Bændablaðið - 08.07.2008, Blaðsíða 7

7 Bændablaðið | Þriðjudagur 8. júlí 2008
Í blaðinu Einherja, sem Kjör-
dæmisráð Framsóknarflokksins
á Norðurlandi eystra gaf út
árið 1975, var vísnaþáttur sem
Rósberg G. Snædal sá um. Hann
hefst á nokkrum skammavísum.
Fyrst koma eftirmæli eftir Ísleif
Gíslason á Sauðárkróki:
Yfir bárur ágirndar
elligrár og slitinn
réri árum rógburðar
rann af hári svitinn.
Prestarnir
Rósberg segir að prestar séu
eins og annað fólk og oft taki
þeir nauðugir eða viljugir þátt
í deilumálum innan sem utan
síns héraðs. Það verði svo oft
hlutverk viðkomandi presta að
tala yfir moldum þeirra sem þeir
hafa deilt á. Hann tekur dæmi af
vísu um þetta mál eftir Indriða
Þorkelsson:
Hrós um dáið héraðslið
hamast sá að skrifa,
sem er ávallt illa við
alla þá sem lifa.
Lofað upp í ermina
Rósberg tekur annað dæmi
eftir Indriða, eða svokallaðar
Oddsvísur:
Ekkert gott um Odd ég hermi
eitt er samt:
Sína lofar hann upp í ermi
öllum jafnt.
Ekkert gott séra Oddur temur
eitt er samt:
Engan svíkur hann öðrum fremur
alla jafnt.
Uppi í grynningunum
Valdimar Benónýsson deildi við
mann sem Eggert hét. Eftir þá
deilu sagði Valdimar:
Ég við kynni sérhvert sinn
safna minningunum.
Alltaf finn ég Eggert minn
uppi í grynningunum.
Geislabrot
Þegar Hjálmar frá Hofi gaf út
sína fyrstu ljóðabók fékk hann
þennan ritdóm frá Sveini frá
Elivogum:
Kviðan óðar kostasmá
kann ei þjóð að gleðja.
Klamburshljóðin heyrast frá
Hjálmars ljóða steðja.
Krafti tálmar kjarklaust skraf,
korkufálm í orðum.
Æðri sálma okkur gaf
annar Hjálmar forðum.
Svar
Hjálmari líkaði að sjálfsögðu
ekki þessi kveðja og hafði raun-
ar búist við öðru og betra frá
Sveini. Hjálmar svaraði með
þessari vísu:
Sköpum háð er skýrleiksfórn
skuldar góðu þinnar.
Við erum báðir undir stjórn
alvaldsnáðarinnar.
Asnaskapur
Rósberg birti fleiri vísur en
skammavísur. Þorsteinn frá
Gilhaga orti og gerði sjálfum sér
þessi skil.
Anda napurt oft ég finn
auðnu tapast vegur.
Asnaskapur allur minn
er svo hrapallegur.
Umsjón:
Sigurdór Sigurdórsson
ss@bondi.is
Í umræðunni
MÆLT AF
MUNNI FRAM
Ef Íslendingar framleiddu vetni
fyrir áburðarframleiðslu með
rafgreiningu í stað þess að flytja
inn áburð sem framleiddur er
úr jarðefnaeldsneyti, myndi það
svara til ársnotkunar vetnis fyrir
um 20 þúsund vetnisbíla, sem
væri ekið 15 þúsund kílómetra
á ári. Á þetta bendir Sigþór Pét-
ursson, prófessor í efnafræði við
Viðskipta- og raunvísindadeild
Háskólans á Akureyri, en hann
hefur undanfarin misseri gagn-
rýnt hugmyndir manna um vetn-
isvæðinguna svonefndu eins og
hún er fram sett. Vetni er tækni-
leg útfærsla á orkunýtingu og
engin lausn á orkuvanda heims-
ins og því ættu Íslendingar að
snúa sér að raunhæfari verkefn-
um. Ein þeirra hugmynda sem
Sigþór hefur viðrað er að gera
áburðarframleiðslu að stóriðju
hér á landi.
Sigþór hefur varpað fram þeirri
spurningu hvort við getum fram-
leitt eitthvað sem skiptir máli með
vistvænni íslenskri orku, sem nú
er framleitt með jarðefnaeldsneyti.
