins og
aðrir sjálfstæðir atvinnurekendur
hafa þannig ljóra mánuði, 1.
janúar til 30. apríl til að breyta um
rekstrarform sem þá gildir frá 1.
janúar 2003. Nánar um það í
næstu grein á nýju ári.
2. Selja búið
einkahlutafélagi
Bændur geta einnig farið þá
leið að stofna einkahlutafélag og
selja síðan eignir sínar eða hluta af
eignum einkahlutafélaginu. Æski-
legast er að gera það um áramót.
Einkahlutafélagið greiðir bónda-
num fyrir reksturinn og þær eignir
sem fylgja með í peningum, hluta-
fé og það sem á vantar með t.d.
skuldabréfi. Til dæmis mætti
hugsa sér að jörð, bústofn og
vélar, auk fúllvirðisréttar, séu seld
á 30 milljónir kr. og greitt með
hlutafé 5 milljónir kr, yfirteknar
séu skuldir að upphæð 15 milljónir
kr, en 10 milljónir kr. sé skuld
einkahlutafélagsins við
fyrrverandi eiganda.
Ymis álitaefni geta skotið upp
kollinum. Þessi verðmæti skal
meta til fjár og skal í sérstakri
skýrslu sem fylgir stofnsamningi
lýsa þeim verðmætum sem þanhig
koma inn í félagið eða hvaða
aðferðum er beitt við mat þeirra.
Þá skal í skýrslunni enn fremur
koma ffarn yfirlýsing um að þessi
tilteknu verðmæti svari a.m.k. til
umsamins endurgjalds, þar á
meðal nafnverðs þeirra hluta sem
gefa skal út. Nafnverð þeirra hluta
sem gefnir eru út má ekki vera
hærra en nemur þeirri fjárhæð sem
bóka má til eignar í reikningum
félagsins. Þetta er meðal annars
gert til þess að koma í veg fyrir að
þær eignir sem fara inn í félagið
við stofhun séu ekki ofmetnar.
Löggiltur endurskoðandi eða
lögmaður skal votta með
yfirlýsingu sinni að skýrslan sé
rétt.
Af framansögðu má ráða að
skylt er samkvæmt lögum um
einkahlutafélög að gera skýrslu
sem fylgir stofnsamningi þar sem
lýst er þeim verðmætum sem
renna inn í félagið við stofnun, ffá
hverjum verðmætið kemur, hvaða
aðferðir eru notaðar við matið á
því og hvemig félagið greiðir fyrir
það.
Um skattskyldu þessarar sölu
og uppgjör söluhagnaðar fer ffam
eftir lögum um tekju- og
eignaskatt. Ákveðin hætta getur
verið á því, þar sem það er sami
aðili sem á hinar seldu eignir og
einkahlutafélagið sem kaupir þær,
að söluverð eigna sem seldar eru
félaginu geti verið frábmgðið því
sem væri ef þær væru seldar
óskyldum eða ótengdum aðila.
Við stofnun einkahlutafélags sem
yfirtekur eða kaupir einkarekstur
aðalhluthafans og eða eignir hans
verða skattayfirvöld þess vegna að
fylgjast með því hvort ákvörðun
um yfirtöku- eða söluverð hafi
verið ffábmgðin því sem almennt
tíðkast eða hvort um óvenjuleg
skipti í fjármálum sé að ræða.
Þetta eftirlit skattayfirvalda getur
Ieitt til þess að nauðsynlegt sé að
gera skattalega leiðréttingu á
framtölum aðalhluthafans og/eða
hlutafélagsins til hækkunar eða
lækkunar á skattskyldum tekjum.
Með upptöku
fjármagnstekjuskatts, þar sem
söluhagnaður einstaklings utan
rekstrar er skattlagður í 10%
skattþrepi en söluhagnaður af
rekstrareignum alit að 38%
skattþrepi, getur orðið ákveðin
tilhneiging til að meta eignir inn í
einkahlutafélag á lágu verði til
þess að forðast hærra skattþrep,
selja síðan hlutabréfin á hærra
verði í lægra skattþrepi. Almennt
má gera ráð fyrir því að ákveðin
tilhneiging sé að til þess að færa
eignir inn í einkahlutafélagið á of
lágu verði, oftast bókfærðu verði,
til að koma í veg fyrir
skattlagningu söluhagnaðar hjá
aðalhluthafanum. Sé miðað við
markaðsverð hefúr það í för með
sér að erfiðara er að breyta
rekstrarformi einstaklings-
fyrirtækis yfir í einkahluta-
félagsformið með þessari aðferð.
Það getur verið erfitt fyrir
skattstjóra að leggja mat á þær
eignir sem flytjast milli
einstaklingsreksturs og yfir í
einkahlutafélag, í samræmi við
ofangreint. Af þeim sökum verður
að miða við eftirfarandi, segir í
verklagsreglum RSK: Ef yfirtöku
eða söluverð er a.m.k. jafút
bókfærðu, skattalegu verði
einstaklingsfyrirtækis, skal ekki
leiðrétta nema það sé verulega
frábrugðið því sem gerist í
viðskiptum milli óskyldra,
ótengdra aðila. Þegar rekstri
einstaklingsfyrirtækis er hætt skal
skattleggja allar fymingar sem
maður hefur fengið umfram
almennar fymingar. Þá skal færa
til tekna söluhagnað sem ekki
hefur verið skattlagður samkvæmt
heimild í lögunum.
