Bændablaðið - 10.12.2002, Side 24

24
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 10. desember 2002
Korn - VaMroddur í íslonskum landbúnaOi
Kornrækt nútímans hér á landi hófst þegar Klemenz
Kristjánsson hóf tilraunir í Reykjavík 1923 og á Sáms-
stöðum í Fljótshlíð frá 1927. Komrækt hans gekk vel, enda var
árferði gott. Komrækt var reynd af alvöru og með viðunandi árangri
í öllum landshlutum. Mest umsvif urðu um og eftir 1960 á
Fljótsdalshéraði og á Rangárvöllum. Á þessum árum kom Bjöm
Sigurbjömsson á Rannsóknastofnun landbúnaðarins til liðs við
komræktina með tilraunum og kynbótastarfi. Margir bændur hófu
komrækt og ætla má að korni hafi þá verið sáð í 300-400 ha á ári
þegar best lét.
Afturkippur kom í komræktina með kalárunum um miðjan
sjöunda áratuginn. Fram til 1980 var kom aðeins ræktað á
Sámsstöðum og á Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum, en þar hefur
lengst verið samfelld ræktun á byggi á íslandi á síðari tímum. Árið
1981 hófu svo bændur í Austur-Landeyjum komrækt með
félagseign á vélum og tækjum. Síðan hefur komrækt aukist með ári
hverju. Haustið 2002 var bygg skorið af um 2400 ha. Komræktar-
bændur voru þá rúmlega 300 talsins í öllum landsQórðungum.
Ætlað er að heildaruppskeran hafí verið tæp 7000 tonn af þurru
komi, eða um 10% af því kolvetnafóðri sem notað er hérlendis.
Vissulega var árferði þokkalegt. Þyngra vegur þó þekking sem aflað
hefur verið með rannsóknum og reynslu ásamt framförum í tækni
og kynbótum.
Aukinn ræktunaráhugi hefur haldist í hendur við öflugt
rannsókna- og þróunarstarf á Rannsóknastofnun
landbúnaðarins. Þorsteinn Tómasson hóf kynbætur á komi og
tilraunir í komrækt að nýju árið 1976 en Jónatan Hermannson,
tilraunastjóri á Korpu, hefur stýrt því starfí síðustu 12 árin. Fyrsta
íslenska yrkið, Skegla, hefúr verið samþykkt samkvæmt alþjóðlegu
vottunarkerfi og sett á markað og mörg yrki eru á leiðinni og lofa
góðu. Magnús Finnbogason, bóndi á Lágafelli, var ffumkvöðull að
komrækt á félagslegum gmnni í heimasveit sinni upp úr 1980. Þá
þegar komst á mjög náið og gott samstarf sérfræðinga RALA og
bænda um áherslur í uppbyggingu komræktarinnar og útfærslu á
tilraunastarfmu. Hefur það samstarf skipt sköpum fyrir árangur
rannsóknarstarfsins og hagnýtingu þeirrar þekkingar sem náðst
hefur. Náið samstarf við sænska plöntukynbótafyrirtækið Svalöf
Weibull og íslenska sáðvöruinnflytjendur hefur og verið
happadrjúgt.
Þann 8. nóvember sl. setti Ólafur Eggertsson, bóndi á
Þorvaldseyri og núverandi formaður Sambands kombænda,
fjölsóttan aðalfund félagsins í húsakynnum RALA á Keldnaholti. í
tengslum við aðalfundinn stóðu félagið og stofnunin fyrir faglegri
dagskrá með fjórum erindum þar sem gerð var grein fyrir stöðu og
horfum í greininni og þeim framtíðarmöguleikum sem standa
íslenskum landbúnaði til boða á þessu sviði. Sérstaka athygli vöktu
möguleikar sem felast í beitingu erfðatækninnar. Þar er á ferðinni
fyrirtækið ORF-Líftækni sem starfar í húsakynnum RALA og á
uppmna sinn í starfsemi stofnunarinnar á þessu sviði. Gangi
stórhuga áætlanir fyrirtækisins eftir mun komrækt stóreflast og
verða undirstaða öflugs lyfjaiðnaðar á íslandi. Erföabætt bygg
verður notað til að framleiða verðmæt lífefni. í þessu felst einn
athyglisverðasti þróunarmöguleiki sem íslenskur Iandbúnaður á
kost á nú um stundir.
Æim að geta ræktað allt
fðOurhorn sem við þurfum
með lagni ng útsjðnarsemi
- segir Jfinatan Hermannssnn hjfi RALA
„Sem kornræktarland er
Island engu öðru landi líkt og
þess vegna höfum við ekki
nema að takmörkuðu leyti
getað byggt kornrækt okkar á
reynslu annarra þjóða.