Hann segir svarið við því einfalt
og jákvætt. Ekki þýði að framleiða
vetni fyrir vetnisbíla sem ekki eru
til, en hins vegar geti vetnisfram-
leiðslan nýst til framleiðslu á
ammóníaki sem síðan væri notað
í köfnunarefnisáburð. Bendir
Sigþór á að nú séu framleidd um
50 milljón tonn af vetni árlega en
þau myndu nægja til að knýja 150
til 200 milljónir vetnisbíla. Jarðgas
er bróðurpartur þess sem notað er
til framleiðslu vetnisins, eða 48%.
30% koma frá olíu, 18% frá kolum
og 4% vegna rafgreiningar vatns.
Heimsframleiðsla á ammoníaki var
árið 2004 um 109 milljónir tonna,
en 85% af öllu framleiddu amm-
oníaki fer til áburðarframleiðslu.
Langstærsti hluti framleiðsluverðs
ammoníaks liggur í verði á jarðgasi,
sem nýtt er til framleiðslunnar.
Bendir Sigþór á að ársnotkun
köfnunarefnisáburðar á Íslandi jafn-
gildi 12.300 tonnum af köfnunar-
efni, sem samsvari tæplega 15 þús-
und tonnum af ammoníaki og ríf-
lega 2600 tonnum af vetni. Nefnir
hann að Honda FCX vetnisbíll með
efnarafal, sem ekið sé 150 þúsund
kílómetra á ári, noti um 133 kíló
af vetni árlega. „Ef við framleidd-
um vetnið fyrir áburðarframleiðslu
með rafgreiningu í stað þess að
flytja inn áburð sem framleiddur er
með jarðefnum myndum við spara
sem svarar til eyðslu um 20 þúsund
vetnisbíla. Það er athyglisvert að
fara inn á heimasíðu Orkustofnunar
(www.orkustofnun.is) og slá inn
leitarorðið ‚áburður‘. Engin svör-
un kemur við því. Ef hins vegar
er slegið inn ‚vetni‘ koma margar
skýrslur sem allar snúast um vetn-
isknúin farartæki. Um helmingur
þess vetnis sem framleitt er í heim-
inum fer í framleiðslu á köfnunar-
efnisáburði. Næstum allt þetta vetni
er framleitt úr jarðefnaeldsneyti,“
segir Sigþór.
Áburður á tún á Íslandi
framleiddur úr jarðgasi
Verksmiðja sem framleiddi áburð
hér á landi yrði að bera sig en Sigþór
segir það augljóst að á meðan verð
á jarðefnaeldsneyti rjúki upp muni
áburður einnig hækka í verði. „Ég
tel að iðnaðarráðuneytið ætti að
hafa forgöngu um að gera útttekt
á hagkvæmni þess að hefja fram-
leiðslu á áburði hér á landi, þetta
er iðnaður sem getur orðið okkur
gífurlega mikilvægur. Það er líka
einkennilegt að hugsa til þess að
sá áburður sem borinn er á tún á
Íslandi skuli framleiddur úr jarð-
gasi. Ef við meinum eitthvað með
því sem við segjum um umhverf-
isvernd ættu menn að huga að þess-
um kosti. Það er markaður fyrir
hendi, um yrði að ræða vistvæna
framleiðslu, sem ætti að virka
sterkt á markaðinn og þarna fáum
við kjörið tækifæri til að nýta orku
okkar,“ segir hann. Bendir Sigþór á
að árið 2005 voru um 19 milljónir
tonna af vetni nýtt til að framleiða
áburð í heiminum. Þau samsvara
110 milljónum tonna af ammoníaki,
en tonn af því kostaði árið 2005 um
520 dollara. „Það er að sjálfsöðu
óraunhæft að ætla Íslendingum að
yfirtaka ammoníakmarkað heims-
ins en söluverðmæti 110 milljóna
tonna af ammoníaki yrði um 57
milljarðar bandaríkjadala, eða um
4.030 milljarðar íslenskra króna,
svo markaðurinn er stór,“ segir
hann.
Hann telur ekki útilokað að unnt
verði að hefja framleiðslu á amm-
oníaki eða köfnunarefnisáburði
og gera að stóriðju á Íslandi, að
Íslendingar geti orðið vistvænir
áburðarframleiðendur og markaðs-
sett áburðinn á heimsvísu. Með því
segir hann að skapist markaður fyrir
alla þá orku sem djúpboranirnar
eigi að skila, en eins þykir Sigþóri
fýsilegt að horfa í náinni framtíð til
vindorkunnar, sem er sú vistvæna
orkuframleiðsla sem vex hraðast í
heiminum um þessar mundir. MÞÞ
Getur vistvæn áburðarframleiðsla
orðið að stóriðju á Íslandi?