Hér em atriði sem vert er að
hafa í huga þegar metnir eru kostir
þess að breyta einstaklingsrekstri
yfir í einkahlutafélag með þessari
aðferð. Það er sem sagt ljóst að
hafi bóndi frestað skattlagningu
söluhagnaðar með viðbótar-
fymingum fær hann það nú til
skattlagningar. Ef söluverð er
langt undir markaðsverði getur
skattstjóri lagt ffam sitt mat á
eignum og bóndinn fær síðan rétt
til að andmæla og jafnffamt að
leggja fram mat þriðja aðila.
Almennt má segja að svipuð
vinnubrögð skuli viðhöfð þegar
breytt er um rekstrarform og farið
er í sameignarfélag eða samlags-
hlutafélag. I skattalegu tilliti er um
slit á rekstri að ræða og stofnun
nýs fyrirtækis. Ákvarða þarf
yfirfærsluverð, reikna þarf út
söluhagnað eða eftir atvikum
sölutap sem ber að tekjufæra eða
gjaldfæra í þeim rekstri sem slitið
er. Skattaleg réttindi og skyldur
flytjast ekki milli fyrirtækjaforma.
Sú lagabreyting sem gerð var í
þá veru að geta yfirfært reksturinn
í einkahlutafélag án skattskyldu er
sú leið sem vert er að hafa í huga
þegar reikna má með að verulegur
söluhagnaður myndist með því að
selja reksturinn.
Heimildir: Upplýsingavefur
RSK, einkum Verklagsreglur RSK
www.rsk.is
Ketill A. Haitnesson
Ráðgjafi á hagfræðisviði
Mat á alurðaeiginleikum mjúlkurkúa
Innan búfjárræktar er líklega ekkert svið sem er jafn
alþjóðlegt og kynbætur mjólkurkúa til aukinna afúrða. Þess
vegna er eðlilegt að á alheimsfundum um búfjárkynbætur sé
umfang slíks efnis nokkurt.
Á ráðstefnunni í Edinborg 1990 var notkun á
einstaklingslíkani í kynbótamati hið nýja efni sem mikið var
fjallað um. í Kanada var mikil umflöllun um alþjóða-
samanburð á gripum, en þá var UNTERBULL búinn að
starfa í nokkur ár og alþjóðavæðing í fúllum gangi, einkum í
ræktun svörtu kúnna. í Astralíu 1998 var mikil umræða um
þá möguleika sem nýjar aðferðir sem byggðu á því að nota
einstakar mælingar (test day model) í stað
mjólkurskeiðsafúrða til að mæla og meta afurðagetu kúnna.
Á ráðstefnunni í Frakklandi að þessu sinni má segja að
samfléttun á umræðuefni fyrri ráðstefna hafi tekið nokkurt
rými. Talsverð umræða var um þá reynslu sem fengin væri
af því að nota mat byggt á einstökum mælingum.
Ávinningur sem menn sjá öðru fremur með þessum
aðferðum er að þannig er mögulegt að leiðrétta enn betur
fyrir áhrifum tímabundinna umhverfisþátta en mögulegt er í
mjólkurskeiðsafúrðum. Annmarkinn er hins vegar sá að
umfang útreikninga vex umtalsvert vegna þess hve
gagnasafnið verður fljótt mikið að vöxtum.
Enn meira var samt fjallað um aðferðir til þess að
sameina gögn þar sem hluti stofnsins væri metinn á grunni
einstakra mælinga en annar hluti hans (þá oft eldri gögn)
væru upplýsingar um mjólkurskeiðsafúrðir. Þama voru
kynntar tölfræðilegar aðferðir sem þeir sem með þær hafa
unnið telja að skili mjög góðum niðurstöðum til þess að
sameina upplýsingar úr slíkum gögnum í sameiginlegu mati.
Þetta er augljóslega mjög knýjandi vandamál í
sambandi við alþjóðlegan samanburð, þar sem sumar þjóðir
hafa tekið upp kynbótamat byggt á einstökum mælingum
meðan aðrar halda sig við að nota gögn um mjólkurskeiðs-
afurðir. Kanada og Finnland virðast þær þjóðir hér á
norðurhveli sem komnar eru með mesta reynslu í að nota
mat sem byggir á einstökum mælingum. Danir munu á
næstunni breyta sínu kerfi til að nota slíkar aðferðir. Hins
vegar mun ætlunin bæði í Svíþjóð og Noregi að nota áfrarn
upplýsingar fyrir einstök mjólkurskeið.
Það kom einnig fram að þegar breytt væri um aðferð
kæmi mjög víða upp vandamál með að geta notað saman
gögn þar sem blandað væri saman báðum aðferðum því að
víða væru ekki til gögn um einstakar mælingar nægjanlega
langt aftur í tímann til að byggja upp mat á grunni einstakra
mælinga einvörðungu. Yfirleitt eru gerðar kröfur um það
við mat á kynbótagildi að lágmarki að hægt sé að nota gögn
síðustu 20 ára.
Af atriðum úr einstökum erindum má nefna að í erindi
ffá Italíu þar sem verið var að yfirfæra kanadísku
aðferðirnar við notkun einstakra mælinga á ítölsk gögn
kemur greinilega fram við samanburð á erfðastuðlum að
arfgengi fyrir frumutölumælingar virðist á þessum grunni
vera talsvert hærra en það sem yfirleitt er að sjá í eldri
mælingum. Slíkt kemur tæpast á óvart vegna þess að einmitt
fyrir slíkan eiginleika má ætla að ávinningur af því að nota
einstakar mælingar sé umtalsverður vegna þess að þar eru
áhrif einstakra mælidaga áreiðanlega oft mjög mikil.
Á ráðstefnunni voru fjölmörg forvitnileg erindi um
notkun á ffumutölumælingum, sem vonandi gefst tækifæri
til að segja ffá síðar. /JVJ