Morgunblaðið - 19.02.2014, Síða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. FEBRÚAR 2014
Gylfaflöt 7, Grafarvogi | Sími 587 8700 | www.krumma.is
Komdu og
veldu þér kubba
eftir litum
- 12 mismunandi
tegundir í boði
Plus-Plus bar í Krumma
Dóttir mín í grunn-
skóla var að lesa
heima í líffræði. Þar
kom skýrt fram hvað
væru fagleg vís-
indaleg vinnubrögð.
Menn leggja fram til-
gátu. Tilgátan er rök-
studd. Ef hún er af-
sönnuð þá kemur
fram önnur tilgáta.
Ef hún er sönnuð þá
er komið fram lög-
mál. Ég sem veiðimaður hef fylgst
með fuglarannsóknum í um 30 ár.
Lesið allt sem ég hef komist yfir
varðandi þær. Horft á eftir tugum
miljóna varið úr veiðikortasjóði, oft
jafnvel ekki í takt við markmið
sjóðsins! Niðurstaðan finnst mér
vera harla fátækleg. Finnst við,
hundruðum milljóna seinna, ekki
vita miklu meira en um miðbik sein-
ustu aldar þegar dr. Finnur skrifaði
tvær greinar í Morgunblaðið 19. og
20. október 1950 og hrakti að rjúp-
um hefði fækkað þar sem þær væru
skotnar, steiktar og étnar.
Við teljum rjúpur árlega. Bretar
telja fyrir okkur gæsir. Svartfugl er
talinn á u.þ.b. 20 ára fresti! Refa-
stofninn er skotið á, í óeiginlegri
merkingu. Við vitum að grágæs
stendur í stað, refur og heiðagæs
hafa margfaldast, svartfugli hefur
fækkað frá stórum toppi í þarsíðustu
talningu og rjúpu hefur fækkað jafnt
og þétt. Enginn hefur sagt hvers
vegna. Ég ætla að leggja fram til-
gátu. Tilgátan er einföld. Sveifla
rjúpunnar er háð fæðu. Sérstaklega
kornsúru, sem er aðalfæða rjúp-
unnar skv. t.d. rannsókn dr. Arnþórs
Garðarssonar. Þegar kornsúran er
bitin eða klippt virðist hún verja sig.
Hún fjölgar sér með rótarskoti og
myndar ekki lauk. Hún virðist einn-
ig framleiða einhvers konar ensím
sem virkar sem beitarvarnarefni.
Þetta varnarefni, hugsanlega í sam-
hengi við sníkjudýr, veldur óáran
hjá rjúpunni sem aftur veldur sveifl-
unni. Kornsúran er planta sem er
eins og rjúpan til í einhverju formi
alls staðar á norðurhveli jarðar en í
mismunandi útfærslum. Tilgátan
gengur út á að þegar stofninn er í
hámarki þá éti hann megnið af korn-
súrunni yfir veturinn. Í framhaldi
hrynji síðan stofninn og þá byrji
kornsúran að taka við sér aftur,
minna af henni er bitið. Hægt og ró-
lega fjölgi kornsúrunni, rjúpan fylgi
á eftir og síðan þegar rjúpan nálgast
topp þá éti hún megnið af súrunni og
ný sveifla fari í gang. Með öðrum
orðum: rjúpum fækkaði ekki vegna
þess að þær væru skotnar og steikt-
ar (dr. Finnur, Morgunblaðið 19.10.
1950). Ef þetta er ástæðan þá getur
hún alveg passað við tilraunir Breta
til að halda sínum rjúpnastofni uppi
með því til dæmis að gefa rjúpum
meltingarlyf og eins að víxlbrenna
heiðar í þeim tilgangi að ná fram
mismunandi ástandi á gróðri.
Þá víkur sögunni að hvers vegna
toppar rjúpnastofnsins eru að
lækka, skv. með fylgjandi línuriti.
Ég tel að það verði ekki
nema að nokkru leyti
skýrt með auknu afráni,
þótt refastofninn hafi
margfaldast. Samkvæmt
tilgátunni um að rjúpan
og kornsúran sveiflist
saman í takt bendir
lækkun topps rjúpna-
sveiflunnar til að það sé
mun minna af kornsúru á
Íslandi. Hvað hefur
breyst undanfarin 40 ár?
Einhverjir mundu segja
hlýnun, þar sem korn-
súra flokkast sem snjódældagróður
og finnst helst í skuggagiljum,
skorningum og grófgerðum þúfum
þar sem snjóa leysir seinast. Önnur
ástæða gæti verið breytingar á gróð-
urfari, hugsanlega vegna beitar og
seinna fræ- og áburðardreifingar.
Þriðja ástæðan og sennilega sú lík-
legasta er samkeppni við heiðagæs.
Heiðagæs hefur fjölgað gríðarlega á
nákvæmlega sama tíma og rjúpunni
fækkar. Í raun hefur stofn heiða-
gæsar 10-12-faldast meðan rjúpna-
stofninn hrynur. Mér var bent á í vor
af Halldóri Walter Stefánssyni að
heiðagæs æti mikið af kornsúru, og
ungar heiðagæsir og rjúpur lifa á
næstum sama fóðrinu í upphafi.
