Bændablaðið - 08.07.2008, Blaðsíða 31

32 Bændablaðið | Þriðjudagur 8. júlí 2008
Í heilan áratug eða frá því að
EUROP kjötmatið var tekið
upp hér á landi haustið 1998
hafa verið unnar á vegum bún-
aðarsambandanna í landinu
afkvæmarannsóknir á hrútum
með tilliti til kjötgæðaeiginleika.
Þetta starf hefur notið góðs
stuðnings Framleiðnisjóðs land-
búnaðarins.
Í hugum okkar sem fylgst höfum
með ræktunarstarfinu á þessum
tíma er ekkert vafamál að þetta
starf hefur skilað miklum árangri
með meiri gæðum dilkakjötsfram-
leiðslunnar í landinu með hverju
ári. Vegna mikillar notkunar á sæð-
ingum dreifist árangur ræktunar-
starfsins mjög hratt til meginþorra
framleiðenda í landinu. Fjöldinn
nýtur þannig fljótt ávaxtanna af
starfi þeirra sem standa í fremstu
röð í ræktuninni.
Haustið 2008 verða unnar af-
kvæmarannsóknir eftir sömu regl-
um og áður á vegum búnaðarsam-
bandanna. Stuðningur verður með
sama sniði og áður en hann verð-
ur nú veittur af rannsóknar- og
þróunarfé sauðfjárræktar í búvöru-
samningi í stað stuðnings Fram-
leiðnisjóðs, en ástæða er um leið til
að þakka dyggan stuðning hans við
árangursríkt starf síðustu ára.
Rétt er að rifja upp rammann í
framkvæmd rannsóknanna.
Miðað er við að afkvæmahópar
séu að lágmarki undan fimm hrút-
um í rannsókn. Talað er um minni
rannsóknir þar sem eru 5-7 hrútar
í rannsókn en stærri rannsókn ef
afkvæmahóparnir eru undan átta
hrútum eða fleiri. Lágmarkskröfur
um fjölda hópa eru settar til þess að
nokkurt svigrúm sé fyrir hendi til
að velja á milli hrútanna sem í rann-
sókn eru á grundvelli niðurstaðna
vegna þess að það hlýtur ætíð að
vera markmið rannsóknarinnar að
gera úrval á grunni hennar.
Rannsóknin byggir á að sam-
þætta niðurstöður fyrir afkvæma-
hópana annars vegar úr ómsjár-
mælingum og stigun lifandi lamba
og hins vegar kjötmatsniðurstöður
fyrir sláturlömbin undan hrútnum.
Mælingarnar fyrir lifandi lömbin
byggja á að unnið sé með lömb af
sama kyni, þ.e. annað hvort ein-
göngu hrútlömb eða gimbralömb
undan hrútunum. Framkvæmdin
hefur í langflestum tilfellum orðið
þannig að notaðar eru ómsjármæl-
ingar og stigagjöf fyrir gimbrar og
mælingarnar notast þannig bæði
við val ásetningsgimbra og vegna
afkvæmarannsóknar. Gerðar eru
kröfur um að slíkar mælingar séu
fyrir hendi fyrir að lágmarki átta
lömb undan hverjum hrút í rann-
sókninni. Um leið eru gerðar kröf-
ur um að kjötmatsupplýsingar séu
fyrir hendi hjá að lágmarki tíu slát-
urlömbum undan hverjum hrút, en
þeim kröfum er nánast ætíð full-
nægt ef til er nægjanlega stór hópur
lifandi lamba undan hrútnum til
mælinga og stigunar.
Ætla má að búnaðarsamböndin
geri kröfur um að uppgjör á vorbók
fyrir búið hafi verið unnið áður hjá
BÍ þannig að upplýsingar séu fyrir
hendi í gagnagrunni sauðfjárrækt-
arinnar til úrvinnslu á niðurstöðum
fyrir rannsóknina.