Erfiðleikar okkar mótast til
dæmis af veðurfarinu. Hér eru
sumur svöl miðað við önnur
kornræktarlönd og hvassviðri
að hausti meira en annars
staðar gerist,“ segir Jónatan
Hermansson, sérfræðingur á
jarðræktarsviði Rannsókna-
stofnunar landbúnaðarins.
„Kornrækt er nánast nýtt
fyrirbæri í íslenskum land-
búnaði en íslenskir bændur
hafa verið að ná tökum á henni
smátt og smátt. Á siðustu tiu
árum hafa kornakrar á landinu
tífaldast að flatarmáli. Hver
hektari gefur af sér um 3,5
tonn af þurru korni og því
lætur nærri að við ræktum nú
um 7.000 tonn af korni
innanlands. Korn er ræktað í
öllum landshlutum, þótt ekki sé
hægt að rækta það á hverjum
bæ,“ segir Jónatan.
Sumarið á íslandi er svalt
og að sögn Jónatans má það
ekki kaldara vera til þess að
korn nái að þroskast. „Bygg er
eina korntegundin sem hægt er
að rækta hér að einhverju
gagni, hafrar og hveiti eru of
seinþroska. Bygg er að
langmestu leyti ræktað til
fóðurs fyrir kýr, svín og
alifugla. Einungis örlítið af
íslensku byggi hefur verið
notað til manneldis, og þá til
íblöndunar í brauð og
morgunkornsblöndur.“
Jónatan segir að árlega séu
notuð til fóðurs hér á landi um
það bil 70 þúsund tonn af byggi
og öðrum korntegundum. „Við
ræktum ekki nema um 10% af
því korni sem við notum nú
sem stendur. En við ættum að
geta ræktað það allt hér á landi
með lagni og útsjónarsemi.
Kornræktina má semsé tífalda
frá því sem nú er. Nú er
markaður fyrir framleiðslu-
vörur landbúnaðarins
mettaður og ekki þýðir að bæta
afkomuna með því að auka
framleiðsluna. Kornræktin er
því nánast eini möguleikinn
fyrir bændur til að auka tekjur
af búum sínum og það gera
þeir með því að rækta sitt eigið
kjarnfóður í staðinn fyrir að
kaupa það frá útlöndum. Hluta
af því fé sem þeir notuðu áður
til að kaupa korn frá útlöndum
nota þeir nú til að greiða
sjálfum sér laun við
kornræktina.“
Rannsóknastofnun land-
búnaðarins hefur unnið að
rannsóknum á kornrækt um
langt skeið í góðri samvinnu við
bændur. Mörg vandamál sem
tengjast sérstöðu landsins hafa
verið leyst. „Við höfum meðal
annars lagt kapp á kynbæta
bygg og búa til yrki sem henta
íslensku veðurfari. Og ekki
dugir eitt yrki því aðstæður á
landinu eru margbreytilegar.
íslenskt bygg verður þó allt að
vera fljótþroska og umfram allt
vindþolið. Það sem Island hefur
til síns ágætis sem kornræktar-
land er öðru fremur jarð-
vegurinn. Islenskur jarðvegur
er að vísu margs konar, en
gnótt er hér af frjósamri og
góðri mold svo að ekki gerist
hún betri í öðrum löndum,“
segir Jónatan og bætir við: „Til
þessa höfum við ekki nýtt nema
um 8% af því landi sem er
ræktanlegt á láglendi. Hinn
hlutinn, 92%, er ónýtt auðlind
og hún verður að vera tiltæk
fyrir afkomendur okkar.“
Erfðabætt íslenskt bygg gæli orðið
undMIa iugs lyflaiðnaðar fi íslandi
-segir Júlíus 6. Krisflnsson hjfi ORF Uftækni Id
Kynning á framtíðaráformum
ORF-Líftækni hf. hefur vakið
mikla athygli enda um
byltingarkennt verkefni í
íslenskum landbúnaði að ræða.
Fyrirtækið hefur framleitt fyrstu
erfðabættu nytjaplöntuna
hérlendis. Það var erfðabætt
bygg og var plantan afhent
Þorsteini Tómassyni,
stjórnarformanni fyrirtækisins
og forstjóra RALA, á fundinum
þann 8. nóvember sl.
„Mjög fáar rannsóknastofúr í
heiminum ráða yfir tækni og
kunnáttu til að erföabæta bygg.
Tilgangurinn með staríi okkar er að
ffamleiða i stórum stíl sérvirk,
verðmæt prótein af ýmsum gerðum
í fræi byggsins. Einkum er ætlunin
að framleiða efni til lyfjagerðar.
