Bændablaðið - 08.07.2008, Blaðsíða 29

30 Bændablaðið | Þriðjudagur 8. júlí 2008
Hugtakið „velferð búfjár“ nýtur
vaxandi athygli í umræðu um
landbúnað víða um heim, ekki
síst meðal neytenda. Sýnt hefur
verið fram á að vanlíðan og sjúk-
dómar draga úr afurðasemi gripa
og auka þannig kostnað búsins. Í
Evrópu fór fyrir nokkrum árum
af stað stórt rannsóknarverk-
efni, Welfare Quality (http://
www.welfarequality.net), sem
gengur út á þróun aðferða við
mat á velferð, aðbúnaði og líðan
nautgripa og annarra búfjár-
tegunda. Verkefnið er styrkt af
Evrópusambandinu.
Landbúnaðarháskóli Íslands
hefur síðan í febrúar sl. unnið að
samskonar verkefni hér á landi
í samvinnu við vísindamenn í
Evrópu, þ.e. rannsókn á velferð
mjólkurkúa í lausagöngufjósum.
Vonast er til að niðurstöður verk-
efnisins gefi í fyrsta sinn yfirlit
yfir aðbúnað og líðan mjólkurkúa
í lausagöngufjósum hér á landi
og dragi fram þau atriði sem helst
er þörf á að bæta. Eitt af aðal-
atriðum í Evrópuverkefninu er
að skoða umhverfi gripanna og
hvernig umhverfið hefur áhrif á
atferli og líkamlegt heilsufar þeirra.
Íslenska verkefnið er styrkt af
Framleiðnisjóði landbúnaðarins.
Aðferðir við rannsóknina hér á
Íslandi eru þær sömu og í Evrópu-
verkefninu Welfare Quality. Tengi-
liður LbhÍ við Evrópuverkefnið og
sérstakur ráðgjafi í verkefninu hér á
landi er Dr. Christoph Winckler frá
Austurríki.
Verkefnisstjórn skipa Emma
Eyþórsdóttir, dósent við LbhÍ, Grét-
ar Hrafn Harðarson, dýralæknir og
tilraunastjóri á Stóra-Ármóti og
Unnsteinn S. Snorrason, ráðunaut-
ur hjá Bændasamtökum Íslands.
Gagnasöfnun er í umsjón Andreu
Rüggeberg, sem lauk meistaraprófi
í búvísindum frá LbhÍ vorið 2007,
en hún stundaði nám sitt að hluta
í Vínarborg undir leiðsögn Dr.
Winckler.
Verkefnið felst í því að heimsótt
voru u.þ.b. 50 kúabú víða um land-
ið á tímabilinu apríl til júní og verða
þau heimsótt aftur í haust eftir að
beitartíma kúnna lýkur. Búin í verk-
efninu voru valin tilviljunarkennt
úr hópi búa með lausagöngufjós og
var skipting milli fjósa með mjalta-
bása og mjaltaþjóna miðuð við
raunhlutföll. Bændur voru síðan
spurðir hvort þeir vildu taka þátt og
voru undirtektir mjög jákvæðar og
þátttaka mjög góð.
Á búunum var fylgst með atferli
kúnna og félagslegri hegðun þeirra
í 2 tíma. Kýr voru einnig skoðaðar
nákvæmlega, holdafar þeirra og
hreinleiki metinn, einnig breytingar
á skrokknum (t.d. hárlausir blettir
og sár), ástand klaufa og göngulag,
svo eitthvað sé nefnt.
Einnig voru gerðar ýmsar mæl-
ingar í fjósinu, t.d. á stærð bása,
átsvæðis og göngusvæðis, birtu
í fjósinu og aðbúnaði fyrir burð.
Tekin voru viðtöl við bændurna,
m.a. um vinnuhætti á búunum.
Bændur voru auk þess beðnir um að
halda sjúkdómaskrá yfir heilt ár til
að kanna hvort sjúkdómar tengdust
ákveðnum aðstæðum. Með þeirri
skráningu fæst vonandi vísir að
upplýsingum um tíðni helstu sjúk-
dóma í nautgripum hérlendis, sem
ekki hafa verið teknar saman fyrr.
Bændur voru jákvæðir gagnvart
verkefninu, tekið var vel á móti
rannsóknarmanni alls staðar og
heimsóknirnar í alla staði ánægju-
legar. Ekki fer á milli mála að
það var mjög fróðlegt, áhugavert
og skemmtilegt að koma á svona
mörg bú, kynnast fólkinu þar og sjá
ýmsar útfærslur af fjósum.
Of snemmt er að segja til um
niðurstöður, þar sem enn er verið
að tölvuskrá gögn um mælingar í
fjósum. Almennt er hægt að segja
að nýbyggingar einkennist af góðu
rými fyrir kýrnar, fjósin eru björt
og oft vel hönnuð. Gömul fjós sem
hefur verið breytt eru einnig oft
vel heppnuð, en stundum er frek-
ar þröngt um kýrnar. Fyrstu nið-
urstöður um mat á kúnum sjálfum
(1.716 kýr) sýna að klaufhirðu er
víða ábótavant, þ.e. klaufinar eru
einfaldlega of langar. Þetta vanda-
mál er hins vegar nokkuð svæð-
isbundið og er ástandið sýnu betra á
Suðurlandi og Vesturlandi, þar sem
klaufsnyrtibás er kominn í notkun.