– Ef við framleiddum vetni fyrir áburðarframleiðslu með rafgreiningu í stað
þess að flytja inn áburð sem framleiddur er með jarðefnum myndum við spara
sem svarar til eyðslu um 20 þúsund vetnisbíla, segir prófessor í efnafræði
Sigþór Pétursson prófessor í efna-
fræði við Háskólann á Akureyri.
Dagana 12. til 13. júní sl. sótti
ég, fyrir hönd BÍ, stjórnarfundi
COPA og COGECA í Brussel.
COPA eru samtök bændasam-
taka innan Evrópusambandsins
en COGECA eru samtök fram-
leiðendasamvinnufélaga innan
þess. Ísland og Noregur eru með
aukaaðild að samtökunum ásamt
fleiri löndum utan EB. Nánari
upplýsingar um samtökin má
finna á vef þeirra http://www.
copa-cogeca.be
Á stjórnarfundum eru gerðar
ályktanir um mál og veittar umsagn-
ir um stefnu og stjórnvaldsfyrirmæli
ESB. Einnig er stefnumörkun sam-
takanna ákvörðuð og rætt um það
sem helst brennur á mönnum. Hér
birtast áherslur bænda í Evrópu og
kemur glögglega fram mismunur
á áherslum landanna eftir stöðu
landbúnaðar í hverju landi fyrir sig
og var áberandi munur á afstöðu
útflutningsríkja eins og Danmerkur
annars vegar og svo innflutn-
ings- og framleiðslulanda eins og
Finnlands, Svíþjóðar og Frakklands
hins vegar, sem er mjög í mun að
verja innlenda framleiðslu, sér-
stöðu, fjölbreytileika og dreifbýli
sinna landa. Einnig er áherslumun-
ur á milli COPA og COGECA í
sumum málum og því ekki alltaf
hægt að gefa út sameiginlegar yfir-
lýsingar þeirra. Mjög fróðlegt er að
sitja þessa fundi þar sem taka má
púlsinn á stöðu landbúnaðar innan
Evrópusambandsins.
Fyrir fundunum lágu ályktanir
og umsagnir til afgreiðslu og voru
þar fyrirferðamestar ályktanir um
notkun erfðabreyttra afurða, eit-
urefna og afurða af klónuðum
dýrum til matvælaframleiðslu og
fóðurs, þar sem unnið er að stefnu-
mörkun Evrópusambandsins í þess-
um málum nú um stundir. Í grófum
dráttum er niðurstaðan sú að evr-
ópskir bændur telja að stíga þurfi
varlega til jarðar með sjálfbærni
landbúnaðar og varðveislu land-
gæða að leiðarljósi. Ekki megi þó
leggjast gegn vísindalegri og lækn-
isfræðilegri notkun tækninnar.
Evrópskir bændur vilja flestir
banna notkun afurða af klónuðum
dýrum til matvælaframleiðslu og
setja miklar skorður við notkun
erfðabreyttra afurða. Einnig leggja
þeir mikla áherslu á innihalds- og
upprunamerkingar svo neytendur
geti tekið upplýsta ákvörðun og
að útlit og innihald merkja verði
samræmt fyrir sambandið. Miklar
umræður spunnust um merking-
arnar, en útflutningsríkin með
Danmörk í fararbroddi telja mik-
ilvægt að einungis sé skylda að
merkja Evrópusambandið sem upp-
runaland en að það verði valkvætt
að tilgreina land innan þess. Einnig
að það sé óbreytt að einungis sé
skylda að merkja síðasta vinnslu-
land. Framleiðslulönd með Frakka
í forystu telja hins vegar að merk-
ing á upprunalandi sé nauðsynlegt
til að gefa neytendum val og luku
máli sínu eftir mikið þjark á því að
spyrja menn hvort líklegt væri að
bændur fari að framleiða evrópskt
rauðvín.
Um notkun erfðatækni var
áherslumunur á afstöðu bændasam-
takanna sem leggjast gegn notkun
slíkra afurða á meðan samvinnu-
félögin vildu hafa sveigjanleika í
þeim málum, sérstaklega vegna sam-
keppnishæfni við landbúnað utan
Evrópusambandsins. Hér vildu út-
flutningsríki einnig meira frjálsræði.
Til umræðu var einnig umsögn
vegna endurskoðunar á landbún-
aðarstefnu Evrópusambandsins
(CAP Health Check), kynning á
stöðu Doha-lotunnar innan WTO
og yfirlýsing samtakanna vegna
matvælaverðs ásamt fleiri atriðum.