Einnig kemur til greina iðnaðar-
framleiðsla af ýmsu tagi,“ segir
Júlíus B. Kristinsson, ffarn-
kvæmdastjóri ORF Líftækni hf.
„Þetta byijaði eiginlega út frá
komræktinni sem stunduð hefúr
verið hérlendis um áratuga skeið og
þeim tilraunum sem Rannsókna-
stofhun landbúnaðarins hefúr unnið
að á því sviði,“ segir Júlíus þegar
hann greinir frá fyrstu skrefúnum.
„í kringum 1998 var ákveðið að
efla rannsóknir á plöntulíftækni á
RALA í samvinnu við Iðntækni-
stofhun. Sameindalífífæðingamir
Dr. Einar Mantylá og Dr. Bjöm
Örvar vom ráðnir til starfa og
fljótlega kviknaði hjá þeim
hugmynd um sameindaræktun í
plöntum. Árið 2000 fór ég að þróa
viðskiptahugmyndina með þeim og
í kjölfarið var ákveðið að stofna
fyrirtæki um hana. Líftækni-
starfsemin fluttist svo yfir í ORF
Líftækni hf. í mars á þessu ári.
Tekist hefúr að leysa tvær helstu
hindranimar í tækniþróuninni og er
erfíðasti hjallann í henni þá að
baki,“ segir Júlíus.
„Vefjaræktun og erföabætur á
byggi em ekki einfalt mál,“ segja
þeir Bjöm Örvar og Einar Mántyla,
„en eftir mikla þróunarvinnu hefúr
tekist að nýta byggplöntuna sem
hýsil fyrir ákveðið prótein til að
unnt sé að fjöldaffamleiða það.
Finna þurffi leið til þess að breyta
viðkomandi geni á þann veg að
plantan geti skilið hvemig það
starfar, flytja það með svokallaðri
genaferju í eins konar stofhffumu í
kími byggsins sem síðan var
fjölgað með vefjaræktun. Þessu
ferli lauk svo með því að búin var
til planta úr vefjaræktuninni sem er
fær um að ffamleiða viðkomandi
prótein í ffæinu. Lokaafúrðin, hvort
sem um er að ræða lyfjaprótein eða
iðnaðarprótein, verður ný afúrð
þekkingariðnaðar og íslensks
landbúnaðar.“
Nær ótæmandi land er til
ráðstöfúnar á íslandi fyrir ræktun á
erföabættu byggi með
heföbundnum ræktunar- og
uppskemaðferðum því Júlíus
bendir á að ORFi nægi einungis
lítill hluti þess lands sem hentar
fyrir ræktun byggs. „Sérvirku
próteinin verða ffamleidd og
geymd í byggfræinu. Fræ em
náttúmlegar geymslur fyrir prótein
og þau em því vel varin gegn
niðurbroti. Slíku er ekki til að
dreifa ef próteinin væm ffamleidd í
öðmm hlutum plöntunnar eða í
annars konar ffamleiðslukerfúm.
Eftir að komið hefúr verið skorið
og þreskt að hausti verður það sett í
komgeymslur og tekið þaðan til
ffekari vinnslu í prótein-
hreinsiverksmiðjum allt árið. Þar
em sérvirku próteinin einangmð úr
bygginu og hreinsuð með
lífefhaffæðilegum aðferðum.
Áætlað er að fleiri en ein slík
verksmiðja rísi á landinu og verða
þær reistar nærri helstu komræktar-
svæðum. Þetta þýðir að gangi
áætlanir ORF eftir, muni m.a.
frumlyfjaframleiðsla og úrvinnsla
eiga sér stað á landsbyggðinni,"
segir Júlíus.
Júlíus segir að ffamleiðsla
próteina í byggplöntum sé
áhugaverð af ýmsum ástæðum.
„Þama verður unnt að ffamleiða
mikil verðmæti með komrækt. Það
gefúr bændum nýja möguleika á
tekjuöflun, aðra möguleika en að
ffamleiða kjöt eða önnur matvæli
sem þeir fá oft ekki nógu hátt verð
fyrir. Framleiðslukostnaður
próteins á þennan hátt er mun lægri
en unnt er að ná í gróðurhúsi eða
með ffamleiðslu á heföbundinn
hátt. Með því að ffamleiða það í
plöntu verður engin hætta á smiti
yfir í dýraríkið eða í menn. Hægt
verður að ffamleiða ýmsar gerðir af
próteinum og því gæti einn bóndi
ræktað kom til að ffamleiða
ákveðið prótein og næsti bóndi
framleitt annað prótein.“