Ekki er mikið af höltum kúm í fjós-
um, en það kemur þó fyrir. Legusár
eða hárlausir blettir á hæklum eru
nokkuð algengir en ekki liggur fyrir
við hvaða aðstæður þeir koma helst
upp. Hreinleiki kúa er einnig mjög
breytilegur, allt frá því að þær séu
alveg hreinar og upp í það að vera
áberandi skítugar.
Eins og áður var sagt verða búin
heimsótt aftur í haust og eftir það
fer úrvinnslan af stað af fullum
krafti. Án efa verður spennandi að
sjá hvernig heildarútkoman verð-
ur úr rannsókninni og hvernig mat
á velferð kúa í íslenskum fjósum
kemur út í samanburði við önnur
lönd.
Velferð mjólkurkúa í lausa-
göngufjósum á Íslandi
Höfundar:
Andrea Rüggeberg,
Emma Eyþórsdóttir,
Grétar Hrafn Harðar-
son og Unnsteinn
S. Snorrason
Landbúnaðarháskóla Ís-
lands og Bændasamtökum
Íslands
1. mynd. Andrea að störfum að fylgjast með atferli kúnna.
2. mynd. Kýr sem sleikja hvor aðra – sýnir gott samkomulag og vellíðan.
3. mynd. Of langar klaufir valda rangri fótstöðu og vanlíðan, sem dregur úr
nyt ef ástandið er viðvarandi.
4. mynd. Yfirlitsmynd úr fjósi – rólegt andrúmsloft og hreinar kýr.
Á næstu dögum kemur út
skýrsla með niðurstöðum við-
tala sem tekin voru við 75 ábú-
endur á 46 býlum síðastliðið
sumar í rannsóknarverkefninu
Litróf landbúnaðarins. Verk-
efnið hlaut 40 ára afmælisstyrk
Framleiðnisjóðs landbúnaðar-
ins vorið 2007 og er efni rann-
sóknarinnar fjölþættur land-
búnaður á Íslandi.
Viðtölin voru undirbúningur
að víðtækari könnun, sem nú er
unnið að, á atvinnustarfsemi í
sveitum landsins. Leitast var við
að ræða við bændur sem höfðu
fitjað upp á nýjungum í starfsemi
sinni. Viðtölin leiddu í ljós að það
er síður en svo neinn uppgjaf-
artónn í fólki til sveita. Vissulega
komu fram áhyggjur af afkomu,
til að mynda í sauðfjárbúskap,
eins og heyra mátti á bónda á
Vesturlandi: „Lambakjöt er í raun
og veru tvístyrkt, annars vegar
af ríkinu og síðan af bóndanum
sjálfum. Hann fær sér vinnu til
þess að geta stundað lambakjöts-
framleiðslu.“ Á hinn bóginn
hafa margir bændur sýnt veru-
lega hugkvæmni við að treysta
afkomu sína og nýta gæði lands-
ins við breyttar aðstæður. Bóndi
á Norðurlandi eystra komst til
dæmis svona að orði þegar rætt
var um möguleika í atvinnu-
starfsemi á hans slóðum: „Ég
held að þessar dreifðu byggðir og
útkjálkar eigi framtíðina fyrir sér
í ferðaþjónustu. Þetta er orðið svo
yfirhlaðið að það verður að fara
að dreifa þessu.“
Um miðjan júlí verður spurn-
ingalisti sendur út til 850 býla
víðsvegar um landið og við úr-
vinnslu þeirra verður lögð sérstök
áhersla á breytileika milli svæða.
Bændur eru eindregið hvattir til að
taka þátt í könnuninni og miðla af
reynslu sinni og viðhorfum. Með
góðri þátttöku fæst áreiðanlegur
upplýsingagrunnur, sem nýst getur
til framtíðarstefnumótunar í land-
búnaðar- og byggðamálum.
Forsvarsmenn verkefnisins
eru þrír kennarar í landfræði við
Háskóla Íslands, þau Anna Karls-
dóttir, Karl Benediktsson og
Magnfríður Júlíusdóttir.
Menningar- og fræðslunefnd
Öxarfjarðarhrepps leggur til að
skólaárið 2008-2009 verði starf-
ræktar tvær skólastofnanir við
Öxarfjörð. Öxarfjarðarskóli
verði starfræktur í Lundi og
sinni þjónustu við börn á leik-
og grunnskólaaldri, allt frá 12
mánaða til loka grunnskóla.
Kópaskersskóli verði starfrækt-
ur á Kópaskeri og sinni þjónustu
við börn á leik- og grunnskóla-
aldri, allt frá 12 mánaða til loka
miðstigs grunnskóla.
Þetta kemur fram í tillögu
nefndarinnar um skólahald á svæði
Öxarfjarðarskóla og Krílakots
fyrir næsta skólaár. Tillagan var
samþykkt samhljóða. Einn fund-
armanna, Kristbjörg Sigurðardóttir,
gerði grein fyrir atkvæði sínu en
í bókun hennar segir að í ljósi
aðstæðna verði að líta á tillöguna
sem ákveðinn sigur fyrir nem-
endur og foreldra á Kópaskeri „í
trausti þess að hægt verði að starf-
rækja Kópaskersskóla veturinn
2008-2009“.
Tvær skólastofnanir við Öxarfjörð næsta vetur
Litróf landbúnaðarins
– rannsókn á fjölþættu hlutverki landbúnaðar á Íslandi