Ástæða er til að hvetja alla fjár-
bændur sem vinna að skipulegu
ræktunarstafi í meðalstórum eða
stærri hjörðum að huga, líkt og
margir þeirra hafa gert á und-
anförnum árum, að þátttöku í þessu
starfi haustið 2008. Það gera þeir
með því að tilkynna það til sauð-
fjárræktarráðunautar hjá búnaðar-
sambandinu á svæðinu með góðum
fyrirvara þannig að lambamæling-
um verði komið við á þeim tíma
sem hentar á viðkomandi búi.
Líf og starf
Í síðasta pistli var fjallað lítillega
um nokkur atriði sem líkleg eru til
að valda hækkun líftölu (gerlatölu)
í hrámjólk og hér verður fjallað
áfram um líftölu og vikið að þvotti
og þrifum.
Hér áður fyrr þegar flestir voru
með rörmjaltakerfi eða kútakerfi í
gryfjum var þvottur kerfanna léleg-
ur, þ.e.a.s. flestar kerfisþvottavélar
þvoðu og skoluðu ílla, lágur vatns-
hiti víðast hvar og skolun venjulega
afar lítil og ófullnægjandi.
Í dag eru þvottakerfin flest með raf-
magnshitun á þvottavatni og hægt
að forrita vélarnar eins og menn
lystir.
Hiti sápuþvottar ætti að vera
80-82°C í byrjun, vatnið kólnar
mjög fljótt í hringrásinni í kerfinu
og því ótækt að byrja með 70-72°C
eins og sumir vilja hafa það.
Við hærra hitastigið má segja að
kerfið gerilsneyðist algjörlega.
Þvottatíminnn á að vera 8-10
mín. og sápuþvottinum á að ljúka
áður en vatnshitinn fer niður fyrir
40°C svo að óhreinindin ásamt fitu
og próteini fari ekki að setjast inn í
kerfið aftur.
Þetta er áríðandi og magn
hreinsiefna þarf að vera u.þ.b.
0,4-0,7% upplausn, fer eftir gerð-
um og fjölda mjaltatækja.
Ekki má gleyma súrum þvotti viku-
lega því hann hindrar steinmyndun
sem erfitt er að uppræta ef byrjar að
setjast í kerfið (notið ekki saltpét-
urssýru, henni ætti að vera búið að
útrýma úr mjólkuriðnaði).
Sýruþvotturinn á að vera heitur,
gamlar sögusagnir um kaldan sýru-
þvott eru kenningar sem ekki eiga
við lengur.
Ef um er að ræða hreinsun röra,
sem í langflestum tilfellum er raun-
in, jafnvel í róbótafjósum, þarf
hraði þvottavatnsins bæði sápu og
sýru að vera mikill helst 7-10 m/
sek. ef árangur á að vera góður.
Of mikið vatn hefur áhrif á
hraða þvottavatnsins, betra að hafa
minna vatn og meiri hraða heldur
en mikið vatn og lítinn hraða.
Aldrei á að forrita þvottakerfi þann-
ig að þau bíði með sápurestar óskol-
uð fram að næstu mjöltum, slíkt er
firra og fjarri allri skynsemi, auk
þess sem það styttir líftíma pakkn-
inga og spenagúmmía.
Vitað er að þetta er gert sums
staðar erlendis þar sem vatnsgæði
eru óviðunandi.
Varðandi líftölu róbótafjósa er ljóst
að hún er mjög misjöfn og þar
steytir ekki á þvotti kerfisins heldur
þrifum kúa, fjóss og nánasta um-
hverfi róbótans.
Það er reynsla mín að róbótafjós
með lága líftölu eiga það sameig-
inlegt að þar eru básar þurrir og
borið í þá daglega, kýr eru flest-
ar hreinar og nær alltaf reynt að
halda mjaltaklefanum eins hreinum
og unnt er, þ.e. smúlað er undan
kúnum oft á dag.