Heiðagæsin er hins vegar bæði með
aðeins öðruvísi meltingu og virðist
þrífast á fjölhæfari fæðu. Tilgátan
mín gengur út á að heiðagæsin sé að
éta rjúpuna út af hálendinu. Við
virðumst vera að sjá sama mynstrið
gerast á Svalbarða (jakt på kort-
nebbgås) þar sem rjúpnaveiði er að
hrynja samfara aukningu á heiða-
gæs. Ef þetta er rétt, er þá ekki
veiðistjórnun á Íslandi röng? Ef
heiðagæsin er að éta rjúpuna út af
hálendinu, er þá þessi mikla og
stanslaus aukna friðun á heiðagæs
ekki mistök? Bann við veiðum í Guð-
laugstungum, takmörkun í Vatna-
jökulsþjóðgarði og nú fyrirhugað
veiðibann í stækkuðum Þjórsár-
verum eða Hofsjökulsþjóðgarði eða
hvað sem verður ofan á? Væri ekki
nær að reyna að auka veiðar á heiða-
gæs? Ef vetrarfæði rjúpu er tak-
markandi þáttur, má ekki setja
spurningarmerki við núverandi
veiðitíma, svona seint að haustinu,
hvernig varð svona veiðistjórnun til?
Má ekki setja stórt spurningarmerki
við rjúpnafriðlandið á Reykjanesinu.
Er veiðistjórnun á Íslandi komin
eitthvað lengra en fyrir tæpum 100
árum þegar menn lögðu til að rjúpu
skyldi friða fast tíunda hvert ár þar
sem henni hefði fækkað þar sem hún
var skotin og étin? Er ekki kominn
tími til að gera fjölstofna stofnlíkan?
Skoða búsvæðin. Leggja fram til-
gátur og sanna þær eða afsanna?
Fara að vera fagleg í veiði- og stofn-
stjórnun!
Hvers vegna
fækkar rjúpum?
Eftir Einar Krist-
ján Haraldsson
Einar Kristján
Haraldsson
» Tilgátan mín gengur
út á að heiðagæsin
sé að éta rjúpuna út af
hálendinu.
Höfundur er tæknifræðingur.
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
Samsett línurit, annarsvegar sveifla rjúpu, ás 0 til 3, og hinsvegar heild-
arstofnstærð heiðagæsa. Stofnvísitala rjúpu á Íslandi 1963-2003 er reiknuð
með GAM-aðferðinni. Samsett út tveim línuritum.
- með morgunkaffinu
Enn halda umræður
áfram um starfsemi líf-
eyrissjóða, um þær
reglur sem eru í gildi
um starfsemi þeirra,
þar sem ASÍ, for-
ystuafl launþegahreyf-
ingar, hefur algerlega
brugðist í þessu máli.
Vináttusamkomulag
ASÍ við atvinnurek-
endur, sem gert var á
sínum tíma, stendur enn, þar sem
samþjöppunarvaldið stjórnar alfarið
lífeyrissjóðnum Gildi með samþykki
verkalýðsfélagsins Eflingar sem fer
með meirihlutavald í sjóðnum ásamt
atvinnurekendum. Það skal tekið
fram að ég hef ítrekað bent á alvar-
lega galla í lífeyriskerfi landsmanna
með skrifum mínum um hvað laga-
umhverfið er óhagstætt sjóðfélögum
og ekki enn þykir ástæða til að
breyta þessu úrelta lífeyrissjóða-
kerfi sem við sjóðfélagar greiðum í.
Hinn 11. janúar 2014 skrifaði Styrm-
ir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgun-
blaðsins, grein undir fyrirsöginni
„Samspil verkalýðsfélaganna, lífeyr-
issjóða og fyrirtækja“ þar sem hann
bendir á hvað lífeyrissjóðir eru orðn-
ir stórir aðilar í rekstri fyrirtækja.
Af hverju skyldu atvinnurekendur
sitja í stjórnum lífeyrissjóða?