Umræður um þessi mál voru mjög
fyrirferðamiklar og kom glögglega í
ljós að helsta áhyggjuefni evrópskra
bænda er nákvæmlega það sama
og íslenskra, mikill óstöðugleiki á
mörkuðum, hækkandi aðfangaverð,
eldsneytisverð, spákaupmennska
og einokunarstaða stórra alþjóð-
legra fyrirtækja og verslanakeðja
sem halda verðlagi búvara niðri.
Þetta leiði til aukins verksmiðjubú-
skapar sem ekki taki tillit til dýra-
velferðar, landgæða eða viðkvæmr-
ar náttúru sem geri það að verkum
að ekki fæst nægjanlegt lífsvið-
urværi af hefðbundnum búskap.
Það valdi flótta úr stéttinni, hnign-
un dreifbýlis, minni fjölbreytileika
og fækkun vörutegunda sem útrými
smám saman sjálfbærum fjöl-
skyldubúrekstri. Miklar umræður
urðu um hækkanir á aðföngum og
alltof lágt matvælaverð. Í mörgum
ríkjum er verðið til bænda komið
undir framleiðslukostnað og eru
margir bændur komnir í veruleg
vandræði sem veldur flótta úr stétt-
inni. Sérstaklega á þetta við um
svínarækt og mjólkurframleiðslu.
Rætt var um þörf á samstöðu meðal
bænda vegna hækkana á aðföng-
um og yfirgangs stóru aðilanna
á markaðnum. Í þessu sambandi
var sérstaklega horft til breytinga
á matvælaframboði í heiminum,
matvælaöryggis og gæða matvæla,
sem væri í mikilli hættu ef stefnu-
breyting yrði ekki í þessum málum.
Töldu menn furðulegt að þetta
breytta umhverfi hefði ekki haft
áhrif á stefnuna í WTO samninga-
viðræðunum. Höfðu menn einnig
miklar áhyggjur af því að þær breyt-
ingar sem gerðar hafa verið á land-
búnaðarstefnu Evrópusambandsins
hafa verið sniðnar að langtíma-
markmiðum WTO. Það þýðir að
sífellt aukinn hluti styrkjanna fer í
dreifbýlisstyrki óháða framleiðslu
og vilja menn merkja að það sé
farið að hafa neikvæð áhrif á mat-
vælaframleiðsluna og þar með
dreifbýlið, enda sé það landbún-
aðarstarfsemi sem skapi byggð í
dreifbýli en ekki öfugt. Sé þetta
mikið áhyggjuefni ef tryggja eigi
nægt framboð af heilbrigðum og
góðum matvælum innan sambands-
ins og tillögur Evrópusambandsins
um endurskoðun á landbúnaðar-
stefnunni muni ekki hjálpa til við
að kljást við þær aðstæður sem
bændur standa frammi fyrir nú um
stundir.
Á vef samtakanna má sjá frétta-
tilkynningar sem samtökin hafa sent
frá sér. Meðal annars um matvæla-
verð, markaðsaðstæður og landbún-
aðarstefnuna. Er þar farið fram á að
stjórn Evrópusambandsins vakni
upp af værum blundi og fara að
huga að matvælaöryggi m.t.t. gæða
og hreinleika afurða og lands og
varðveislu sjálfbærs landbúnaðar.
Þörf sé á að styrkja stöðu bænda í
matvörukeðjunni og leggja áherslu
á sjálfbæran landbúnað fyrir sann-
gjarnt verð.
Í fréttatilkynningu sem send var
út eftir fundinn kemur meðal ann-
ars fram að aukinn kostnaður valdi
því að bændur hagnist ekki á hækk-
uðu matvælaverði. Auk þess standi
þeir frammi fyrir því að stórmark-
aðir séu sífellt að þrýsta niður
innkomu þeirra af verði matvæla
sem sé of lítil fyrir. Staða bænda í
minna þróuðum ríkjum sé jafnvel
sýnu verri og að það sé greinilega
eitthvað mikið að í heiminum
þegar stór hluti þeirra sem lifi við
fátækt séu jafnframt bændur. Það
verði að viðurkennast að tími lágs
matvælaverðs sé liðinn. Eigi fæðu-
framboð í framtíðinni að fylgja eft-
irspurn verði stjórnvöld að tryggja
bændum um heim allan viðunandi
aðstæður og kjör til framleiðslu og
fjárfestinga.
Stjórnvöld verða að tryggja bændum viðunandi kjör
– var niðurstaða stjórnarfunda tveggja evrópskra bændasamtaka
Jóhanna Lind Elíasdóttir
ráðunautur Bændasamtaka Íslands
jle@bondi.is
Alþjóðasamskipti bænda