Kenningin er einföld, bóndinn
þarf að tryggja róbótanum ákveð-
ið vinnuumhverfi, þá gengur þetta
ágætlega.
Ef menn hins vegar nenna því
ekki, gengur þetta einfaldlega ekki
upp.
Ekki meira að sinni.
Kristján Gunnarsson
mjólkureftirlitsmaður
HEYRT Í SVEITINNI
Verulegur hópur skýrsluhaldara í
sauðfjárrækt skilar enn skýrslum
sínum til úrvinnslu í handskrif-
uðum fjárbókum, þó að hópurinn
sem vinnur sitt skýrsluhald sjálf-
ur í hinum miðlæga gagnagrunni
Fjarvis.is stækki jafnt og þétt.
Þar til viðbótar er umtalsverður
hópur sem líkt og áður notar for-
ritið Fjárvísi fyrir einkatölvur til
að skila skýrsluhaldi fyrir bú sitt
á rafrænan hátt.
Rétt er að vekja athygli á því
að skýrslubókum fyrir handfærðar
skýrslur var breytt á síðasta ári um
leið og skýrsluhald sauðfjárrækt-
arinnar var fært í nýtt uppgjörs-
umhverfi. Allir sem skila skýrsl-
unum á þessu formi þurfa þess
vegna að skila vorbók 2008 með
upplýsingum til sauðburðarloka og
fá í framhaldinu senda haustbók
2008 til að færa þar inn upplýs-
ingar á komandi hausti. Ástæða
er því til að hvetja alla, sem skila
skýrsluhaldi sínu á þennan hátt og
hafa ekki enn lokið skýrsluskilum,
að gera það sem fyrst. Hér á vel við
það gamla hollráð að því fyrr, því
betra. Rétt er um leið að minna á
það, sem áður hefur verið kynnt í
Bændablaðinu, að senn líður að því
að gjaldtaka hefjist vegna skrán-
inga á fjárbókum. Það verður frá
15. júlí eins og kynnt hefur verið.
Um leið er rétt að koma því á
framfæri að yfirfærsla á skýrslu-
haldinu í nýtt uppgjörsumhverfi
og lokavinnsla ársins 2007 varð
heldur seinna á ferðinni en áætl-
að hafði verið. Vegna þess verður
ekki mögulegt að hefja útsendingu
haustbóka 2008 fyrr en um eða
eftir miðjan júlí. Það er vegna þess
að nýtt BLUP kynbótamat þarf að
vinna áður en hægt er að vinna
haustbækurnar 2008. Þeir útreikn-
ingar geta hins vegar ekki farið
fram fyrr en lokavinnslur fyrir árið
2007 hafa verið gerðar.
JVJ
Skil á vorbókum 2008 í sauðfjárrækt
Haustdreifing á búfjáráburði
gefur lélegasta nýtingu á honum
og getur aukið hættu á kali ef
haustið er hlýtt og spretta fer í
gang. Vatnsblöndun mykjunnar
er mjög mikilvæg við dreifingu á
sumrin.
Magn áburðarefna í búfjáráburði
er m.a. háð næringarefnum í fóðri,
fóðurstyrk, vatnsblöndun og und-
irburði. Í þurrefnishlutanum er mest
af fosfór og í þvaginu er mest af
kalí. Næringarefnin eru einnig háð
dýrategundum. Áburður frá jórt-
urdýrum inniheldur mikið af kalí, en
áburður frá búfé sem fóðrað er með
miklu kjarnfóðri er fosfórríkur.