Styrmir bendir á að sjóðfélagar eigi
að kjósa sína fulltrúa sjálfir, því fé
sem þeir borga er í eigu þeirra. En
Styrmir heldur áfram: „Fyrir mörg-
um mánuðum heyrði ég í fyrsta sinn
raddir um að aðild launþegafélaga
að stjórnum lífeyrissjóða væri farin
að hafa áhrif á afstöðu þeirra til
kjaramála og rekstrarforms fyrir-
tækja.“ Ég tel þetta ekkert nýtt,
Styrmir Gunnarsson, að lífeyris-
sjóðakerfið og valdið sé að færast
lengra og lengra frá
eigendum lífeyrissjóða
vegna þess að fjármála-
ráðherra, Fjármálaeft-
irlitið, atvinnurekendur
og ASÍ vilja ekki
breyta reglugerðum í
lífeyrissjóðakerfinu
vegna hagsmuna-
tengsla sinna. Eign-
arhlutur lífeyrissjóða
er í dag til dæmis í
keðjum á sviði mat-
vöruverslunar, flug-
félagi, tryggingafélagi,
olíufélagi, stoðtækjafyrirtæki, síma-
fyrirtækjum, álfyrirtæki og rík-
istryggðum skuldabréfum sem þjóð-
in okkar mun aldrei geta greitt aftur
nema með hækkun skatta og gjalda
til ríkissjóðs. Þetta er lítið brot af
eignasafninu sem lífeyrissjóðurinn
minn á hlutdeild í. Hafa sjóðfélagar
orðið varir við lækkun á vöruverði,
eldsneyti, símareikningum og flug-
fargjöldum vegna innkomu lífeyr-
issjóða? Nei, en ég tek eftir hækkun
á neysluvísitölu, sem hefur þær af-
leiðingar að almenn lán hækka; líf-
eyrislán þar sem höfuðstóll hækkar
svo um munar, matvöruverð, olíu-
verð, sem veldur hækkun á verð-
bólgu sem kemur niður á þjóðinni. Á
sama tíma eru ASÍ og karphús-
þrælar að semja um smánarlaun fyr-
ir sjóðfélaga í lífeyrissjóðum og
hækkun iðgjalda í 15,5% sem er ekk-
ert annað en aukin skattheimta sjóð-
anna til standa undir halla lífeyris-
sjóðanna sem sjóðfélagar verða að
greiða hvort sem þeim líkar það eða
ekki. En ekki stendur á að borga of-
urlaun fyrir störf sjóðstjóra og fram-
kvæmdastjóra, það er ekkert mál
hjá vinabandalaginu.
Reglukerfið er fyrir valdhafa
Í lífeyrissjóðnum Gildi hefur verið
skortur á upplýsingum, ekki er getið
um allt eignasafn sjóðsins í árs-
skýrslum. Sjóðfélagar hafa ekki
kosningarétt á ársfundum, heldur
fulltrúar verkalýðsfélaga og at-
vinnurekenda sem fá úthlutaða
bleika eða bláa miða, ekki er boðið
upp á að hlýða á fundargerðir í lok
fundar eða fá fundargerðir síðasta
fundar nema eftir ítrekun, sjóð-
félagar hafa ekkert að segja um
hækkun launa framkvæmdastjóra
og stjórnarmanna því valdið er ann-
ars staðar en hjá sjóðfélögum, og
meira að segja er mér neitað ítrekað
um skýrslu endurskoðenda því hún
er aðeins fyrir stjórn sjóðsins segir
framkvæmdastjóri sjóðsins. Sjóð-
félagar Gildis hafa nefnilega ekkert
vald nema að mæta ef þeir vilja,
hlusta, taka til máls og koma með til-
lögur ef þeir vilja, því lögin gera ekki
ráð fyrir því sjóðfélagi taki mikil-
vægar ákvarðanir eins og fram kem-
ur hér að framan. Stjórn sjóðsins er
heimilt að gera breytingar á sam-
þykktum án þess að sjóðfélagar hafi
um það að segja. Ekki þykir ástæða
til að breyta lögum um opinbera
upplýsingaskyldu og Fjármálaeft-
irlitið tryggir þann rétt. En stjórn
Gildis er nefnilega í sjálfsvald sett
hvort hún birtir upplýsingar. Fjár-
málaráðherra gefur út starfsleyfið
og Fjármálaeftirlitið sér um um-
sögnina og eftirlitsskylduna og að
sjóðurinn fari að lögum og leggur
þannig blessun sína yfir pukur og
ógegnsæi gagnvart sjóðfélögum. Úr-
skurðarnefnd sem fjallar um ágrein-
ingsmál á milli sjóðfélaga og lífeyr-
issjóða sbr. 33. gr. laga nr. 129/1997
hefur ekki enn verið skipuð og hvaða
aðilar eru í þessari nefnd? Eins þarf
að skýra betur lög um fjárfestingar-
heimildir lífeyrissjóða sem eru
óskýrar og hefur þeim verið breytt
ellefu sinnum síðan 1997 og af
hverju skyldi það nú vera? Hvernig
stendur á því að sjóðfélagar sem
greiða í lífeyrissjóðinn Gildi geta
ekki haft áhrif á ákvarðanatökur
sjóðsins og eru ekki jafnir fyrir lög-
um? Hvernig stendur á þessum
ólögum? Er nokkur furða að Styrm-
ir Gunnarsson geri alvarlegar at-
hugasemdir við kerfi hagsmuna-
valds sem þykist ráða yfir fé sem
það á ekkert í? Lögum um lífeyr-
issjóði verður að breyta svo réttlæti
nái fram að ganga í málefnum sjóð-
félaga í lífeyrissjóðum.
Dreifing gæðanna
Eftir Jóhann Pál
Símonarson »Hafa sjóðfélagar
orðið varir við lækk-
un á vöruverði, elds-
neyti, símareikningum
og flugfargjöldum
vegna innkomu lífeyr-
issjóða?
Jóhann Páll Símonarson
Höfundur er sjómaður og sjóðfélagi í
Gildi.