Áhrif köfnunarefnisins
Köfnunarefni, N, er það næring-
arefni í búfjáráburði sem hefur
hvað breytilegasta nýtingu. N í
áburði er samsett í fyrsta lagi úr
ólífrænum hluta þess, ammóníaki
eða NH3, og ammóníumjónum,
NH4+, og í öðru lagi köfnunarefni
sem bundið er í lífrænum efnasam-
böndum, þ.e. próteinum. Það er
ammóníumhlutinn sem er í mestri
hættu að tapast. Það gerist ef amm-
óníumið breytist í ammóníak, NH3,
við og eftir dreifingu. Hátt hlutfall
af ammóníumi í áburði og lítið tap
af ammóníaki gefur skjóta nýtingu
N-áburðarins.
Ástæða þess að ammóníumjón-
in, NH4+, á það á hættu að tapast
er sú að hana er einungis að finna
í súrri vatnsupplausn, pH undir 7.
Ef hún kemst í samband við lút,
pH yfir 7, þá breytist hún í amm-
óníak, sem er rokgjörn lofttegund.
Því er mikilvægt að þynna mykj-
una, dreifa henni við lágan lofthita,
helst í sólarlausu veðri og gjarnan í
rigningu til að minnka þetta tap. Ef
heitt er í veðri er hins vegar heppi-
legra að fella mykjuna jafnóðum
niður í svörðinn.
Langtímaáhrif af lífrænt bundnu
köfnunarefni eru mest við vordreif-
ingu eða eftir fyrri slátt.
Vatnsblöndun
Flestir bændur hafa nægilegt rými
í áburðargeymslum sínum til að
blanda vatni í áburðinn. Það er
einkum mikilvægt við breiðdreif-
ingu áburðarins. Jafnvel aðeins
um 20-25% vatnsblöndun gerir
þarna gagn. Dreifing að kvöldlagi
er einnig til bóta, sem og dreifing í
úrkomu, þó ekki stórfelldri, en eins
millimetra úrkoma svarar til 10
tonna af vatni á hektara.
Áhrif af fosfór og kalí í áburði
Þegar búfjáráburður er borinn á
á sprettutíma nýtist kalí vel. Það
er vatnsleysanlegt og áætla má að
fjórðungur af kalí í jarðvegi skolist
burt yfir veturinn. Að auki tapast
ýmis fleiri næringarefni úr jarðvegi
yfir veturinn. Fosfór binst aftur í
jarðvegi og skolast lítið út.
Bondevennen
Dreifing búfjáráburðar
á sumrin
Niðurfelling á vatnsblandaðri mykju.
Núna við upphaf júlímánaðar
eru miklu fleiri búnir að skila
vorbókum en dæmi eru um
nokkru sinni áður. Slíkt er að
sjálfsögðu mjög ánægjulegt.
Eins og reyndar kemur fram á
öðrum stað tók úrvinnsla skýrsln-
anna fyrir árið 2007 lengri tíma
en ráðgert hafði verið. Henni er
nú lokið og náði það uppgjör til
um 370 þúsund áa. Þessi seink-
un veldur því aftur á móti að
úrvinnsla á kynbótamatinu verður
síðar en á síðasta ári vegna þess
að hana var ekki mögulegt að
hefja fyrr en uppgjörinu fyrir árið
2007 var lokið.
Vegna þessa er ljóst að útsend-
ing á haustbókunum 2008 getur
ekki byrjað fyrr en upp úr miðjum
júlímánuði. Þar sem þegar eru
mikil skil vorbóka ætti hins vegar
að vera mögulegt að koma þeim þá
strax til fjölmargra fjárbænda og til
hinna eftir því sem skil gerast.
Niðurstöðum kynbótamats-
ins verður leitast við að miðla á
Bondi.is um leið og þær liggja
fyrir. Auk þess er minnt á að allir
sem hafa aðgang að hinum nýja
skýrsluhaldsgrunni Fjarvis.is
hafa þar aðgang að þeim upplýs-
ingum um alla sína gripi strax og
útreikningum lýkur. JVJ
Haustbók 2008 í sauðfjárræktinni
Afkvæmarannsóknir á hrútum á vegum
búnaðarsambandanna haustið 2008
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í búfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Skýrsluhald